رفتن به محتوای اصلی

استالین، نماد انتقام قفقاز از روسها
07.07.2017 - 14:49

 

 

تحولِ غرب گرائی نرم و حتی رمانتیک روسی، تا رسیدن به " مریدیسم" آتشین قفقازی که سرانجام در رأس آن استالین قرار گرفت، پروسه ای ست که درسهای بسیاراز آن می توان آموخت. تحول شعور در غرب شور و شری در بین مسافران روسی آن دیار برانگیخته بود که کتابها و اندیشمندانشان ومراوده و بحث و فحص با آنان، غبطه، آرزو، چاره جوئی را با خود یکجا آورده بود. اما در مخرج مشترک این هر سه، حس صیانت ذات و نگرانی از ریشه کن شدن و در باد های تغییر رفتن را. پس رایزنی و تبادل فرهیختگان حول بازنگری در هویت خود دور میزد. چسبیدن از ریشه ها، شناسائی و تمیز دقیق تر و روشن تر ِآنها. تلطیف قدرت تزار، تضعیف قدرت بررسی میشد ولی نه نفی قدرت. اما برای "تغییر دهنده" مثل همه جا مدل لازم داشتند، و مدل های روسی بر خلاف انتظار و تمنای تغییر جویان، سرعت عمل و ظهور زودرس تغییراتی را که میخواستند، برآورده نمی ساخت. سریع! سریع!سریع! لبۀ تیز این سرعت طلبی بخصوص بعد از شکست "دسامبریست" ها که به تقلیل قدرت تزار دل بسته بودند، از درون سرزمین پهناور روسیه، به وارسی مدل های مطلوب پرداخت. بیرون آمدن مدل "مرید یسم قفقازی" از دل روسیه ارتودوکس، با نسخه پیچی ِتئوری های مارکس و انگلز و فلسفۀ هگل، واستحالۀ آن به استالین گرجی، یادآور آن است که مدل های انسانی مثل خاکستر اتمی نیروگاه های مضطرب ژاپن گرد جهان سفر میکنند و همه جا را تحت تاثیر قرار میدهند. خواهی نخواهی و متناسب با شرایط ِ پیش زمینه و مدل های محلی موجود یا تاریخی. کما اینکه مدل استالین نیز به کشور های دور دست روانه شد سر از امریکای لاتین درآورد. چه کسی باور میکرد؟ کدام کوه نشین جنگجوی قفقاز که جز با مردم قریه خود زبانی مشترک برای سخن گفتن نداشت؟ اهمیت این تأثیر گرفتن ها از مدل های شخصیتی انسانی بخصوص در جوامع امروز با رشد شگرف وسائل ارتباطی افزایشی هم نگران کننده هم امید بخش یافته است.

در نوشته حاضر با بررسی مختصر شرایط قفقاز و آمادگی هایش برای تولید مدل مورد نظر انقلابی های روس، به تحول چهره "انقلابی"نیز نظری خواهیم افکند و خواهیم دید چگونه، بحث های فرهیختگان به "اکسیون طلبی" وامتداد بسوی بخش بدوی جامعه و از آنجا به افزایش پروپاگاند، بعد دروغ و توطئه و آنگاه استفاده ابزاری از بخش نا آگاه و فریب دادن آنها به هر طریق، تا رسیدن به ترور که نام دیگر اعمالِ خشن قبیله ای و برقراری راه و روش قبیله ای و ایلاتیِ انتقام بود، منفجر میشود. رشد شعور چه میشود؟ هیچ! در برنامه نبوده است!

قفقاز، قفقاز!

زندانی بین دریای خزر در شرق، و دریای سیاه در غرب که حتی حضور دو دریا در راست و چپش، اسارات آنرا میان کوههائی پر ستیغ و دامنه هائی پهناور، نمی زداید، سرزمینهای متعدد قفقاز بزرگ قرار گرفته، و در این میان گرجستان، زادگاه پدر استالین، خود را مجتمع سه اسطوره می شناسد.

اما چرا باید قفقازی ها بخصوص گرجی ها را از اسطوره هایشان بشناسیم؟ چون هیچ عامل جغرافیائی یا زبانی و گویشی، یا تاریخی، برای سرزمینهائی ته نشین شده در گودی کوهها، توان پاسخگوئی و واکاوی کُنش های این مردم را نداشته است.

• وقتی سرزمینی، متشکل از پاره های کوچک پراکنده ای باشد، در پیچ و خم کوهستانهائی پر ابهت، که راههای زمین آنها را به هم نمی پیوندند یا به سختی و مشقت.....

• وقتی همین پاره سرزمین ها هر کدام به زبانی متفاوت با دیگری سخن می گوید، و نزدیک به صد زبان و بیشتر در بین آنها آوا پراکنی میکنند، یعنی اگر زمین بهم پیوسته نیست، زبان هم مشترک نیست و مشترک نشده و به هم نپیوسته تا زنجیره انسانی متشکلی بسازد.......

• وقتی این سرزمینها به گذشتۀ بسیار کهن خود چنان چسبیده و از شیره آن تغذیه میکنند که به پرورش خود از آنچه زمان حال در اختیارشان قرار میدهد، روی نیآورده که هیچ، با آن می ستیزند......

• وقتی اسطوره هائی که تصاویر ذهنی درونی شده مشترک آنها و تنها راه شناخت آنهاست، جنگ جاودان و تهی شدن مستمر از درون و محتوا را الغا میکند......

• وقتی علیرغم همۀ این از هم گسیختگی ها، مردمان این سرزمین خود را مرکز نجات بخش جهان متلاطم فرض کنند،

آنگاه می توانیم فکر کنیم که در فضای قفقاز بزرگ قرار گرفته ایم.

پرومته یونانی، همانکه آتش را به زمین آورد، به عبارت دیگر جنگ و خونریزی را، در دوران قرابت کولونی های هلنی با یونانی ها از طریق دریای سیاه، روایت یونانی اسطوره از افسانۀ "امیرانی" این مردم گرفته می شود.( آقای گرُنه Grenet ایرانشناس اعتقاد دارد این افسانه در طی رونق راه ابریشم، از افسانۀ ضحاک ایرانی و زندانی بودنش در کوههای مازندران اخذ شده و یونانی های مسافر با شنیدن این افسانه آنرا ضبط کرده اند.)

 اما پرومته گرجی، در کوهها به جرم آوردن آتش به زمین زندانی ست و هر روز عقابی آنرا با لقمه ای از درون و محتوا خالی می کند. حضور پرومته آتش افکن در کوههای قفقاز بی منطق و بی حساب و کتاب نیست. کوههای قفقاز سرشار از فلزات از جمله مس و قلع بوده و ریخته گری و ساخت سلاح و کلاه ِخود و زره و دیگر ادوات جنگی در آنجا رایج و علاوه بر ایجاد ثروت عظیمی برای مردم منطقه، مایۀ طمع و حسادت و گاه حملۀ همسایگان نیز بوده است. هر چند چنین تاریخی از حضور آتشِ ریخته گری وچکاچک تیز کردن شمشیر ها و نیزه ها، نقش پرسوناژی را در ذهن این مردم حک کرد، که آتش می آورد و آتش می باراند، اما این آتش، آتشی بود که پیروزی به دنبال نداشت و درد و رنجی جاودان مطابق روایت اسطوره در پی آن بود که با سرنوشت پرومته و محکومیت ابدیش به منقار عقابی جگر خوار، نشان داده میشود.

