رفتن به محتوای اصلی

ایستادگی و مقاومت در برابر علم، دانش و واقعیت
04.11.2017 - 07:54

ایستادگی و مقاومت در برابر علم، دانش و واقعیت

 

مقاومت در برابر دانش (Knowledge resistance) کاملن با جهل و ناآگاهی متفاوت است. این پدیده ناآگاهی نیست بلکه عدم تمایل به و خوداری از کسب دستاوردهای علم و دانش و پذیرش حقایق و اطلاعاتی است که با جهانبینی گروه ما در ستیز است. کنجکاوی و شک علمی بهترین درمان این بیماری و پذیرش اخبار جعلی و انکار واقعیت ها و دستاورد علم و دانش است.

 

ششم تا نهم سپتامبر امسال سمیناری سه روزه در باره مقاومت در برابر دانش،  با عنوان بلندپروازانه "مقاومت در برابر دانش و چگونگی درمان آن" (Knowledge resistance and how to cure it) تشکیل شد. روانشناسان، انسانشناسان، مربیان، زیست شناسان، پژوهشگران شناخت، پژوهشگران مغز، سیاستمداران، تاریخدانان و فیلسوفان از نقاط مختلف جهان در استکهلم جمع شده بودند تا راز مقاومت در برابر دانش و حقایق علمی و واقعیت را بگشایند.

هر سخنرانی آگاهی و بینشی جدید و قابل تامل داشت. مانند:

۶۵ درصد از آمریکایی ها فکر می کنند که هوش، ذکاوت، استعداد و دانش آنها بالاتر از حد متوسط است.

اگر جملاتی بی معنی که به صورت تصادفی با کلمات اتفاقی مانند «تمامیت پدیده های بی نهایت را ساکت می کند.» درست کنیم، اغلب آنرا به عنوان تفکری عمیق تفسیر می کنند.

ما با کمال میل با نظری که از آن ما نیست، موافقت و حتی به شدت از دفاع و آنرا توجیه می کنیم، اگر فریبمان دهند که باور کنیم که این نظر ما بود.

 

پیشینه این سمینار، از آن جمله، مسئله انتشار اخبار جعلی و دروغین در طی انتخابات ریاست جمهوری در ایالات متحده و انکار دستاوردهای علمی پژوهشگران محیط زیست و  تاثیر فعالیت انسان در آلوده ساختن هوا و محیط زیست، بر گرمایش زمین و پدیده گازهای گلخانه ای بود. افرادی سعی می کنند آگاهانه تصویر کلی که پژوهشگران محیط زیست و آب و هوا به ما می دهند که حاکی از آن است که اگر ما به سرعت برای کاهش انتشار گازهای گلخانه ای اقدام نکنیم، با فاجعه ای بالقوه روبرو هستیم، را انکار کنند.

 

مقاومت در برابر دانش چیزی کاملا متفاوت از جهل و ناآگاهی است. ما همه در باره مسائل مختلف ناآگاه هستیم. به این دلیل ساده که ما زیاد نمی دانیم ویا فرصت و امکان  یاد گرفتن نداشتیم و یا به دانش مورد نظر دسترسی نداشتیم و یا نداریم.

 

اما، وقتی صحبت از مقاومت در برابر دانش می کنیم منظور امتناع از آموختن و پذیرش دانشی است که در دسترس است. برخورد با این پدیده بسیار سخت تر است. زیرا مقاومت در برابر دانش به اعتقادات، ایدئولوژیک، مذهبی و وابستگی گروهی مرتبط است. این مصداق کامل زبانزد فارسی است کی می گوید: کسی که خواب است را می توان بیدار کرد ولی آنکه خودش را به خواب زد بسیار مشکل است.

 

روانشناسان می گویند ما انسان ها  طوری ساخته شدیم که بسیار دشوار دانش و اطلاعات جدیدی را که با جهان بینی گروه خودمان و باورهای شخصی ما در ستیز است را کسب می کنیم و می پذیریم و همیشه تحصیلات عالی داشتن کمک نمی کند. به عنوان مثال، کسانی که در ریاضیات بهتر هستند از مهارت های خود برای مقابله با دانش جدید استفاده می کنند و ممکن است حتی کسب و جذب دانش و اطلاعات برایشان نسبت به کسانی  توانایی های ریاضی کمتر دارند، سخت تر باشد. آزمایش های روانشناختی کنترل شده این پدیده را به روشنی نشان می دهد.

