رفتن به محتوای اصلی

همکاری آنکارا، تهران، مسکو تاکتیک یا استراتژی
26.12.2016 - 00:46

 

همکاری جدیدی بین آنکارا، تهران و مسکو در حال شکل گیری است که می تواند محور جدیدی را در منطقه سامان دهد و شاید هم به پایان خشونت و تروریسم یاری رساند، هرچند نظام های حاکم بر سه کشور نه تنها از نظر شکل و محتوا بلکه از منظر فکر و نظر هم تفاوت های فاحشی با هم دارند. ترکیه از دهه 50 میلادی به این سو عضو پیمان ناتو (دومین ارتش از نظر نفرات بعد از ایالات متحده )، از دهه 60 میلادی در اتاق انتظار اتحادیه اروپا با جمعیتی نزدیک به 80 میلیون و با اقتصادی نسبتا پویا در دو دهه گذشته، که با رخداد های جدید در منطقه گرفتار آسیب و بحران شده و رشد اقتصادی آن به شدت کاهش ( 3 و نیم درصد ) یافته و همچنان گرفتار در بحران های سیاسی و اجتماعی، خود را بازیگر منطقه ای می داند و مدت هاست با گذر از اصل لائیسم، با نیرو های ارتجاعی منطقه ( عربستان سعودی، قطر، مصر دوره محمد مرسی و جنبش اخوان ) همکاری کرده و از مخالفین سوریه که به خط خود نزدیک باشد، به شیوه های گوناگون در داخل ترکیه و خارج از مرز ها حمایت کرده، همواره با اصرار فراوان خواستار برکناری بشار اسد به هر شکل و قیمتی شده است. در مقابل، ایران گرفتار در استبداد ولایت، نه تنها با بحران بسیار عمیق اقتصادی و اجتماعی روبرو است، بلکه سال ها با تحریم سرکرده، با هزینه های مالی و انسانی از بشار اسد حمایت کرده ، در فساد اقتصادی، اداری و قضایی فرو رفته و برای پیشگیری از خیزش مردم به خشونت و کشتار متوسل شده است. رژیم تهران هم مانند آنکارا خود را بازیگر منطقه ای می پندارد و با هزینه های فراوان به سازماندهی جنبش های همسو با خود می پردازد تا از سیاست های راهبردی رژیم در منطقه حمایت شود و جنگ نیابتی از سوی رژیم را در منطقه پیش ببرد. تهران هرچند شعار های ضد آمریکایی خود را ادامه می دهد ولی در عراق، افغانستان و برخی مناطق دیگر همکاری نزدیکی با آمریکا دارد و از گروه هایی در منطقه حمایت می کند که آمریکا هم نظر مثبتی به آنها دارد. در کنار این دو بازیگر منطقه ای فدراسیون روسیه قرار دارد که بازیگر جهانی، عضو دائمی شورای امنیت و حامی مهم و تاثیرگذار در پایداری رژیم اسد در سوریه است. روسیه از نیمه های دوم سال 2015 با دخالت مستقیم در جنگ سوریه موازنه را به نفع اسد تغییر داد، با ایران در حفظ اسد همسو شد و در تضاد کامل با ترکیه بویژه اردوغان قرار گرفت. روسیه هم مانند دیگر کشور های نفتخیز، با کاهش درآمد های ارزی از یک سو و تحریم اروپا از سوی دیگر گرفتار بحران اقتصادی و احتماعی شده، رشد اقتصادی آن کاهش چشمگیر یافته و ارزش روبل در مقابل ارز های خارجی به پائین ترین نقطه خود در سال های اخیر رسیده است .

ایران و ترکیه دو رقیب دیرینه در منطقه روابط پر افت و خیزی در سال های اخیر داشتند، ایران با هزینه میلیارد ها دلار در عراق، حکومت شیعه نزدیک به خود را تشکیل داده، نیروی دیگری با نام بسیج مردمی( حشد الشعبی) در کنار ارتش عراق سازمان داده، بخش مهمی از کرد های شمال عراق را به شیوه های گوناگون بخود نزدیک کرده، به مناطقی که ترکیه ادعای ارضی در آنها دارد نفوذ کرده، در نظر دارد کریدوری در شمال عراق با همکاری برخی از نیرو های کرد تا سوریه را ایجاد کند. تا منطقه امنی برای صدور انرژی و حمل و نقل فراهم شود.ترکیه با این رویکرد ایران به شدت مخالفت می کند و آن را مخالف با منافع خود از یک سو و تهدید تمامیت ارضی خود از دیگر سو تشخیص می دهد، بنابرین با دقت عملکرد جمهوری اسلامی ایران را در منطقه زیر نظر دارد و از حمایت برخی از کشور های منطقه هم که ایران را تهدیدی برای امنیت خود می دانند حمایت می شود. از این رو روابط ایران و ترکیه با حوادث سوریه و عراق و تشکیل دولت خود خوانده اسلامی داعش به شدت تیره شده و اینکه بتوانند در دراز مدت همکاری خود را در منطقه پیش ببرند جای سئوال و تردید های جدی دارد.