اسطوره دیگر این ناحیه نه با آتش بلکه آب سر و کار دارد واز دل انجیل بیرون آمده که گویا کشتی نوح بعد از ترک طوفان سهمگین روی کوههای آرارات، در سرزمین قفقاز به خشکی نشسته و این سرزمین محل آرامش جهان در پی امواج پر تلاطم خواهد بود. در این روایت اما به امر توجه نشده  که در افسانه های مذهبی، نجات نوح و به سلامت رساندن بذری از بشریت و نیروی حیات، همزمان است با قطع صدوردانش و معرفت به بشریت، بشریتی که قدر پیام نوح را ندانسته و به آن پشت کرده بودند و این قدرناشناسی پاسخی می یابد از جنس قطع یا پنهان ماندن معرفت و در اختیار همگان قرار ندادن آن.

شاید منادیان این اسطوره ها در قفقاز نخواهند بپرسند که آیا جنگها و خونریزی های بی پایان در این سرزمین و این کوهستانها با بی بهرگی از علم و شعوری که دیگر عرضه نمیشد منطبق نبوده است؟

در کوههای قفقاز، مطابق اسطوره پرومته( امیرانی) یک جنگ طلب ِ آتش بیارِ معرکه زندانی ست. او نمی میرد، تنیبیه میشود، رنج می کشد ولی نمی آموزد. ولی نمی آموزد!

علاوه بر اسطوره هائی که این مردم برای هویت خود در آن از آب و آتش استفاده کردند، اسطوره ی سوم به محل سکنای زنان جنگاور آمازون( همآزن) بر میگردد. گروه زنان جنگاوری که بدون مردان می زیستند و بجای آنکه سمبل ارتباط و وصل، و بخشندگان زندگی باشند، به موجوداتی منزوی و جنگاوری بدل می شوند. انزوا طلبی، جنگجوئی و جنگاوری، از کلمات کلیدی این سه اسطوره اند. حتی در تصویر کشتی نوح نیز با تنها جفتی از هر موجودِ نشسته در آن، میان جهانی از بین رفته و مغروق، این انزوا و بریده بودن از جمع موج می زند.

این منطقه با سابقۀ چندین هزار سال محل ِزیست قبائل پراکنده بودن، با پراکندگی عمیق و دیرپای جغرافیائی و زبانی و کلامیش توام با حراست از گذشتۀ و هویتی بالا بلند، و کهن تر -  و در نتیجه قابل احترام تر از روس ها فرض شدن- چگونه ممکن بود اجازه دهد روس ها در کنار این قوم فرود آمده بر آنها بال بگشایند؟  هرگز کسی فکر نکرد شاید از آن فرهنگ دیر پائی که مایۀ غرور آنهاست باید به این تازه وارد ها بدهند و آنها را به خود شبیه کنند. همان اتفاقی که در ایران افتاد با ایرانی کردن فرهنگ مغول و اعراب. در پراکندگی و عدم اتصال این مردم شاید همین نکته کافی باشد که در قرون وسطی ازین ناحیه بخاطر کثرت زبانهائی که در آن بکار میرفت به نام" کوه ِزبانها" نام برده میشد. در داغستان سی و هفت زبان تکلم میشود که برخی فقط در چند ده رایج است. هفتاد زبان حداقل در این ناحیه شنیده میشود که شبیه هم نیستند. سی زبان دیگر هند و اروپائی، سامی، ترک، مغول است.

به این سرزمین های دست نیافتنی محصور میان کوهها و جنگلها، افرادی با گذشتۀ متفاوت در گریز از حکومتهای مرکزی پناهنده شده، در آن سکنی گزیده و تسلیم ناپذیری و خوی فرار از انقیاد را در آن تشدید کرده اند . فراریان کلده از دست سومریان پایشان به قفقاز باز شده.

 

علاوه بر تمایل به انزوا ئی آموخته شده در طی قرون و تداوم آن، تمایل به خودسر بودن و سر ننهادن به هیچ معاهده و رعایت قانونی نوشته شده ازسوی غیر، وابستگی به گذشته ای نیز که به آن فخر می فروختند ، آنها را از هر تمایل به تغییر باز می داشت. حتی کلیسای گریگورین گرجستان و ارمنستان (آنهم بخشی از قفقاز بزرگ) خود رأی بوده از مقامات بالاتر مسیحی پذیرش نداشته اند. زندگی معنوی و مادی آنان شباهت زیاد به سومریان دارد. چند خدائی مدتهای مدید مرسوم بوده، علاقه به نجوم و حرکت در خط سیرستاره ها. در بعضی مناطق گرجستان هنوز کُد های حمورابی درمواردی مثلاً ازدواج رعایت میشود.

قفقازی ها به شدت با روس ها متفاوت بودند. روس ها اینهمه وابستگی به خودسری و غلتیدن به انزوا را نمی فهمیدند. ارواح قالب گیری شده با اطاعت، احترام به اتوریته، و اعتقاد به برتری فرهنگ اسلاو و ارتدوکسی روس، به چهار قرن جنگ دیوانه واراز سوی قفقازی ها جز  تروریسم آدمهائی ولگرد و شرور نمی نگریست. اما قفقاز علاقه ای به پذیرش و شناخت روس ها نداشت و آنها را متجاوز و به زبان امروزی استعمار گر تلقی میکرد.

از سوی دیگر آوازه زندگی آزاد و وحشیانه این قوم بین مردم روس، چه آندسته که دوران سربازی خود را در قفقاز می گذراندند، چه روشنفکران و هنرمندان که هوای آزادی به سر داشتند پیچیده بود . پوشکین تحسین گر شبهای تپه های گرجستان است. لرمانتف شیفتگی خود را در کتاب "قهرمان عصر ما"به این آزادی وحشی نشان میدهد. گوئی تمام عظمت روسیه و تزار و کاخ و بروبیایش، زیر پای جنگجویان از جان گذشته قفقاز، به خاک مالیده میشد. چگونه میتوان تصور کرد که در زبان چچن، (ناحیه ای در قفقاز)، سلام، "آزاد باش"،گفته میشود. در سال 1994روس ها حتی بعد از عصر کمونیسم، ذلت ناتوانی در برابر چچن ها را تجربه کردند. اگر روسیۀ اسلاو با اشرافی که مبتلا به "ابلومویسم"، یا بی تحرکی علیرغم داشتن فکر و شعور ست، با دهقانانی که پاسیو بودن و بیعلاقگیشان به تغییر یا باعث افسردگی و استیصال یا خشم و شرم نویسندگان و صاحبان اندیشه است، با فقدان شور و شر و جنگاوری و دریک لحظه جستن و جنگیدن و نداشتن مدلی از آن ، بتواند با تحسین به نمونه های قفقازی نگاه کند که ناتوانی آنها را در جنگیدن با تزار جبران میکند و نخواسته مدلی میشود برای انسان انقلابی یا تغییر جو، چندان دور از از ذهن نمی نماید.

