ویدئو

...

فایل صوتی 

---

پیش از پخش صدای مظفرالدین شاه  و صدر اعظمش امین‌السلطان، همچنین وزیر خارجه‌اش علاءالسلطنه، در مورد ضبط و ثبت صدا در ایران توضیح کوتاهی بدهم.

...

گرامافون در سال ۱۸۷۷ میلادی (۱۲۶۵ شمسی) با نام «فونوگراف» به بازار آمد، و حدود ۲۰ سال طول کشید تا از ایران سربرآورد و رواج یابد.

در اواخر عهد ناصری دستگاه فونوگراف را «حافظ الصوت» و «حبس الصوت» می‌گفتند. گویا در این دوره، صدای ساز و آواز کسانی چون «برادران فراهانی»، «سماع حضور» و «نایب‌الدوله» ضبط  شده، که البته در دسترس نیست.

سماع حضور، از بزرگان موسیقی دوران قاجار و آقا علی‌اکبر فراهانی، معروف‌ترین نوازنده دربار ناصری بود.

...

یکی از کسانیکه به ضبط صفحه در ایران اهمیت می‌داد «آلفرد ژان باتیست لومر» (۱۸۴۲ - ۱۹۰۶) است. در دوره مسئولیت لومر در میهن ما به عنوان «موزیکانچی باشی»، علاوه بر معرفی و آموزش سازهای فرنگی، اولین نسل از جهره‌های موسیقی ایران، تربیت و دسته‌های گوناگون موسیقی نظامی ایجاد شدند و با انتشار آثاری مکتوب، گامهایی برای معرفی موسیقی ایرانی در اروپا برداشته شد و مقدمات ضبط صفحه فراهم شد.

گفته می‌شود ضبط صفحه در ایران پیش از مشروطیت و از حدود سال ۱۲۸۴ شمسی آغاز شده است.

شرکتی که صفحه‌های ایرانی را ضبط می‌کرد شرکت گرامافون بود. ماکسیم پیک Maxim Pick نماینده‌ی شرکت و برادران هامپه (Hampe) به عنوان صدابردار به ایران آمدند. محل ضبطِ صفحه در خیابان لاله‌زارِ تهران، کوچه‌ی معروف به فیل‌خانه، در مجاورت مدرسه‌ی سن‌لویی بود. بعدها البته شرکتهای دیگری هم ازجمله «کلمبیا» برای ضبط صفحه به ایران آمدند...

...

در زمانی که ضبط صفحه‌های موسیقی ایرانی آغاز شد هنوز تعدادی از استادان دوره‌ی ناصرالدین شاه از جمله میرزا عبدالله، آقا حسینقلی، نایب اسدالله، باقرخان، میرزا علی‌اکبر شاهی و حسن‌خان (سنتور) در قید حیات بودند. هم اکنون مجموعه‌ای منظم و ترتیب‌یافته از خوانده‌ها و نواخته‌های نخستین استادان و ردیفدانان موسیقی در دسترس است. این مجموعه‌ی کاملِ هفت دستگاه به صورت سری صفحات پشت سر هم اجرا شده که شور و نوا و سه‌گاه را قلی‌خان شاهی، و همایون و چهارگاه و راست‌پنجگاه و ماهور را سیداحمدخان خوانده است. گویا این مجموعه توسط آقاحسینقلی و شاگردانش (درویش‌خان، باقرخان و اسدالله‌خان) که آواز سیداحمدخان را همراهی می‌کردند و علی‌اکبر شاهی که آواز قلی‌خان را همراهی می‌نمود، اجرا شده‌است. 

برای ضبط آوای موسیقیدانان، «ماکسیم پیک» می‌بایست از مظفرالدین شاه کسب اجازه ‌کند و اول بار برای جذب نظر شاه، پنج صفحه از خود او و درباریان پُرمی‌شود که فقط سه عدد از آنها موجود است.

سخنان:

• مظفرالدین شاه
• اتابک اعظم (نخست وزیر)، و
• علاءالسلطنه وزیر خارجه

که هر سه بهمدیگر نون قرض می‌دهند.

(خطاب به علی‌اصغر اتابک صدراعظم و وزرا)

جناب اشرف اتابک اعظم

از خدمات سابق و لاحق شما، که تا به حال چهل سال است خدمت می‌کنید، از همه خدمات شما راضی هستیم. به خصوص از خدمات این سه چهار ساله‌ای که در صدارت خود حساب می‌کنیم و ان شاء الله از عوض اینها را همه را به شما مرحمت خواهیم فرمود و شما هم ابداً ذره‌ای در خدمات خودتان، ان شاء الله، قصور نخواهید کرد و مرحمت ما را به اعلا درجه نسبت به خودتان بدانید.

ان شاء الله رحمان بعد از چهار صد سال که خدمت بکنید امیدوار هستیم که همیشه خوب باشد و این خدماتی که به من می‌کنید و به مملکت ایران می‌کنید البته خداوند او را بی عوض نخواهد گذاشت، ان شاء الله عوض او را هم خدا و هم سایهٔ خدا که خودمان باشیم به شما خواهم داد و از خدمات همه وزرا هم راضی هستیم و شما هم خدمات همه را حقیقتاً خوب عرض می‌کنید و همه را به موقع عرض می‌کنید.

این غلام خانه زاد که مورد مراحم همایونی که در مدت چهل سال شامل حال ذره بی مقدار شده است ، اگر به صد سال عمر داشته باشم و خدمت گزاری بکنم باز از عهده شکر مراحم شاهانه بر نیایم .