رابطه ایران و فدراسیون روسیه هم همراه با افت و خیز بوده، هنوز در نظام حقوقی دریای خزر اختلاف نظر دارند، هرچند روسیه در گفتگو های دو جانبه از قرارداد 1921 بین ایران و اتحاد جماهیر شوروی سخن به میان می آورد ولی در عمل بگونه دیگری رفتار کرده، با کشور های حوزه دریای خزر قراردادهای دو جانبه و یا چند جانبه منعقد می کند. از دیگر سو ادامه جنگ در منطقه صف بندی های جدیدی بوجود آورده که ایران و روسیه را بهم نزدیک کرده است. ایران در سال های گذشته روابط اقتصادی خود را با روسیه گسترش داده، تجهیزات نظامی و موشک ( اس 300 ) از روسیه خریده، برای پیوستن به سازمان شانگهای از حمایت روسیه برخوردار شده که هم اکنون بعنوان ناظر در نشست های آن شرکت می کند. ادامه جنگ در سوریه ایران و روسیه را بهم بیشتر نزدیک کرده، تا جائیکه هواپیماهای روسیه از پایگاه هوایی نوژه برای عملیات در سوریه استفاده کردند و موشک های پرتاب شده از دریای خزر از حریم هوایی ایران گذشتند. و اما رابطه ترکیه با روسیه تا چند ماه پیش به شدت تیره بود و سخن از برخورد نظامی، دخالت پیمان ناتو و نظام حقوقی دریای سیاه و تنگه های داردانل و بسفور می رفت. زیرا دخالت مستقیم فدراسیون روسیه در جنگ سوریه و حمایت از برخی نیرو های کرد با منافع ترکیه در منطقه مغایرت و تضاد داشت. شلیک به هواپیمای سوخوی 24 روسیه، به بهانه نفوذ به حریم هوایی ترکیه تیرگی روابط را به اوج خود رساند. دو کشور به جنگ لفظی شدیدی پرداختند. روسیه با جلوگیری از خرید محصولات کشاورزی ترکیه از یک سو و ممانعت از گردشگری اتباع خود به سواحل ترکیه از سوی دیگر ضربات سختی به اقتصاد ترکیه وارد کرد. این روند بعد از شکست کودتای 15 ژوئن 2016 به یکباره دگرگون شد و ترکیه شلیک به هواپیمای جنگی روسیه را به کودتاگران نسبت داد و روند عادی سازی روابط با اقدام رجب طیب اردوغان آغاز شد. اردوغان پا را فراتر گذاشت و خواهان عضویت در سازمان کشور های شانگهای شد..

ترکیه در چند ماه گذشته در سیاست خارجی خود تغییرات غیر قابل تصوری بوجود آورده، برخی از نیرو های ویژه خود را با تجهیزات پیشرفته زیر عنوان « سپر فرات » وارد سوریه و شمال عراق ( منطقه کردستان ) کرده و جنگ را در عمق خاک آن دو کشور پیش می برد. از دیگر سو، از خواسته های پیشین خود مانند برکناری بشار اسد صرفنظر کرده، در پاکسازی منطقه از داعش و نیرو های دیگر به استراتژی راهبردی ایران و روسیه نزدیک شده است، هنگامی که هواپیماهای روسیه از هوا و نیرو های حزب اله لبنان، مدافعان حرم از ایران و نیرو های نظامی سوریه از زمین به مواضع داعش، جبهه النصر، احرار شام و دیگر گروه ها در حلب حمله می کردند، ترکیه هم به شهر الباب حمله ور شد. در این حمله تعدادی از نیرو های ویژه ترکیه کشته ( 16 سرباز ) و تعدادی هم زخمی شدند. با ادامه جنگ در منطقه نشست بسیار مهمی با شرکت محمد جواد ظریف، مولود چاووش اوغلی و سرگئی لاوروف وزرای خارجه سه کشور در مسکو برگزار شد.

هنگامی که وزیر خارجه ترکیه عازم مسکو و داخل هواپیما بود، ترور آندری کارلوف سفیر فدراسیون روسیه در آنکارا در یک نمایشگاه نقاشی به جهان مخابره و در راس خبر ها قرار گرفت. ضارب جوان 22 ساله ای از نیرو های امنیتی بود که با نقشه قبلی و با آگاهی از شرکت سفیر در نمایشگاه دست به این کار زده و از دو روز قبل ساکن هتلی در آن نزدیکی شده بود.قاتل هنگام حمله به سفیر با صدای بلند فریاد می زد و تکبیر می فرستاد و می گفت: این هم انتقام حلب، حلب را فراموش نکنید و... قاتل سفیر، دقایقی بعد بدست افراد پلیس که به محل آمده بودند کشته شد. اردوغان در اولین واکنش، جوان ضارب را به کودتای نافرجام و فتح اله گولن نسبت داد، و این حادثه هم نتوانست مانع از برگزاری نشست مسکو شود.