وقتی به قهرمان کتاب " چه باید کرد" چرنشفسکی، راخمت اُف( رحمت اُف؟) نگاه میکنیم، در او چهره کامل یک جنگجوی قفقازی را می بینیم.

این کتاب در نیمه دوم قرن نوزده، سال 1855 تنۀ محکمی به اشراف و رایزنی های آنان در مورد آینده روسیه میزند. دستۀ اخیر با سرافکندگی پذیرفته اند که از اروپا عقب افتاده اند و یکدسته می خواهد از غرب آنچه را گرفتنی ست بگیرد ولی خودش بماند، یکدسته میخواهد مثل غربی ها شود و ازآنها مدلهایش را بگیرد، اما هر دو دسته ارتدوکسی روسی را بعنوان محور غالبِ حفظ شدنی پذیرفته اند. چرنشفسکی یکدفعه با مدل قفقازی رحمت اُف به میدان می پرد. ببینید، ببینید این هم هست. این بهتر ست. این موفق میشود. بسیاری از جمله پروفسور ژوزف فرانکJosef Frank  معتقدند که این کتاب بیش از کتاب "سرمایۀ" مارکس در ایجاد فضای روحی و روانی برای انقلاب در روسیه موثر افتاد. و البته تاثیر و مدل گیری لنین از آن بار ها نقل شده است.

او مثل قفقازی ها که به هیچ رفرم و معاهده ای با غیر خود سر آشتی نشان نمیدهند، هر نوع رفرم را می کوبد و می گوید تنها ساطور کشاورزان ما را نجات میدهد. این ساطور مال ِکشاورز روس اسلاو نیست که فرمانبری آنها صبوری و دندان بر جگر نهادنشان دل نویسندگان بسیار از جمله تولستوی را سخت سوزانده و پاسیو بودن، متد آرکائیک کار، و فقدان ابتکار عملشان از چشم جهانگردان دور نمانده است. این کشاورز تیپ شیخ منصور و شیخ شمیل است. رحمت اف ِ"چه باید کرد" که چرنشفسکی پیش چشم جهان فکر روسیه بزرگ می گیرد و به مدل انقلابی آن سالها تبدیل میشود، مبتلا به ساطور است هر چند رحمت را فقط در اسم خود دارد. این رُمان به لحاظ ادبی آبکی و گوئی تنها برای آفریدن مدلی قفقازی برای جوانان و راهنمای عمل شدن برای کتابخوانهای سال 1860 نوشته شده، که از روحیه رخوت زدگی روسی که به نظر آنها نزد نجبا یافت میشود، (که البته اینطور نیست، این روحیه نزد روستائی روسی نیز دیده میشد)، شاکی ند، و قهرمانش را این چنین هاشور میزند: او همه زندگیش را فدای انقلاب میکند،هیچ چیز ندارد، به هیچکس وابستگی پیدا نمیکند. به بنی بشری نیازمند نیست. احساسات فردی ندارد. باید با کم زندگی کند و سخت زی باشد. بدنش را مرتاضانه برای هر دردی در راه انقلاب آماده کند. کمبود ها، محرومیت ها، حبس و شکنجه را به جان بخرد. جنگجوئی یک لا پیراهن که همچون معتقدان "ادیان کهن" که قرنها در آن نواحی ریشه داشته اند برای دفاع از دین خود جانش را به سادگی میدهد. به این ترتیب به جای ارتدوکسی روسی معتقد به رسالت رستگاری بخشیدن، ایدئولوژی می نشیند. باکونین اشراف زاده گرائیده به آنارشیزم، اینها را مومنین بدون خدا می نامد.اما انقلاب برای جناح رحمت اُف چیست که جانش و همه زندگیش را باید فدایش کند؟ انقلاب برای رحمت اُفِ ساطور دار یعنی به دست گرفتن قدرت. چیزی از تغییر شعور و آگاهی در اینجا به عنوان انگیزه و دغدغه خاطر دیده نمیشود. چرنشفسکی می گوید رحمت اُف مردی ست که روسیه به آن نیاز دارد.

این مدل مرتاضانه که ترکیبی از شمن های مغول بادیه نشین و "غزوات جویان" کوه نشین قفقازی ست، به مدل راهبان ارتدوکس نیز نزدیک است. و عجیب نیست در روسیه ای که بزرگان فکری مخالف خوان آن، به این نتیجه رسیده اند که تغییر از دنیای کشاورزان شروع میشود، با علاقه دنبال میشود.امثال باکونین که سالها شور و شعف انقلابی گری اروپائی آنها را مسحور کرده، امّا بعد از تجربه ها بخاطر آنچه شکست این انقلابها و سربه پای اربابان سابق گذاشتنشان می نامند، رو به روسیه می آورند، امیدواریشان نه به همه قشر ها آن بلکه به روستائیان است. باکونین می گوید سوسیالیست های آلمانی و در رأس آنها مارکس، وابسته به دولت و تشکیلاتند ولی آنچه جامعه را متحول میکند از ژرفنای جامعه بر میآید. مطالعۀ افکار او و مشابهانش نشان می دهد که "عمق جامعه" مورد نظر آنها ، جائی نیست جز بخش بدوی و شکل نیافتۀ آن. او می گوید روستائی همشه بدون نظم آماده شورش است. بی نظمی و آمادگی دائم برای شورش را که میتواند تنها برخاسته از نیروی کور غریزه باشد، نشان عمق و جایگاه تحول تلقی میکنند.ایدئولوژی زدگی چشم آنها را طوری بسته که متوجه نیستند بدویت و ناپختگی نمیتواند طلایه دار پیشرفت و تکامل باشد. ایرادی به بدویت و ناپختگی نیست، می توانند وجود داشته باشند ولی نه بعنوان پیشگام تحول. چرا که حتی می تواند راه آنرا سد کند. فرزندان نجبا، تحصیلکرده در بهترین دانشگاههای سویس و فرانسه و آلمان، آشنا با نوشته های انقلابیون آنزمان، یکدفعه با یک کپی کردن و چسباندن، مدل استثمار شده تفکر چپ را به تن ساطوریان قفقازمی پوشانند. این طبقه نه تنها تفکر قفقازی ها را نمی شناسد بلکه نمی خواهد وقتی صرف این مسئله کند که خشونت ِبه راحتی اعمال شده و ساطوری که بالا می برند، از آگاهی طبقاتی و میل به تغییر و تحول و پیشرفت اجتماعی نیست. قرنها زندگی منزوی و بی اعتمادی به اطراف خود و عدم ایجاد ارتباطات با دیگر انسانها، افسردگی، زندگی سخت، رنج و مشقت میزاید و بدنبال آن خشمی، که ازطریق این دشنه ها میخواهد خالی شود.اما آن موقع بسیاری عجله دارند برای تغییر و کمتر گوش به عقاید کسی چون "لاورو" می سپارند که از آموزش و بالا بردن فهم و دانش این روستائیان حرف میزند. جوانهائی هم که با یک احساس گناه روس و در کادر پوپولیسم به درگاه روستائیان میروند تا دین خود را به آنها ادا کنند، کتابهای مارکس وانگلز برایشان می برند که بخوانند و نتیجه معلوم است!!