آموزش عالی حفاظتی بد و ضعیف در مقابل مقاومت در برابر علم و دانش است. ما با کمال میل ادراک و عقاید خود را از گروه، ایدئولوژی و مذهبی که از آن هویت می گیریم انتخاب می کنیم نه بر اساس حقایق و اطلاعات علمی.

این پرسسش که چگونه کشوری که قبلن بیش از هر چیز صداقت، شایستگی و همدلی را در رؤسای جمهورش ارج می نهاده است، اکنون یکی را انتخاب کرده است که به وضوح هیچکدام از این سه ویژگی را ندارد، موضوع دیگر سمینار بود.

 

آزمایش دیگر نشان می دهد که برخورد ما با نظرات و اطلاعاتی که ما فکر می کنم از سوی خود ما و یا شخصی از گروه ما بیان شد و یا به یک بیگانه منتسب است، کاملن متفاوت است. و اگر استدلالی را چندین بار تكرار كنیم، برای ما تغییر موضع نسبت به نقطه نظرهایی که ما نسبت به آن منفعل تر هستیم، خیلی سخت تر می شود.

 

عجیب نیست که رسانه های اجتماعی و گروهی بیشتر تکرار و انتشار انعکاس نظرات خود ما و گروه ماست و به بیشتر تحکیم باورهای خودمان می انجامد نه به گسترش شفاقیت، باز بودن و گفت و شنودهای چند جانبه، آنطور که در کودکی اینترنت امید بسیاری از مردم بود.

 

البته سمینار به هدفش نرسید و در واقع راه حلی برای پدیده مقاومت در برابر دانش ارائه نشده است. اما بهر حال، سمینار موفقیت آمیز بود. بررسی بین رشته‌ای (interdisciplinary) یک مشکل را بهتر از زاویه های گوناگون نشان می دهد و باعث می شود بهتر و موثرتر به راه حل ها فکر کنیم.

 

مفهوم عامتر و علمی این پدیده انکارگرایی (denialism) دارد. انکارگرایی خودداری از پذیرش نظریه ها، قانون ها، واقعیت ها یا شواهد معتبر است برای دوری جستن از یک حقیقت ناراحت‌کننده برای فرد یا گروه‌. مشکل از آنجا سخت تر می شود و برخورد با آن تلاش بیشتر از سوی ما می طلبد که اغلب این انکار سازوکاری دفاعی روانی است.

انکارگرایان مفاهیم پایه‌ای که قطعیات بلامنازع هستند و توسط اجماع علمی پذیرفته شده‌اند را با ایده‌های رادیکال و بحث‌انگیز جایگزین می کنند. یکی از مشخصه‌های انکارگرایی، انکار وجود شواهد قریب به اتفاق، و تلاش برای جلوه‌دادن آن به صورت یک مناقشه و انکار وجود اجماع در آن زمینه‌است.

یک مثال مشهور انکارگرایی باور به خلقت‌گرایی زمین جوان (Young Earth creationism) است که ادیان ابراهیمی معتقدند، با نظریه تکاملی یا فَرگشتی (evolution) مخالفت می‌کند. جمهوری اسلامی های خامنه ای و اردوغان تئوری تکامل را انکار و از کتب درسی مدارس حذف کردند.

 

عده ای هولوکاست و نسل کشی ارمنی ها را انکار می کنند. انکارگرایان هولوکاست (Holocaust denial) اظهار می‌کنند آنچه «نسل‌کشی جمعی گروه‌های مختلفی از مردم بخصوص یهودیان اشکنازی، همجنسگرایان و کولیها در طی جنگ جهانی دوم بدست آلمان نازی در اتاقهای گاز از ۱۹۴۱ تا انتهای ۱۹۴۵» خوانده می‌شود و به هولوکاست موسوم است، اصلن اتفاق نیفتاده‌است یا بزرگ نمایی شده‌است.

 

عده ای بیماری ایدز (AIDS) را انکار می کنند. برخی از انکارکنندگان، وجود ویروس نقص ایمنی اکتسابی انسان اچ آی وی (HIV) را بطور کامل رد می‌کنند ولی برخی دیگر از آنان معتقدند که ویروس اچ آی وی وجود دارد ولی تنها یک ویروس ناقل بی‌ضرر می‌باشد که عامل بیماری ایدز نیست.

