رفتن به محتوای اصلی

حقوق، آزادی، وظایف و مسئولیت شهروندی
05.01.2017 - 09:58

حقوق، آزادی، وظایف و مسئولیت شهروندی

بیست و نهم آذرماه ۱۳۹۵ در همایش قانون اساسی و حقوق ملت با حضور رئیس جمهوری، جمعی از وکلا، حقوقدانان و اساتید و کارشناسان، منشور حقوق شهروندی رونمایی و به امضای حسن روحانی رسید. به این مناسبت نگاهی می کنیم به محتوی، تضمین و اجرای حقوق شهروندی.

شهروندی رشته محکم، استوار و مشترکی است که یک ملت را بهم پیوند می دهد. یک ملت با زبان، نژاد، قومیت و یا مذهب مشترک بهم نمی خورد، بلکه با ارزش های مشترکی چون آزادی، برابری، کرامت انسان، وظیفه و مسئولیت که افراد و حکومت باید به آن احترام بگذارند و عمل کنند، با هم متحد می شوند. این رشته متحد کننده در حقوق شهروندی تبلور می یابد.

حقوق شهروندی را باید در بستر حقوق مدنی و سیاسی بررسی کرد. حقوق مدنی و سیاسی آن حقوقی هستند که از پایمال شدن احترام، کرامت و حقوق افراد توسط دولتها، سازمانهای خصوصی، اکثریت های سیاسی، مذهبی و قومی و افراد دیگر جلوگیری می کنند و مشارکت فرد را دریک   زندگی مدنی و سیاسی بدون تبعیض یا سرکوب تضمین می‌کنند.

حقوق مدنی به بررسی و تنظیم روابط افراد جامعه با یکدیگر می‌پردازد و یکپارچگی جسمی و روحی انسان، حق زندگی و امنیت، حق نگهبانی در برابر برتری دادن بر مبنای نژاد، جنسیت، منشأ ملی و قومی، رنگ پوست، گرایش جنسی، اعتقادات مذهبی و دینی یا ناتوانی جسمی و  روحی را تضمین می کند.

حقوق سیاسی به حق انسان برای انتخاب زمامداران و شرکت در زندگی سیاسی اجتماعی کشور می پردازد. بخشی از آن حقوق عبارتند از حق رای، حق دادخواست و دادرسی منصفانه و علنی، حق فرجام خواهی، حق مشارکت در جامعه مدنی و سیاسی نظیر آزادی احزاب، انجمن، بیان،  حق تجمع، حق دفاع از خود.

شهروند

واژه شهروندی (انگلیسی: Citizenship) از مشتقات شهر (City) است. یک شهروند یک عضو رسمی یک شهر، ایالت یا کشور است. شهروندی، شکل پیشرفته ی «شهرنشینی» است که شهرنشینان حق خود را می شناسند وبه حقوق یکدیگر احترام می گذارند و به وظایف و مسئولیت‌های خویش در قبال کشور، شهر، اجتماع و افراد دیگر، عمل می کنند.

 

حقوق، وظایف و مسئولیت شهروند

تنها از حقوق شهروندی حرف زدن، عوامفریبی محض است. حقوق شهروندی بخش جدائی ناپذیری به نام وظایف و مسئولیت‌های شهروندی هم دارد. حقوق و آزادی های شهروندی باید با مسئولیت ها و وظایف شهروندی در توازن باشد.

شهروندی نوین، مجموعه گسترده‌ای از فعالیت‌های فردی و اجتماعی است که نه افراد به تنهائی از عهده آن بر می آیند و نه دولت بدون کمک مردم با مشارکتهای اقتصادی، خدمات عمومی، فعالیتهای داوطلبانه و دیگر فعالیتهای اجتماعی که در بهبود وضعیت زندگی همه شهروندان مؤثر است. شهروندی نوین با مشکلات شهری امروزه، نیازمند فضایی مناسب برای گفتگو و مشارکت مردم با نقطه نظرات متفاوت و نظارت عمومی است.

حقوق شهروندی (citizenship rights) با حقوق بشر (Human rights) و حقوق اساسی (Constitutional law) بسیار بهم نزدیکند و گاه جای یکدیگر به کار می‌روند. اما، تفاوت ظریفی میان این مفاهیم سه‌گانه وجود دارد. حقوق شهروندی آن بخش از حقوق اساسی است که در قانون اساسی هر کشوری شکل «ملی» به خود می‌گیرد و فقط شامل حال شهروندان همان کشور می‌شود.

تضمین حقوق، اجرا و اعمال حقوق شهروندی

بین تضمین حقوق شهروندی و اجرای آن فاصله بین حرف و عمل است. حتی در کشورهائی که حقوق شهروندی پیشرفته و تضمین شده دارند، یک شکاف ژرف بین حقوق تضمین شده و اعمال حقوق وجود دارد. افراد به حقوق خود آگاه نیستند، قوانین روشن و مشخص نیست، ناتوانی و یا ترس از انتقام مردم را از دانستن و بهره گیری از حقوق خود باز می دارد و یا زیرساخت لازم برای حقوق تضمین شده وجود ندارد..

یکی از عمده ترین ابزار تضمین اجرا و اعمال حقوق شهروندی، آشنائی شهروندان با حقوق خود است. از اینرو طرح منشور حقوق شهروندی نخسین قدم بسیار مثبت و امیدبخش است.