عصر روشنفکران درخشان که از ایلیت و نجبا هستند به پایان رسیده عصر کتابخوانده هائی شروع میشود که سوادشان هنوز جا نیفتاده و تعمیق نشده است. عصر اندیشه های خردگرایانۀ لاورو به اندیشه های غیرمدارا گر، پروپاگاند محور،عجول و خشن منحرف میشود. نماینده ی خود خوانده ی مردم بودن ، فَنَرش بسوی "به پیش برای به دست گرفتن قدرت در دست خودمان"، می پرد. این دسته تغییر شعور و هشیاری در غرب را که با خودش مدرنیته، سرعت و ارتباطاتِ بیشتر بین آدمها را آورده و انسانیت نوینی می طلبد، نمی بینند فقط خشمگینند خودشان چرا در این عرصه نیستند. با برداشتی سطحی و شتابزده از همۀ افکاری که در غرب دارد مطرح میشود، می خواهند دو آتشه تر باشند. بلینسکی دستور میدهد که روسیه باید "اَته" بشود. یعنی یک شبه و با فرمان و صلاحدید ایشان. بقیه هم دارند میروند مدل قفقازی اتخاذ کنند.

خود چرنشفسکی از اولین قالب گیر های انقلابیون آینده، پسر یک کشیش قفقازی و زاده "سارتوو" بود جائیکه شورش های دهقانی را تجربه کرده بود. روستائیان از ارباب گریخته بودند در پی آزادی و نپرداختن باج و خراج و می خواستند مجامع آزاد و خودسر تدارک ببینند که در آن خودشان و فقط خودشان تصمیم بگیرند در چه راهی می خواهند زندگیشان را صرف کنند. سارتوو همچنین مرکز ادیان کهن بود که نمی خواست برای تزار عبادت کند. ضد دولت بود و بی هیچ درنگ حاضر به تقدیم جانش برای حمایت از ایمان واقعی. شورش های دهقانی مهم دیگر در همین ناحیه روی داده و جا پای خود را بر تاریخ آن منطقه و کل روسیه حک کرده بود. دور از منطق نیست که چرنشفسکی عمیقا ازین تاریخ محلی تأثیر گرفته باشد. بخصوص که مدتی را در تبعید در آستاراخان قفقازبخش آسیائی روسیه گذرانده بود.

 

جنگ، نوعی فلسفه زیستی برای این ایلاتی های کوهستانی بود  که هنوزچیزی از لزوم اتحاد بشری و نزدیکی آدمیان و فواید آن بینشان رونق نداشت.

شیخ منصور از مردم کوه نشین قفقاز شمالی در 1785فرمان جهاد داده و غزواتش از چچنی آغاز و به اطراف سرایت کرده بود. کوه نشینانی که حتی زیر بار میسیونر های مسیحی نرفته مسیحیت را نپذیرفته بودند، پذیرشِ دیر هنگامِ اسلامشان با وساطت عثمانیان انجام گرفته بود. لزوم جنگ با تزاربه بهانۀ قصد این دومی به مسیحی کردن مردم، واقعیت نداشت. چرا که نه هنوز دانش اسلام شناسی داشتند که مایۀ وابستگی واقعیشان باشد نه حتی پیروان جدی شعائر آن بودند. فی الواقع به هر بهانه ای خوشامد گفته میشد برای محافظتی جانانه از یک زندگی آرکائیک، وابستگی به زمین و به امیر و خود سر بودن و با دیگران نجوشیدن و سر به قوانین مشترک ننهادن.

شیخ منصور هم شکست خورده به عثمانی گریخت اما از همآنجا هم دست از جنگ علیه روسیه برنداشت. در جنگ دوم روس- عثمانی 1787-1791 که انگلیس و فرانسه و پروس متحد عثمانی بودند، در کنار ترکها علیه روسیه جنگید و جان باخت. ولی زندگی او همچون مضمون یک حماسه در خاطره جمعی این ناحیه که هیچ، در کل روسیه ثبت شد و برای دهه های متمادی جنگجوئی و عصیان علیه دولت مرکزی را غذا می رساند.

اسلام از قرن شانزده به قفقاز راه یافت از طرف عثمانی( ترکیه). استقبالی که از آن شد بسیار سطحی بود. به آنچه "عادات" می گفتند دست نزد و نه توفیقی در تغییر اعتقاداتشان به الوهیتهای چند گانه بوجود آورد.اما بعد از پررنگ شدن نقش خانقاه های نقشبندی که از قرن چهارده در کوههای قفقاز حضور داشتند، شرایط عوض شد. نه آنکه قفقازی ها عارف شدند، نه! آنها درعرفان، که می گفت دشمن و اهریمن درونی ست و در خود باید با آن جنگید بهائی نیافته بودند. وحدت کل هستی را بهتر می فهمیدند چرا که خود را همیشه در ارتباط با طبیعت و موجودات اطرافشان حس میکردند. با همین کُد ورود، اسلام را بعنوان بخشی از هویّتی که سنگ آن به سینه می زدند، برگزیدند. و از این اسلام یکدفعه چشمشان به موضوع "غزوات" افتاد و آنرا دو دستی قاپیدند. برای چه کار؟ جنگیدن با تزار که حکومتی مرکزی به آنها تحمیل میکرد، وظایفی از آنها در برابر کل سیستم می طلبید و آنها می گفتند هیچ وظیفه ای در قبال شما، هیچ قانونی با شما، بلکه "خودسر"ی و زمین مال خودمان. جنگ علیه تزاردر می گیرد و صدای آن تا مسکو نزد روسهائی که طغیان و انقلاب نمی شناختند چنان در می گیرد که شورش های دهقانی میشود مدل و قبلۀ رادیکالهای نیمۀ دوم قرن نوزده روسیه و مایۀ مباهات آنها. تولستوی داستان معروف حاجی مراد را با الهام از یکی از پرسوناژ های غزوات خیمه و خرگاهی می نویسد که ازین پس  "مریدیسم "خوانده میشود و کل جریانی را در بر می گیرد که با خانقاه ها در ارتباط است، در آنجا پول و امکانات جمع آوری کرده و یارگیری میکند. چهره اصلی غزوات 1872 دو نفرند، ملا محمد که قاضی محمد خوانده میشود و شمیل (Chamil) . این دومی کاریزماتیک است، تحصیلکرده، رهبر جنگی موفق و سومین امام قفقاز، اولین بنیان گزار ایده دولت اسلامی. او حق انتقام فردی را از افراد گرفته و به رهبر و امام ایل می سپارد. میخواست تمام قفقاز را  بیآورد زیرپرچم سیاه "مرید". در مورد کرامات و معجزاتش داستانها بر سر زبان بود.از چچنی، داغستان و قفقاز شرقی گروههائی تحت رهبری حاج مراد در 1840 به او پیوستند. شمیل از نیرو های تزار شکست خورد ولی تزار او را با احترام در پایتخت پذیرفت و با خانواده اش در خانه اعیانی زیبائی تحت نظر گرفت.

