A.Elyar

 

KÜLBAŞ

 

 

 

Riza yekə iti addımlar atırdı. Gecə qalmışdı. "Daneşcu" yoldaşları evdə ondan ütrü nigaran idilər. İstədi taksiya minsin. Birdən iki tərəzi tayı, danqa-donq ilə onun qabağında dığırlandı. Obiri tərəfdə, Polis, bir qoca kişiyə ki, al-arabasında soğan, yeralma satırdı bağırdı:
-“Götü get! Biydə buyda səni göymüyəm ha, qəydəş”!
O, qocanın tərəzi taylarını verdi, və bir neçə addım irəlidə taksiya mindi. Öz içində çox rahatsiz idi. Təəssüfləndi ki, Polisə qarşı etiraz etməyə vaxtı yox idi.

Eləki maşın bir “dörd -yol -ağzı”-na çatdı, şofer dayandı. Yol bağlı idi. Maşınlarınn siqnal səsi havanı bürümüşdü. Riza' dan başqa, gənc bir qadın da taksinin arxasında oturmuşdu. Sürücü maşinin şüşəsini endirərək uca səslə polisdən soruşdu:

- Sərkar, çox bağışlayın, niyə yol bağlıdı?

Qadın dedi:

-Onlar "xarab-kar" axtarırlar.

Polis, eşidə eşitməyə, cavab vermədi.
- Sizdən soruşmadım! Xanım dinməsə yaxçı olar.-şofer dedi.
-Sən kimsən ki, mənə dəstur verirsən sakit olum? - xanım dedi.
- Xanım, arvad kişi hesabı var. Kişi danışanda arvad dinməsə yaxçı olar.- sürücü dedi.
- Bəllidir hansı tövlədən çıxıbsan?!- qadın dedi.
Şofer yavaşca düşdü gəldi, taksinin qapısını açdı:
- Xahiş elirəm, buyurun gedin-dedi.
-Alçağın biri alçaq, danışmağın da bacarmır!- qadın dedi getdi.

Təbriz

 

 

Riza  heyrətlə səhnəni izləyirdi. Şoferə dedi:
-Ağa can! Bu ki, "mən kişiyəm, sən arvad" bir köhnə düşüncədir. Sən görən ağacları çoxdandır kürəkliyə kəsiblər. İnsanlar bərabərdir. Onlar istədikləri zaman, fikirlərini söyülə bilərlər.
Şofer söküldü, istədi cərrü-bəhs salsın ki, Riza da yendi.
O, düz xiyabandan yox, öz ardını diqqətlə güdə-güdə, dalda-bucaq küçələrdən vurub getdi.

Evə gəldikdə, dostları dedilər:
-Bəs sən haradasan, niyə belə gec gəldin? Hamı nigaran oldu.

- Taksi ilə gəldim, dörd-yol məntəqəsi bağlıdır. Bir az da yerdə gəlməyə məcbur oldum.-cəvab verdi.
Hüseyn dedi:
- Polis, dörd-yol-ağzını tutubdur. Evləri gəzirlər. Biz də səndən nigaran olduq.
Riza, gözlüyünün tozunu, və alındakı tər dənələrini silərkən, bığlarıa əl çəkib dedi:
-Qadağan şeyləri gizlədin. Buraya tökülsələr çətinliyə düşmüyək.
-Fikiriyin pozma, hər şey yerindədir. Dağ vəsailini də hazırlamışıq. Yemək, ip, karabin, başmaq və... çay da götürmüşük. -Kazım dedi.
Riza:
-Sürəyya və Zümrüd dan nə xəbər?

 

Mişov Özəngi

 

Kazım:
- Onlar gəliblər, qonşu otaqdadılar. Sabah səhər, hamımız "Mişov-Özəngi”-yə gedəcəyik.
Riza:

- Dörd-yol-ayrımında, maşın dayanar ikən, şofer ilə bir xanımın deyişməsi düşdü. Şofer deyirdi, " kişi danışanda, xanım dinməsə yaxşı olar". Xanım dedi, "hansı tövlədən gəlirsən ? " …Ancaq ikimiz də endik.
Hüseyn dağ cantasını bağladı, qırağa qoyarkən dedi:
- Bəli, bərabərsizlik məsələsi, hər yerdə var.
Kazım, bir cığala çəkə-çəkə dedi:
- Bu camaat yüz il yox, ancaq min il bundan sonra da,  kişi-qadının barabar olduğunu, başa düşməz. Dövlət ilə xalq, hüquqda, barabar olmadan, insanlar arasında isə barabarlıq, birik, ola bilməzlər.