در بسیاری از کشورها آموزش حقوق شهروندی بسیار جدی است. هم بطور غیررسمی در خانه، محل کار یا کارگاه‌های آموزشی و هم بطور رسمی بصورت  درس های مدارس ابتدایی و متوسطه و دانشگاهی به کودکان و جوانان می‌آموزند که چگونه یک شهروند فعال، آگاه و مسئولیت پذیر و وظیفه شناس باشند.

در انگلستان از سال ۲۰۰۲ میلادی، آموزش حقوق شهروندی و آشنایی با آن بطور رسمی در برنامه درسی مدارس نوجوانان از سنین ۱۱ تا ۱۶ سالگی قرار گرفت. اهداف این آموزش‌ها به شرح زیر است:

آشنایی با حقوق و مسئولیت‌های شهروندی

بحث و بررسی دربارهٔ سرفصلها و موضوعات مهم شهروندی

فهم و شناخت جامعه و آشنایی با فعالیتهای اجتماعی

مشارکت فعال در یک برنامه اجتماعی یا گروهی

آنچه تاریخ جوامعی که به طور نسبی به حقوق شهروندی رسیده اند، نشان می دهد:

حقوق شهروندی علی رغم بدیهی و طبیعی بودن آنها، مخالفان سرسخت و جدی سنت گرا، فرهنگی، اقتصادی، مذهبی و سیاسی دارد. تاریخ مبارزه برای حقوق شهروندی چون حق رای همگانی، برابری حقوق زن و مرد، لغو برده داری، مبارزه با نژادپرستی و .... نشان داد، این مبارزه یک مبارزه درازمدت و نفسگیر است که روشنگری، دانش اندوزی، حوصله، پشتکار، رواداری و خشونت پرهیزی پیگیر می طلبد. هیچ راه میانبر وجود ندارد.

بخشی بزرگی از این حقوق فقط با شعار و یا آرزو قابل دستیابی نیست، بلکه رشد فرهنگی، اقتصادی، فناوری و زیرساخت خدماتی لازم و کافی می طلبد.

شکاف طبقاتی ژرف، فقر، بیسوادی، نابرابری اقتصادی و اجتماعی مانع جدی اعمال حقوق شهروندی است. بدون تلاش برای از میان برداشتن فقر، حقوق تضمین شده شهروندی تنها روی کاغذ می ماند.

اعمال حقوق شهروندی کار تمامی جامعه است و هر تلاش برای حذف بخشی از جامعه در حکم در نطفه کردن این حرکت امیدبخش است.

بهترین تضمین اجرا و اعمال حقوق شهروندی حق تشکل، آزادی ادیان و عقاید و آزادی بیان است. در جامعه ای که این آزادی ها وجود نداشته باشد، حق شهروندی قابل حصول نیست.

اعمال حقوق شهروندی دو مولفه اصلی دارد. مسئولیتهای فردی و اجتماعی شهروندان و تشکل های مردمی آنها و مسئولیت‌های دولت و سازمانهایش در قبال شهروندان. کوتاهی از هر سو به ناکامی حرکت می انجامد. تشکل های مردمی شهروندان در تمرین حقوق شهروندی و نهادینه ساختن آنها در جوامع، نقش مؤثری ایفا می کنند. مسئولیت‌های دولت در ارائه خدمات و زیرساخت های لازم برای اجرا و اعمال حقوق تعیین کننده است.

برای مطالعه بیشتر

متن کامل منشور حقوق شهروندی به سه زبان منتشر شد

http://dolat.ir/detail/286714

Heater, Derek (2004). A Brief History of Citizenship. New York: NYU Press.

Citizenship Rights and Responsibilities

https://www.uscis.gov/citizenship/learners/citizenship-rights-and-responsibilities

Rights and Responsibilities of Citizenship

http://www.cic.gc.ca/English/resources/publications/discover/section-04.asp

EU citizenship

http://ec.europa.eu/justice/citizen/

 

۱۶ دی ماه ۱۳۹۵

احد قربانی دهناری

گوتنبرگ، سوئد

ahad.ghorbani@gmail.com

http://ahad-ghorbani.com

http://www.facebook.com/ahad.ghorbani.dehari

http://telegram.me/ahaddehnari

Abstract

Citizenship is the common thread that connects a nation. A nation bound not by language, race or religion, but by the shared values of freedom, liberty, equality, duty and responsibility.

There are several rights and responsibilities that government and all citizens should exercise and respect. Rights or liberty of citizenship are balanced by responsibilities or duty.

Ahad Ghorbani Dehnari

5 January 2017

دیدگاه‌ و نظرات ابراز شده در این مطلب، نظر نویسنده بوده و لزوما سیاست یا موضع ایرانگلوبال را منعکس نمی‌کند.

احد قربانی دهناری

فیسبوک - تلگرامفیسبوک - تلگرامصفحه شما

توجه داشته باشید کامنت‌هایی که مربوط به موضوع مطلب نباشند، منتشر نخواهند شد! 

افزودن دیدگاه جدید

لطفا در صورتیکه درباره مقاله‌ای نظر می‌دهید، عنوان مقاله را در اینجا تایپ کنید

متن ساده

  • تگ‌های HTML مجاز نیستند.
  • خطوط و پاراگراف‌ها بطور خودکار اعمال می‌شوند.
  • Web page addresses and email addresses turn into links automatically.

لطفا نظر خودتان را فقط یک بار بفرستید. کامنتهای تکراری بطور اتوماتیک حذف می شوند و امکان انتشار آنها وجود ندارد.

CAPTCHA
لطفا حروف را با خط فارسی و بدون فاصله وارد کنید CAPTCHA ی تصویری
کاراکترهای نمایش داده شده در تصویر را وارد کنید.