سیاستِ پایتخت و روس ها در قبال شورشِ ایالاتی که تصرف و لی بعد مایه دردسر شده بودند گوناگون بوده و هر راهی را برای آرام نگاه داشتن آنها مورد آزمون قرار می دادند. یک نمونه اش را در پذیرش یاغی شکست خورده در پایتخت با تکریم و احترام دیدیم. قبلا کشته شدن یک پرومته دیگرمحمد علی ملقب به "مَدَلی"، از او قهرمانی ساخته بود که سالها بعد از کشته شدنش در خاطره جمعیِ ایلاتی های مسلمان شده زندگی میکرد و آنها را بر می انگیخت. "مَدَلی" در آندیجان ترکستان فرمان جهاد می دهد برای ایجاد یک دولت مذهبی و بیرون کردن غیر مومنان روس. بررسی های روسها در مورد این جهاد نشان داد که آنها ضد روس هستند ، یعنی ضد حکومت فراگیر مرکزی و خواهان بازگشت به سیستم خانات.

در 1904 بهار سیاسی روسیه با امضا انواع آزادی ها فرا می رسد اما بجای خواباندن شورش ها به آنها گرمی تازه ای میدهد. خشونت بی سابقه ای در سراسرقفقاز زاده شده، در ترکستان تقریبا حالت جنگ وجود دارد. رهبران شورشی غالبا حتی بعد از شکست، آنرا نپذیرفته، به عثمانی می گریختند. حتی گاه درجنگ عثمانی علیه روس شرکت میکردند.

نه تنها چرنشفسکی (یکی از سه ضلع مثلثِ جریانی که نیهیلیست خوانده میشدند) بلکه ضلع مهم دیگر این مثلث، "دوبروولیو" نیز از شهر هائی می آید که خاطره شورش ها را داشتند. این دو ضلع به چنان "عدم مدارائی" با بقیه مبتلا هستند و چنان میخواهند تمام ادبیات قبل از خود را دور بریزند، که تورگنیو آنها را روبسپیر ادبیات می نامد. نه تولستوی و نه تورگنیو موافق نبودند که به اسم یک پروژه سیاسی بیآئیم تمام ادبیات کلاسیک یک ملت را بریزیم دور. چرا می خواهند دور بریزند چون به گفتۀ چرنشفسکی به آدم احساس خوابیدن میدهد بخاطر گفتار خالی و بی مصرف آنها. آقایان نیهیلیست سخنان پرشور و آتشین می خواستند با بوی ساطور. و متوجه نیستند چطور در جستجوی آنچه فایده فوتی فوری داشته باشد به پول دوستی و سرمایه گرائی نزدیک می شوند که منکر آن نزد پروژه سیاسی خود هستند. هرزن، متفکر بسیار انقلابی روسیه را می کوبند چون مدعیند نسبت به رفرم ایجاد امید، بخوانید ایجاد توهّم می کند. به تمایز روسی و اصالت روس و مأموریت نجات بخشش می خندند و تکرار میکنند فقط روستائیان می توانند ما را نجات دهند. پروپاگاند برای یک اندیشه غیر مدارا گرا با الفاظ آتشین و قضاوتهای خشن روز به روز بیشتر به تاخت و تاز

 می پردازد.

ضلع سوم "پیزارو"، که بسیار حساس و لطیف تلقی میشود توصیه میکند همه چیز را بشکنید. هر چه توان مقاومت داشته باشد می ماند. و هر چه در هم شکست لیاقت ماندن نداشته است. البته خود او سالها دیوانه تلقی میشد و بستری بود و زندگیش مطابق معیار های خودش گویا ماندنی نبوده چون دیر نپائید.

نقل این نکته ها برای پیدا کردن درکی از فضای فکری کسانی ست که می خواهند از بدوی ترین بخش جامعه مصالحی برای آباد کردن و خوشبختی جامعه بیرون بیآورند و راه وروش آنها در به اوج رساندن توحش و ویرانی و دوری گزیدن از وفاق و همبستگی با غیر مشابه توی ذوق میزند. نه اثری از تلاش برای آگاه ساختن و فراتر بردن شعور، نه تمایلی به نزدیک کردن احساسات و عواطف. اگر هم توصیه میکنند برای رفتن به سوی مردم، در واقع این بقیه هستند که باید به پیشگاه ساطور ورزان بشتابند.

 Missing media item.

در پروسۀ قفقازی شدن چهره انقلابی در روسیه:

 

- بعد از باکونین با رد تمام ساختار های منظم و شکل داده شده و تجویز در هم شکستن تمام نهاد های غیرروستائی.

- رویگردانی از نجبا به خاطر دمدمی مزاج بودنشان، یعنی تصمیمات سریع اتخاذ نکردن و با جزئیات سر وکله زدن،

- و تشویق جوانان به بودن با روستائیان بخاطر یاد گرفتن زود جوشی آنها و تحریکشان به حرکت....

- بعد از نیهیلیستها و اصرارشان به درهم شکستن هر آنچه شکستنی ست...

"نشایو" از راه میرسد و شور "رعیت دوستی" را می خواباند و اعلام میکند روستائی بودن بخودی خود جامع عملی نیست( چون در عمل دیده اند کتابهای مارکس و انگلز آنها را به حرکت در نمی آورد) بلکه باید تشکیلات داشت. و مدل رحمت آف، نوع لاغر و مرتاض پرومتۀ زندانی در کوههای قفقاز را رتوش میکند و می گوید شب و روزِ انقلابی باید با یک هدف واحد سپری شود. تخریب بی ترحم. باید آماده باشد با دست خودش هر چه را سر راه او قد بکشد با خونسردی ویران کند. یعنی قید اخلاق را می زند. لنین ازین فناتیک بسیار یاد  گرفت. اخلاق چیزی ست که به درد انقلاب بخورد. و هر چیزی که سرراه او بایستد غیر اخلاقی و جنایتکارانه است. یواش یواش این حرفها مردم را می آشوبد بخصوص که نشایو در بدو ورود به روسیه از اروپا دانشجوی جوانی به نام ایوانوو را به یک اتهام واهیِ خیانت همراه سه دوستش نابود میکند. این ترور ها را هم در کادر سازمانی که بر آن نام عدالت خلق نهاده بود انجام میدهد. شانتاژ ، بستن اتهام به افراد، جاسوسی، بی صداقتی، دروغگوئی دائم که این شخص اعمال میکرد حتی باکونین را هم رویگردان می سازد. میگوید به تو امید بسته بودم ولی تو هیچ از شرایط اجتماعی، آداب و رسوم، اخلاق و احساسات و اندیشه های جمعی افرادی که تحصیلکرده نامیده میشوند خبر نداری. بعد ها باکونین تمام شخصیت او را که زیر بافت ِ"نفرت" را در آن تشخیص داده، زیر علامت سوال می برد. نفرت هیچ چیزخلق نمیکند حتی قدرت کافی برای نابود کردن هم ندارد. هیچ چیز را نابود نمیکند.