Hüseyn:
"Axı canım, kişi ilə qadın bərabər deyil ki, insanların hüquqları bərabərdir. Özləri yox. Kimsə kimsə ilə bərabər deyil. Kazım, Kazım dir; Hüseyn, Hüseyn. Dövlət və ictima başqa bir məsələdir. Qarışdırmayın. Bunla belə, Kazımın haqı var.
Kazım kilim üstündə oturmuşdu. Sıqarasını külqabıda silkib dedi:

- Hüseyn, genə qatıqdan qıl çəkir, ha! Baba can, biz də elə o, başı daşlı hüquqdan danışırıq da.

 Hüseyn, ayaq üstündə, pəncərənin kənarına söykənmiş idi, dedi:
- Xeyir, dəqiq danışmırsız.
Riza Kazımın yanında oturmuşdu çay içirdi, dedi:

- Fikirimiz birdi; həmən hüquqlar ...

Qapı çalındı. Riza sözünü qurtara bilmədi.

İran-57

 

Kazım qapı arxasından soruşdu:
-Kimdir?
-Sürəyya! Riza ilə işim var .
Riza qapını açdı, eşiyə çıxdı. Sürəyya, kef-əhvaldan sonra dedi:
- Təəssüfnən, Zümrüd sabah gələ bilmiyəcək. Onun halı yaxçı deyil.
Riza geri qayıdıb yoldaşlarına xəbər verdi.
Hüseyn:
- Bir soruş gör, niyə halı yaxşı deyil?
Riza qayıdıb dedi:
- Dostlar soruşur, niyə kefsizdir ?
Sürəyya:

-Onun qadınlıq müşkülü var.

Riza:

-Nə mənədir?

- Adət...

Riza otağa döndü. Məsələni yoldaşlarına açıqladı. Onlar dedilər:

- Bu önəmli müşkül deyil. Niyə gələ bilmir?

Riza geri dönüb dedi:

- Bu bir önəmli müşkül deyil. Niyə gələ bilmir?

Sürəyya:

-Bilirsən adət nədir?

Riza, bilmədi, nə desin. O bu barədə az bilirdi.

Dedi:

- Mən barbarlığı başa düşürəm.

- Kül başıyan! Anlamırsan. Dostlar da anlamır. Anlasaydınız deməzdiz, bu halda dağa-təpəyə dırmaşaq. Təbii ki, “ot-ələf” öyrənçisi, tibb barəsində bir şey bilməsin...

Riza:

- Çox yaxçı. İndi ki, belə oldu, sən də qal, ona yardım elə.

Tibb öyrənçisi, Sürəyya gülüb dedi:

- Xeyir, mənim qalmam lazım dəyil. Mən sabah gələcəyəm. Bircə zümrüd qalacaq, istirahət üçün.

- Hələlik. Sabah görüşərik.

Riza otağa dönüb dedi:

-Kül başınıza! "Ot-ələf " dərsi oxuyub bir şey bilmirsiz. Gedin bir az da tibb oxuyun. Yoldaşımız sabah qalacaq, biz erkən çıxacayıq. Daha söhbət-möhbət yoxdur...

 

 

 

دختران سرباز-ایران

 

خاک بر سر

 

رضا قدمهای بلند و تندی بر میداشت. دیر کرده بود. دوستان  دانشجوی او در خانه نگران اش بودند. میخواست سوار تاکسی شود.
ناگهان دو کفه ترازو با دینگ و دانگ، در پیاده رو، جلوی پایش غل خوردند. و نعره پلیس از آن سوی بلند شد، که به پیرمرد صاحب ارابه دستی پر از پیاز و سیب زمینی، نهیب میزد:
 - برو، برو دیگر اینجا نبینمت!...

او کفه های ترازو را به پیرمرد داد و چند قدم بالاتر سوار تاکسی شد. پیش خود افسوس میخورد که وقت نداشت به پلیس اعتراض کند.
وقتی ماشین به چهار راه رسید راننده توقف کرد. راه  بسته بود. و صدای بوق ماشینها بلند. غیر از رضا مسافر دیگری هم در عقب تاکسی نشسته بود که خانم جوانی بود.  راننده شیشه ماشین را پایین کشید و با صدای بلندی رو به پلیس پرسید:

- سرکار ببخشید، چرا راه بسته است؟

تا پلیس جواب بدهد خانم گفت:

-باز دارند دنبال "خرابکار" میکردند.