 

عده ایپدیده گلخانه ای و گرمایش جهانی (Global warming) را انکار می کنند. انکارگرایان تغییرات آب و هوا به اجماع علمی در مورد گرمایش زمین به علت دخالت ها و فعالیت های ضد محیط زیستی انسانی مخالفت می ورزند. جدیدترین نمونه آن دونالد ترامپ رئیس جمهور امریکا است که با این انکار از تعهد امریکا برای کاهش تولید گازهای گلخانه ای سرباز می زند.

 

انکارگرایی که با نوعی شبه‌علم و با تعصب با دستاوردهای علم و دانش و اطلاعات و آمارهای مسلم مخالفت می کند، انگیزه های گوناگون دارد از جمله، منافع شخصی، منافع گروهی، منافع ملی، باورهای ایدئولوژیک، حزبی، سیاسی، مذهبی و یا به عنوان سازوکار دفاعی روانی (Defence mechanisms) علیه افکاری که برای فرد نگران‌کننده‌است.

 

برای مرض انکارگرایی درمان وجود دارد. مانند حفظ و استفاده از کنجکاوی خودمان و هرگز پایان ندادن به زیر سوال بردن و شک کردن در اعتقادات خودمان و امتحان دائمی آن با واقعیت ها.

 

برخی بررسی ها نشان می دهد کنجکاوی علمی واضحترین شاخص توانایی در کسب دانش جدید است. یک عامل مهم دیگر، آگاهی از چگونگی روش پژوهش علمی است. توانایی عالی و اثبات شده علم در تجهیز انسان به آگاهی و دانش مبتنی بر این واقعیت است که روش پژوهش علمی شرایط و درخواست های بسیار دقیق و سختگیرانه دارد. پژوهشگر باید پیشداوری های خود را نقادانه و سختگیرانه بازبینی و بازرسی کند و به شم و شهود خود باور و اتکا نکند بلکه آنرا با دقت و بدون جانبداری بررسی و آزمایش کند.

 

موسسات علمی گوناگون ساخته شده اند تا همکاران بتوانند اظهارات یکدیگر را به روشی نظام‌مند (systematic) بررسی و نقد کنند. هرچند مطالعات فردی ممکن است نادرست یا گمراه کننده باشد، اما سیستم پاداش علمی به کسی که بتواند اصول ایمانی و جزمی و بت های قدیمی را بشکند، پاداش می دهد و از اینرو کل علم و دانش به تدریج به ما یک تصویر روشن تر، دقیق تر و همه جانبه تر از جهان، جامعه و انسان ارائه می کند.

 

برای مطالعه بیشتر

Diethelm, PA; McKee, M (2009). "Denialism: what is it and how should scientists respond?". European Journal of Public Health. 19 (1): 2–4.

Specter, Michael (2009). Denialism: How Irrational Thinking Hinders Scientific Progress, Harms the Planet, and Threatens Our Lives. USA: Penguin.

The varieties of denialism:

https://scientiasalon.wordpress.com/2014/10/28/the-varieties-of-denialism/

 

۱۳ آبان ماه ۱۳۹۶

احد قربانی دهناری

گوتنبرگ، سوئد

ahad.ghorbani@gmail.com

http://ahad-ghorbani.com

http://www.facebook.com/ahad.ghorbani.dehari

http://telegram.me/ahaddehnari

https://t.me/AhadGhorbaniDehnari

 

دیدگاه‌ و نظرات ابراز شده در این مطلب، نظر نویسنده بوده و لزوما سیاست یا موضع ایرانگلوبال را منعکس نمی‌کند.

احد قربانی دهناری

فیسبوک - تلگرامفیسبوک - تلگرامصفحه شما

توجه داشته باشید کامنت‌هایی که مربوط به موضوع مطلب نباشند، منتشر نخواهند شد! 

افزودن دیدگاه جدید

لطفا در صورتیکه درباره مقاله‌ای نظر می‌دهید، عنوان مقاله را در اینجا تایپ کنید

متن ساده

  • تگ‌های HTML مجاز نیستند.
  • خطوط و پاراگراف‌ها بطور خودکار اعمال می‌شوند.
  • Web page addresses and email addresses turn into links automatically.

لطفا نظر خودتان را فقط یک بار بفرستید. کامنتهای تکراری بطور اتوماتیک حذف می شوند و امکان انتشار آنها وجود ندارد.

CAPTCHA
لطفا حروف را با خط فارسی و بدون فاصله وارد کنید CAPTCHA ی تصویری
کاراکترهای نمایش داده شده در تصویر را وارد کنید.