 

روحیۀ افراطی های مذهبیون کهن که مرگ خود را می پذیرفتند، خاطره شورش های دهقانی، یک شکل انتلکتوئل و سیاسی در ذهن امثال نشایو می یابد. اما مذهبیون کهن در راه  ایمان می جنگیدیند ونه در جستجوی تشکیلات و از طریق آن به قدرت رسیدن. کما اینکه مرتب همین انقلابیون از دست روستائیان روس که به قد توقع آنها خشمگین و شورشگر نبودند به تنگ آمده، چهره "رحمت اف" و مفاد خواسته های او را اصلاح می کردند. بتدریج "انقلابی" در سطح رئیس ایل اوج میگیرد و دیکتاتور مآب تر میشود. باکونین می گوید نشایو باید از تصویر خودش بعنوان لوئی چهارده دست بردارد که می گفت دولت یعنی من. دیکتاتوری او عواقب وخیمی در روسیه خواهد داشت. اما چون نیک بنگریم دیکتاتوری نشایو از نوع رئیس عشیره های کوه نشین قفقازی ست نه لوئی چهارده. ممکن است بعنوان بخشی از کتابخوانهای آن عصر، نشایو نیز با افکار فرانسوی آنروزگار ملاقاتی داشته باشد، اما تصویری که در خاطره جمعی او نقش بسته از روسیه پهناور می آید. با رحمت اُف هایش در اعماق جامعه. و اساسا تزار ستیزی قفقازیِ اعماق از نوع اروپائی ِامپراطورستیزی نیست. و دستاورد این ستیز نمی توانست واحد باشد.اما به اشتباه و در جبرِ شور و هیاهو، عده ای از تغییر خواهان روسیه که به مدل های اروپائی حکومت و تقلیل قدرت تزار گرایش داشتند، داخلِ چنین جریاناتی راه گم میکنند.

اگر تزار بیش از همه از طرح "میخائیل پطرشفسکی" می ترسد، بخاطر عملی بودن و ریشه داشتنش در سرزمینهای پهناور روسیه، تبدیل جامعه به گروههای خودکفا در ضدیت با نظام روس است . این طرح هر چند به ظاهر از ایده های

 "فوریۀ "فرانسوی گرفته شده بود اما به مدل اجتماعات کوچک از هم گسسته قفقازی نزدیکی های غیر قابل انکار دارد. کتابخوانهای روسی با اندیشه های سیاسی مد روز اروپائی آشنا شده اند ولی بدون توجه به ریشه های آن و قطاری که آن ایده ها را به آنجا رسانده دنبال مخرج مشترکشان با مدل های روسی گشته و این دومی را به جای آن اولی به بازار آورده اند که هم غرور شان ازعقب نماندن از غربی ها جبران شود هم ذوقِ جلوتر زدن از آنها با داشتن نمونه ای مشابه و حاضر و آماده درون سرزمین خود. و در یک نقطه خشم و نفرت قفقاز از روسیه ای که او را متجاوز به سرزمینش میپندارد و سر آشتی و همکاری با آن را ندارد با خشم روسی کتابخوانها از عقب افتادن و تحقیر شدن توسط غرب به هم گره می خورد. طبیعی ست که ازین تلاقی آنکه عینی تر ست و فی الحال در صحنه و تاریخ حضور دارد، یعنی، قفقازی ها دست بالا را پیدا می کردند و بتدریج از درون این تلاقی استالین بیرون آمد، متبلور شد و در صدر نشست.

عامل مهم دیگر در چگونه افتادنِ چنین اتفاقی و حمایت قشری به غایت تربیت شده و در شمار نجبا ازین جریان ، به روحیه حاکم بر روسیه بر میگردد. فضای روحی این سرزمین با "مانویتی" غلیظ خیسانده شده که همیشه از یک افراط به افراط دیگری میگراید بدون آنکه بتواند در وسطها و در منطقه رفرم و تحول اطراق کند. از یک ارتدوکسی داغ مسیحی به بی خدائی می غلتد. از افراط در پاسیو بودن به رحمت اف ِساطور به دست و اهل هیچ نوع مدارا رو میکند. مسیحیت روسی عمیقا مانوی ست. بر خلاف کلیسای کاتولیک موعظه ای در آن صورت نمی گیرد بلکه مومنان قرار است به مدد نیروی "ایکون" ها یا تصاویر مقدسین و با غور و خیره شدن در مجمعی ازآنها به جهانی غیر مادی و مینوی وارد شوند. حتی ساختمان و معماری کلیسا های ارتدوکس در تفاوت آشکارشان با کلیسا های کاتولیک، بر این ایده ساخته شده اند که ورود به آن نه آموزش و شنیدن موعظه بلکه ایجاد کننده جو و فضائی باشد که رهرو، گوئی از مادیت به جهان دیگرمینوئی وارد میشود با همه رمز و رازش. مناجات در این کلیسا ها طوری خلق شده که شنوندگان ندانند در زمینند یا ملکوت. یکنوع میان بُر زدن معنوی از جهان ملوس به جهان نامرئی در سایه نقاشی ها و نگاره ها که خیلی سریع با طی یک آستان عملی میشود. (پیر مغان ایرانی در اینجا نقشی برای گذر دادن سالک به جهان معنوی ندارد .آن روز بر دلم در معنی گشوده شد، کز ساکنان درگه پیر مغان شدم، حافظ).

حاضرین در کلیسا شاهد حالتی از ملکوتند نه شرکت کنندگان در مراسمی مذهبی. آنها دریافت کننده  حالتی از هستیند نه یاد گیرندگان دانشی.

 

فرهنگ عامه نیز به پراودا و نپراودا معتقد است که این دومی نیروی شر است و در هر لحظه از دل جنگلها و جهان تاریکی میتواند بیرون بجهد. دو جهان وجود دارد روشنی ومخلوقاتش و تاریکی و زائیده هایش. جهان و ضد جهان و در یک لحظه میتوان از یکی به دیگری سقوط کرد یا اوج گرفت. نمایشنامه ها و بازیگران دوره گرد همیشه این جهان بینی را به کوچه و خیابان می آوردند. موجوداتی با بدنهای پر از زخم و زنجیر در کمر، حرفهائی مستهجن و ضد اخلاق میزدند که گرچه مردم را می خنداند و با آن کنار می آمدند ولی هدفش نور افکندن بود بر آنچه جهان اخلاق و آداب و رسوم جامعه را تشکیل میداد. کلیسا گاه با آنان مخالفت میکرد ولی به برخی که با تحقیر شدن، دشنام شنیدن از مردم خود را تحقیر و نفی میکردند عنوان مقدس بخشید.آنان واسط بین جهان تاریکی و جهان نظم و هارمونی و روشنائی بودند. به نظرم بی شباهت به سیاه بازی در ایران نیست، نمایشی که در حقیقت بخشی از هنرهای عامیانه بوده هدف از آن فقط سرگرمی، سرخوشی و شاد زیستی نیست بلکه  به مضحکه کشاندن نظم تحمیلی و فروکشیدن صاحبان قدرت و ثروت و جاه و مقام حتی شاه و وزیر توسط فردی از "عوام" و خنداندن تماشاچی بر اصل این موارد است. نمونه ایرانی بیشتر بار اجتماعی سیاسی دارد یا مقداری ی ست که از آن بجا مانده. در عین حال پرسوناژش در حرکات و گفتار کمتر افراطی ست تا نمونه روسی که بار فلسفی - مذهبی داشته یا آنرا حفظ کرده است.