پلیس صدای راننده را نشنید و یا نخواست جواب بدهد. وقتی راننده دید جوابی از پلیس نیامد گفت:

- خانم از شما سئوال نمی کنم، لطفاً ساکت باشید.

دختران پیش از 57-ایران

خانم گفت:

-تو کی هستی که به من دستور میدهی ساکت باشم؟

راننده:

- خانم ، مردی گفته اند و زنی. وقتی مرد حرف میزند، بهتر است زن ساکت باشد!

خانم با عصبانیت گفت:

-معلوم است از کدام طویله درآمده ای؟

راننده آرام بیرون آمد، در ماشین را باز کرد و گفت:

- لطفاً بفرمایید بروید.

خانم در حالیکه بیرون میامد گفت:

-مردیکه! طرز حرف زدنش را هم بلد نیست.

و رفت.

 

رضا مات و متحیر صحنه را می پایید. به راننده گفت:

- آقا جان! اینکه "من مردم، تو زن"، فکر کهنه ای ست. این درخت ها خیلی وقت است که پارو شده اند. همۀ انسانها برابر اند. هر وقت دوست داشتند میتوانند نظر بدهند.
راننده خواست بحث کند که او هم پیاده شد و راه افتاد. نه مستقیم از خیابان، بل از کوچه و پس کوچه ها. و مرتب مواظب پشت سر خود بود که مبادا کسی او را دنبال کند.

وقتی به خانه رسید دوستان اش توپیدند که :

-پس تو کجایی ، چرا دیر کردی، همه نگرانت شدیم؟

- با تاکسی آمدم، چهار راه بسته بود مجبور شدم کمی هم پیاده بیایم.

حسین گفت:

- پلیس، منطقه چهار راه را قروق کرده، خانه ها را میگردند. ما هم نگران تو بودیم.

رضا در حالیکه شیشه عینک و دانه های عرق پیشانی اش را پاک میکرد،دستی به سبیلهایش کشید گفت:

-هر چه وسایل "ممنوعه" دارید مخفی کنید. مبادا بریزند اینجا، مشکل پیدا کنیم.

کاظم گفت:

- خیالت راحت باشد، همه چیز در جای خود است. وسایل کوهنوردی را هم آماده کرده ایم. غذا، طناب، کارابین، کفش و. چایی هم برداشته ایم.

رضا:

- از ثریا و زمرد چه خبر؟

کاظم:

- آنها آمده اند. در اتاق بغلی هستند. قرار است فردا صبح زود همگی به طرف "مشو اؤزنگی" راه بیافتیم.

رضا:

- در چهار راه که ماشین توقف کرد بین راننده و خانمی بگو-مگو پیش آمد. راننده میگفت " وقتی مرد حرف میزند بهتر است زن ساکت بماند". خانم هم پرسید" از کدام طویله در آمده ای؟!" ... بالاخره هر دو پیاده شدیم.

حسین کوله پشتی را بست و کنار گذاشت:

-آره، مشکل نابرابری ست. همه جا هست.

کاظم در حالیه که به سیگارش پک میزد گفت:

-این مردم، صد سال که نه، تا هزار سال دیگر هم درک نمی کنند که زن و مرد با هم برابراند. هر وقت دولت و جامعه برابر شدند، آدمها هم میتوانند برابر باشند.

حسین:

-آخه جانم، زن و مرد که با هم  برابر نیستند. هیچکس با هیچکس برابر نیست. حقوق آدمها با هم برابر است. نه خودشان. کاظم کاظم است، حسین حسین. دولت و جامعه مسئله دیگری ست. قاطی نکنید. هر چند که حق با کاظم است.

کاظم روی گلیم نشسته بود. خاکستر سیگارش را در جا سیگاری تکاند و گفت:

- حسین باز مو از ماست بیرون می کشد . بابا جان، ما هم منظورمان همان حقوق است دیگر.

حسین سر پا ایستاده، به لبه پنجره تکیه داده بود، گفت:

- نه آقاجان، شما دقیق حرف نمیزنید.

رضا در کنار کاظم نشسته بود، چایی میخورد، گفت:

- منظور یکی ست، همان حقوق...

در زدند. رضا نتوانست حرف اش را ادامه دهد.