از خداوند این غلام خانه زاد و سایر وزرا عظام توفیق خدمت گزاری به ولی نعمت خودمان می‌خواهیم که ان شاء الله در سایه مبارک همایونی اسباب ترقی دولت و اهالی مملکت ایران به وجه احسن فراهم آید و خداوند ذات اقدس همایونی را به سلامت بدارد که نکته‌ای از دقایق را در مرحمت نسبت به خانه زادان فرو گذار نفرمودند.

همینطور که اعلیحضرت اقدس همایون فرمایش فرمودند و جناب اشرف اتابک اعظم به عرض رسانیدند امیدواریم خداوند (...) و قدرت عطا فرمایند که در مراسم جان‌نثاری و رضای خاطر مبارک بپردازیم.

...

در قسمت ۶۲ تاریخ جهان از ماموت تا فیسبوک (جنبش مشروطه یکی از برجسته ترین رویدادهای تاریخ ایران)، به مظفرالدین شاه و خُلق و خوی او اشاره شد. در مورد مخاطبین وی در این نوار و بقول خودشان «خانه زادان»، توضیحات کوتاهی می‌دهم.

میرزا علی‌اصغرخان امین‌السلطان 

میرزا علی‌اصغرخان امین‌السلطان ملقب به «صاحب جمع» و «امین‌الملک» از وزرای عهد قاجاریه بود. وی مدتی صدراعظم ناصرالدین شاه شد و تمام امور سیاسی و اداره کشور را در دست گرفت. در اعطای «امتیاز انحصار توتون و تنباکوی ایران» به ماژور تالبوت، که البته بعداً با مخالفت امثال میرزای شیرازی روبه رو شد نامبرده نقش زیادی داشت. امتیاز انحصار دخانیات ایران، امتیاز کشتیرانی در رود کارون، تأسیس بانک شاهی و امتیاز استخراج معادن به انگلیس هم زمان ایشان روی داد.

بعد از قتل ناصرالدین شاه، مدتی در دوره مظفرالدین شاه در مقام صدارت باقی ماند. اما کمی بعد ورق برگشت و جناب اتابک، معزول و به قم تبعید شد. سه سال بعد مظفرالدین شاه عزم سفر به فرنگ کرد و امین‌السلطان «مشکل‌گشا» را از قم به تهران فراخواند و او با عنوان «اتابک اعظم» به صدارت رسید و چند سال در این مقام باقی ماند. وی برای تدارک سفر شاه دست بدامن بانک استقراضی روس شد و تقاضای مبلغ کلانی وام نمود. ضمانت پرداخت این وام چی بود؟ «عواید گمرکی ایران به استثنای گمرکات فارس و بنادر جنوب»

با واگذاری این وام عملاً شریان اقتصادی کشور تحت کنترل روسها قرار گرفت و اعتراض بازرگانان ایرانی را بدنبال داشت و همین امر یکی از زمینه‌های انقلاب مشروطه را فراهم ساخت.

وقتی اعلیحضرت همایونی برای بار چهارم عزم سفر کرد و دوباره جناب اتابک برای تأمین هزینه سفر وی از بانک استقراضی روس وام گرفت، «امتیاز راه‌آهن جلفا به قزوین» را هم به روسها داد.

...

وی بعداً از مسند قدرت برکنار شد و خود به فرنگ رفت. اما پس از مرگ مظفرالدین شاه با اصرار محمدعلی شاه، به ایران آمد و بار دیگر به مقام نخست‌وزیری رسید. اتابک اعظم حدود چهار ماه در قدرت بود تا اینکه جمعه، هفتم شهریور ۱۲۸۶ (۳۰ اگوست ۱۹۰۷) در صحن بهارستان با ضرب گلوله عباس آقا تبریزی به قتل رسید.

محمدعلی‌خان علاءالسلطنه 

و اما علاءالسلطنه، علاءالسلطنه یعنی موجب بلندی پادشاهی

علاءالسلطنه دو بار نخست‌وزیر، هشت مرتبه وزیر خارجه، سه دفعه وزیر علوم و معارف، دو بار وزیر فوائد عامه و تجارت و یک بار وزیر عدلیه بوده‌است.

نامبرده پس از صدور فرمان مشروطیت، وزیر امور خارجه شد و در آن‌دوره در اغلب کابینه‌ها عضویت داشت. بعدها از طرف ناصرالملک (نایب‌السلطنه ایران)، در غیاب مجلس به نخست‌وزیری انتخاب شد و مشکلات مملکت را افزون کرد. روس‌ها از وی امتیاز راه‌آهن از جلفا به تبریز و از صوفیان تا دریاچه ارومیه و کشف و استفاده‌ معادن حریم راه را گرفتند و انگلیسی‌ها نیز امتیاز راه‌آهن مُحَمّرَه (خرمشهر) به خرم‌آباد و ساختن اسکله در جنوب را.

علاءالسلطنه از طرف احمدشاه هم به نخست‌وزیری رسید و این بار سازمان پلیس جنوب را که انگلیسی‌ها در فارس و بوشهر تشکیل داده بودند، به رسمیت شناخت!

...

اگرچه مباحث تاریخی بر خلاف علوم دقیقه (علوم سخت) Hard science و ثابت‌ها در فیزیک و ریاضی، با امّا و اگر و تفسیر به رأی همراه است، با همه این اوصاف، باید بر لب جوی تاریخ بنشینیم و از آن بیاموزیم. بخصوص که مرتجعین کهنه و نو از ناآشنایی ما با وقایع تاریخی، سوءاستفاده می‌کنند.

تاریخ، «بایگانی اسناد مرده نیست. حضور در آیینه پریشان گذشته‌هاست...»

---