چنین شرایطی، حضور و ظهور امثال نشایو را بعنوان ظهور تاریکی و شر درک میکرد هر چند از آن دلخوش نبود ولی برایش تفسیر داشت. داستایفسکی با الهام از شخصیت نشایو "شیاطین" را می نویسد و در "خانۀ مردگان"،جنایات و مکافات سوال "اخلاق" را در مورد انقلابی گری مطرح میکند. آنها نمی خواستند  در"نفوس مرده" گوگول روح شیاطین دمیده شده باشد. کما اینکه پلخانف پدر سوسیال دموکراسی روسیه بیزاری خود را ازینکه انتخاب ِترور،تنها الترناتیوباشد اعلام میکند.

 

اما خشم و نفرت و جنگ طلبی قفقاز چطور لوله های خود را رو به روسیه و تزار گرفت؟ و "استالین" چگونه در کوره ِ قفقاز آبدیده شده "پرومته" یا ضحاک را از زندان آزاد کرد؟

 

باید در این مورد از جاه طلبی کاترین کبیر آغاز کنیم.

 

وقتی کاترین کبیر با وعده وعید مردان محبوب اطرافش از جمله پوتمکین بعد از الحاق کریمه به روسیه رویای یک دولت یونانی،، یک روم سوم را در سر پروراند، قفقاز وارد مناسبات شد. رویای کاترین فتح قستنطنیه(استانبول) بود تا حاکمی با دین یونانی بر آن بگمارد. ولی بروز این رویا همان و مخالفت شدید فرانسه انگلیس و عثمانی همان. کاترینِ همچنان نیمه خواب، دلگرم از حمایت مردان اطرافش رو به قفقاز کرد. شانس با او یار بود چون دولتهای کوچک مسیحیِ گرجستان برای دفاع از خود در قبال حملۀ احتمالی ایران و عثمانی از او حمایت خواستند. کاترین آماده بود، معاهده که امضا و خیال او از پشت سر آسوده شد، فکر کرد چرا به سوی چچنی و داغستان نرود که مردمانش در حال بسیج دائمند که مبادا "خود سر" بودنشان را از آنها بگیرند و چرا با ارمنستان صلح نکند با مذاکره با طرف ایرانی در قره باغ. تمام این نواحی جزو قفقاز بزرگ بوده اند.

اکیپ جنون آمیز کاترین با فرماندهی ژنرال پلتون زوبووplaton Zoubov)) باز در گوش کاترین زمزمه میکند که پروژه را تا دورتر ادامه دهد. پروژه ایران یا حتی هند. زوبوو می گفت تا اصفهان پیش برویم. اما بمحض آنکه دربند و باکو دست روسها می افتد کاترین جان می بازد. در شرایطی مبهم که معلوم نیست به تیر انتقام قفقاز دچار میشود یا به چه علت. زوبوو هم به مرکز فراخوانده میشود. براستی که دست بردن به قفقاز بهای سنگینی داشت. حتی اگر مأموران اعمال این بهای سنگین نامشان در تاریخ ذکر نشده باشد. ولی می بینیم الم شنگه عجیبی راه می افتد. قفقاز سرزمینی نیست که پای لشگری به آن برسد و بتواند راحت پای بیرون بگذارد. کوههای قفقاز به لرزه در آمده، زندانی آتش افکنِ آن نا آرام است. اوضاع چنان پر آشوب است که پسر کاترین ، پل اول سعی میکند قفقازی ها را بجای جنگ یا سرکوب، با صلح متحد خود کند. چکار میکند؟ زبان خوش بکار میگیرد ولی گرجستان را بی هیچ دلیل موجهی به خاک روسیه الحاق میکند. این موضوع به هیچ وجه به مذاق اشراف گرجی خوش نمی آید.آنها خودشان را صاحب یک فرهنگ هزاران ساله میدانند. حتی مسیحیتشان"آزاد" از وارسی والزامات بالا دستی های مذهب است. آنوقت روسیه بیآید کادر های بالا و اشراف آنها را با دست دوم شماری و قرار دادنشان در سطحی پائین تر ازنجبای روس تحقیر کند؟ حاشا! دو ماه نمی گذرد که پل اول تزار روسیه ترور میشود و الکساندر اول نوه کاترین با مشتی آهنین به جای او می نشیند. زمان، زمان اشاعۀ زور است در گرجستان توسط ژنرالی که خیلی زود ترور میشود. این شرایط وحشت در همۀ قفقاز تا چچنی در افکنده و همه نگرانند که نوبت آنها هم خواهد رسید و مشت آهنین بر آنها هم احاله خواهد شد. اینبار ژنرال ارمولوو( Ermolov) پیروز ِجنگ با ناپلئون قدم به عرصه سرکوب می گذارد به امید آرام کردن شرایط. قساوت او شورش "مریدیسم" داغستان را بر می انگیزد.ارملوو باور داشت وحشتی که اسمش بر می انگیزد از توان حمایت استحکاماتشان در مرز ها فراتر است. و پوشکین که چون همۀ هنرمندان و نویسندگان روس آوازه ی روح وحشی و آزاد قفقاز را شنیده است می گوید: تواضع پیشه کن قفقاز، ارملوو سر رسیده است.

غره شدن ارملوو به هیبت خود و اسمش، او را از اندیشیدن به عاقبت سَلَفش "پل تسیتزیانوو"paul Tsitsianov)  (دور میکرد. این دومی که خواست قفقاز را از گرجستان تا چچنی با محو کردن ایلیت محلی، روسی کند، با شورش ها و خیزش مردم از "کاباردا" تا "اُستی" و چچنی روبرو شد و دو سال بعد ترور خودش اقدامات او وسبعیت و ددمنشی  هایش را چه نسبت به گرجی ها که اصلیت خودش از همانجا بود چه مسلمانان منطقه مختومه گذاشت.

 

"ارملوو"هم گر چه خواست با سرکوب و پاکسازی ایلیت محلی دهانهای اعتراض را ببندد، اما دید که شورش ها به کوههای قفقاز منتقل شد و از خانقاه صوفی های تازه مسلمان که از تاریخ اسلام "غزوات" چشمشان را گرفته بود، و از جریان مریدیسم بیرون زد. شیخ منصور وشیخ شمیل چنان ضرباتی به روس ها زدند که نه نرمش نه سرکوب دیگر مؤثر نیفتاد و سرانجام به پذیرش توام با احترام شمیل و نگاه داری او در خانۀ مرفه ولی تحت نظر منجر شد. بازتاب این شورش ها و این مقاومت ها در برابر نیرو های روس در پایتخت و شهر های بزرگ با تحسین و اعجاب روبرو میشد و پرومته های غزوات طلب قفقازی به مدل انقلابیون روس تبدیل شدند. هر چند قفقازی ها کتابی برای آموزش اقتصاد و استراژی نداشتند، اما سایۀ آنها وارد کتابهای مارکس وانگلزی شد که کتابخوانهای قرن نوزده بخصوص نیمه دوم آن مطالعه میکردند. می توانم بگویم نوعی مارکسیزم قفقازی شکل می گرفت که با مارکسیزم اصلی در بنیان هایش فرق داشت. قفقازی برای خودش ماندن می جنگید و روس را استعمارگر تشخیص میداد. دیار و حریم او برایش تنها دارائی قابل حراست به شمار می آمد که هویت او را می ساخت و در صورت پایمال شدن این حریم، برایش چیزی نمی ماند . این موضوع با آنچه مارکس وانگلز ترسم می کردند ممکن بود قرابتی در سطح داشته باشد اما نه در محتوا.