در پایان نشست مسکو بیانیه ای در 8 ماده منتشر شد که نشان دهنده توافق وزرا در مواردی است که پیشتر ها قابل پیش بینی نبود. مهمترین آن در ماده یک انعکاس یافته و در آن آمده است: ایران، روسیه و ترکیه با احترام به جامعه چندگانه اتنیکی سوریه با ادیان گوناگون که در آن مذهبی حاکم نباشد،بار دیگر احترام خود را به دولت دمکراتیک، سکولار، مستقل، متحد با تمامیت ارضی جمهوری عربی سوریه را بیا ن می دارد. در ماده 2 آمده است: ایران، روسیه و ترکیه بر این باورند که سوریه راه حل نظامی ندارد و باید قطعنامه شماره 2254 شورای امنیت سازمان ملل با همکاری همگان اجرایی شود و موانع اجرای آن برطرف شود.در ماده 4 به آتش بس سراسری در سوریه اشاره شده و گفته شده است که اجرای آتش بس و کمک رسانی انسانی و جابجایی افراد غیر نظامی خواست این کشور ها است. در ماده 8 گفته شده است که ایران، روسیه و ترکیه در مبارزه با داعش و النصره، گروه های مسلح و مخالف دیگر را از آنها جدا می دانند. در ماده 7 هم آمده است که آستانه پایتخت قزاقستان بعنوان کشور بی طرف می تواند میزبان این نشست ها در آینده برای پیشبرد و اجرایی کردن این اهداف باشد.

در این نشست و بیانیه چند موضوع جلب توجه می کند، نخست توافق جمهوری اسلامی ایران با ساختار سکولارو غیر مذهبی سوریه است که در هر شرایطی با واژه سکولار دشمنی دیرینه و پایان ناپذیر دارد، از آن گذشته نیرو های نظامی خود را با عنوان مدافعان حرم ( طرفداران حاکمیت شیعه ) در آنجا نگهداری می کند که تا کنون صد ها نفر از آنان کشته شدند، از آن گذشته دیگر سخنی در رابطه با اسد و برکناری آن از قدرت به میان نیآمده است که ترکیه همواره آن را تکرار می کرد. از سوی دیگر یگان های خلق که از گروه های کرد تشکیل شده در ردیف تروریست ها قرار نگرفته و اشاره ای هم به خروج حزب اله لبنان از سوریه نشده است.

با توجه به شرایط جهانی و موضع ترامپ رئیس جمهور منتخب آمریکا در رابطه با پیمان ناتو، همکاری و همسویی نزدیکی بین ایران، ترکیه و فدراسیون روسیه برای پایان جنگ در منطقه آغاز شده که به نظر می رسد برای مدتی ادامه خواهد داشت. تلاش پوتین با نزدیک شدن به اعضای اوپک و توافق با کاهش یا عدم افزایش تولید نفت از یک سو و همکاری و تقسیم کار با کشور های مهم منطقه ( ترکیه، ایران و مصر ) نشانگر آن است وی هدف بلند مدت و استراتژیک در سر دارد و در مصاحبه مطبوعاتی خود آن را به میان می کشد و می گوید: در مورد حلب کار بزرگی بین رئیس جمهور ترکیه، رئیس جمهور و رهبری ایران انجام شد که البته بدون حضور ما این ممکن نبود و اینگونه مسئله حلب به پایان رسید... ولی استراتژی بلند مدت با خواست یک طرف محقق نمی شود، در ایران و ترکیه افراد و گروه هایی هستند که به شدت با همکاری و نزدیکی به مسکو مخالفت می کنند و آن را با رخداد های تاریخی در زمان های دوربر زبان می آورند...

 

mhyahyai@yahoo.se .

دیدگاه‌ و نظرات ابراز شده در این مطلب، نظر نویسنده بوده و لزوما سیاست یا موضع ایرانگلوبال را منعکس نمی‌کند.

دکتر محمد حسین یحیایی
ویژه ایران گلوبال

فیسبوک - تلگرامفیسبوک - تلگرامصفحه شما

توجه داشته باشید کامنت‌هایی که مربوط به موضوع مطلب نباشند، منتشر نخواهند شد! 

افزودن دیدگاه جدید

لطفا در صورتیکه درباره مقاله‌ای نظر می‌دهید، عنوان مقاله را در اینجا تایپ کنید

متن ساده

  • تگ‌های HTML مجاز نیستند.
  • خطوط و پاراگراف‌ها بطور خودکار اعمال می‌شوند.
  • Web page addresses and email addresses turn into links automatically.

لطفا نظر خودتان را فقط یک بار بفرستید. کامنتهای تکراری بطور اتوماتیک حذف می شوند و امکان انتشار آنها وجود ندارد.

CAPTCHA
لطفا حروف را با خط فارسی و بدون فاصله وارد کنید CAPTCHA ی تصویری
کاراکترهای نمایش داده شده در تصویر را وارد کنید.