کوره های ذوب فلز قفقاز که اینبار به کل روسیه پهناور منتقل شده ، تا بیرون آوردن نمونۀ سخت شده استالین هنوز از نشایو به بعد راهی خونین طی میکند.

پدر معنوی لنین تکاچووtkatchev)) بسیج شده و کفگیرِ به هم زدن آتش را به دست می گیرد. او برچهره ی رحمت اُف که بعد از نشایو به سطح حقه باز درجۀ اول و توطئه چی و دروغگو پَت و پهن شده، در بخش چشم و نگاه کار میکند. دوران دلسوزی برای کشاورزان تمام میشود و "پرستندگان خلق" که به پوپولیست های امروزی استحاله یافته اند، دریافته اند که این پرستش جایزه ای به دنبال ندارد. این الهام بخش و تئوریسین لنین پاسخی به این شرایط استخراج میکند که رادیکال شدن هر چه شدید تر روسیه را به دنبال دارد. او که بخاطر خصائلی نزد نشایو جذب او شده بود که در خودش هم تام و تمام حاضر بود، یعنی حقه بازی و تقلب، به جای آموزش دادن و حتی حرف توی دهان مردم گذاشتن، به پروپاگاند توام با گول زدن مردم روی می آورد. به عبارت ساده تبلیغ او اینست که باید مردم را گول زد آورد به میدان، شوراند و بعد؟ بعد آنها توسط امثال خود او یعنی تکاچو باید کادره شوند، یعنی تحت کنترل و فرماندهی قرار گیرند. او ایده ای را که لنین بعدا خواهد گرفت، در کادر سوسیالیزم می گنجاند: غلبه اقلیت بر اکثریت. معنای تازه او که در نگاه خالی رحمت اُف خالی میکند اینست: انقلاب، به دست گرفتن قدرت است و توان ِ نگاه داشتنش چیزی که توده ها ازآن ناتوانند.

جای نگاه محبت آمیز به توده ها را که شاید هرگز وجود نداشته، نگاه تحقیر آمیز گرفته. چوپان گله شدن، امیرِ ایلات و عشایر، خودش را از زیر اوراق تئوری ها می آورد بیرون. جستجوی قدرت بجای تقلیل آن در برنامه قرار می گیرد. آنهم نه برای همگان برای خواص! کدام خواص؟ که در حقه بازی و بی اخلاقی و بی رحمی امتحان خود را داده باشند. برای رسیدن به این جایگاه چه باید کرد؟ قدرت فعلی را پاشاند؟ چطور؟ از راه ترور! مردم را چگونه آماده پذیرش این شرایط و پذیرش قدرت آینده خواص کرد؟ از هر راهی و هر نوع پروپاگاندی که به هدف بخورد. میزان و مقدار دروغ و عدم واقعیت در آن مهم نیست. در این مسیر دوباره لزوم داشتن دولت، به درون برنامه های می خزد. اما دولتی از دید نشایو و تکاچو نه هر دولتی.

 

این مدل طبعا دسته ای را جمع کرد که ماهیتی مناسب فرو رفتن در باتلاق چنین مدلهائی را داشتند و یکدسته بزرگتر اما همان کسانی بودند که پروپاگاند دروغ آنها را جلب کرده بود و بعد از مدتی بتدریج عدم یگانگی آرمان و اندیشه و اخلاق خود را با این مدل ها و کادر دهندگانِ خشمگینان قدرت پرست دریافته و همانهائی بودند که بعد ها سر از گولاک ها و اردوگاه های کارا جباری در آورده یا سربه نیست میشدند.

دریغا که نیازی به این همه سبعیت و تاخت و تاز و خود گم کردگی برای رسیدن به پیشرفت اروپا و نوشته شدن لای کتابهای آنها نبود. مدرنیته و شعور نوین به صورت طبیعی از طریق مراودات و مطالعات و هوش و توانمندی های مردم روس، وارد شده و همانجا بود، کسی آنرا نمیدید. مدرنیته وارد زبان و هنر و ادبیات میشود و شبنم عصر جدید بر چهره آن می نشیند. در نیمه اول قرن نوزده قبل از عصرانتقام جوئی ها، علیرغم حضور استبداد نیکلای آول یک عصر طلائی برای روسیه است که چهر هاش دارد رنگ مدرنیته اروپائی را جذب میکند و پس میدهد. در ادبیات که پوشکین نماینده اصیل آنست، زبان مدرن، لطیف، سیّال، ساده شده و فاقد سنگینی، با یک غنای غیر قابل تردید، از جوشش شعور نوین خبر میدهد. و معّرف روابطی ست که به هم نزدیک میشوند و کادر های سنگین و دست بسته ای که می شکنند. سیالیت و تحرک آنها چیزی جز نشان ریتم تازه جهان اطراف نیست. شاعر نامدار یوکوفسکی«joukoovski »  مربی 

الکساندر دوم، با تنوع فرم که در کار هایش دیده میشود، سبکباری ابیات، همان مدرنیته موجود را به نمایش می گذارد. دریغ که انزوا جوئی، خودسری طلبی آمد و پروسه اتحاد و اتصال بشری را برای رسیدن به کسب یک شعور عظیم تر، بیهوش کرد.

مقاله را با سخنی از امانوئل ماکرون در سخنرانی روز سوم ژوئیه در برابر نمایندگان پارلمان به اتمام می رسانم. او در مورد اروپا گفت، اروپا همانقدر در ماست که ما در اروپا هستیم.

و من می گویم جهان در ماست همانقدر که ما در جهان هستیم. ما جهان هستیم. و چون ما جهان هستیم، هر نوع اراده و تعصب برای محصور کردن و دور نگاه داشتن خود از آحاد انسانی تخریب تمدن، تخریب پیشرفت بشری ست.

و مقاله را هدیه میکنم به "مورشین الهیاری" هنرمند ایرانی و یکی از کار هایش که بر آن نام ِ" در فضای محض همه چیزپهلو به پهلوی هم قرار دارد " گذاشته است.

 

پانوشت:

Les guerres de Caucase

1995 édition Perrin

Patrick Karam et Thibaut Mourgues

 

Cathrine II

Hélène Carrère d’Encausse

Fayard 2002

 

L’Empire d’Eurasie

Fayard 2005

 

L’Histoire de la Géorgie

Pierre Razoux

Edition Perrin

 

http://www.morehshin.com/in-mere-spaces-all-thing…

دیدگاه‌ و نظرات ابراز شده در این مطلب، نظر نویسنده بوده و لزوما سیاست یا موضع ایرانگلوبال را منعکس نمی‌کند.

طاهره بارئی

فیسبوک - تلگرامفیسبوک - تلگرامصفحه شما

توجه داشته باشید کامنت‌هایی که مربوط به موضوع مطلب نباشند، منتشر نخواهند شد!