کاظم از پشت در پرسید:

-کیه؟

-ثریا. رضا را میخواهم ، اگر آمده .

رضا در را باز کرد و بیرون رفت. ثریا بعد از احوال پرسی گفت:

- متاسفانه زمرد نمی تواند فردا بیاید. حالش خوب نیست.

رضا به اتاق بر گشت و به دوستانش خبر داد.

حسین:

-بپرس چرا حال اش خوب نیست؟

رضا برگشت و به ثریا گفت:

- بچه ها می پرسند چرا حالش خوب نیست؟

ثریا:

- مشکل زنانگی دارد.

رضا:

-چه مشکلی؟

- عادت ماهانه.

رضا به اتاق برگشت و مشکل را به دوستانش توضیح داد. گفتند:

- اینکه مشکل نیست. چرا نمی تواند بیاید؟

رضا باز بر گشت و گفت:

-اینکه مشکل نیست. چرا نمی تواند بیاید؟

ثریا:

-میدانی عادت ماهانه یعنی چه؟
رضا ندانست چه جوابی بدهد. اطلاع کافی نداشت. گفت:

- برابری را می فهمم.

- خاک بر سرت! نمی فهمی. دوستان هم نمی فهمند، وگرنه فکر نمی کردید با این وضع میشود به کوه و قله صعود کرد...

طبیعی ست که دانشجوی "علف و علوفه" چیزی از پزشکی نداند...

رضا:

- بسیار خوب. حالا که اینطور است، توهم بمان پیش او مواظب اش باش.

ثریا که دانشجوی پزشکی بود خندید و گفت:

- نه، لازم نیست من پیش او بمانم. من فردا میام. فقط زمرد میماند که استراحت کند.
- بسیار خوب.

رضا به اتاق برگشت و گفت:

-خاک برسرتان! همه اش درس "علف و علوفه" خوانده اید. چیزی از پزشکی حالی تان نیست. بروید کمی هم پزشکی بخوانید. دوست ما فردا میماند استراحت کند. ما صبح زود راه میافتیم. صحبت بی صحبت ...

 راه پیمایان قله ها

 

کول باش

 

 

رضا یئکه ایتی آددیم‌لار آتیردی. گئجه قالمیشدی. "دانئشجو" یولداش‌لاری ائوده اوندان اؤترو  نیگاران ایدی‌لر. ایسته دی تاکسی یا مین سین. بیردن ایکی ترزی تایی، دانقا-دونق ایله اونون قاباغیندا دیغیرلاندی. اوبیری طرفده، پولیس، بیر قوجا کیشی یه کی، آل-آراباسیندا سوغان، یئرالما ساتیردی باغیردی:

-“گؤتو گئت! بیده بویدا سنی گؤیمویم ها، قیدش”!

او، قوجانین ترزی تای‌لارینی وئردی، و بیر نئچه آددیم ایره ‌لیده تاکسی یا میندی. اؤز ایچینده چوخ راحات سیز ایدی. تأسف لندی کی، پولیسه قارشی اعتراض ائتمه یه واختی یوخ ایدی.

ائله کی، ماشین بیر “دؤرد -یول -آغزی”-نا چاتدی، شوفر دایاندی. یول باغلی ایدی.
ماشین ‌لارین سیقنال سسی هاوانی بوروموشدو. رضا دان باشقا، گنج بیر قادین دا تاکسی‌نین آرخاسیندا اوتورموشدو. سوروجو ماشی‌نین شوشه‌سینی ائندیره رک اوجا سسله پولیسدن سوروشدو:

- سرکار، چوخ باغیشلایین، نیه یول باغلیدی؟

قادین دئدی:

-اونلار "خارابکار" آختاریرلار.

پولیس، ائشیده ائشیتمه‌یه، جاواب وئرمه‌دی.

- سیزدن سوروشمادیم! خانیم دینمه‌سه یاخچی اولار.-شوفئر دئدی.

-سن کیم سن کی، منه دستور وئریرسن ساکیت اولوم؟ - خانیم دئدی.

- خانیم، آرواد کیشی حسابی وار. کیشی دانیشاندا آرواد دینمه‌سه یاخچی اولار.- شوفر دئدی.

- بللی‌دیر هانسی تؤوله‌دن چیخیب سان؟!- قادین دئدی.

شوفئر یاواشجا دوشدو گلدی، تاکسی‌نین قاپی‌سینی آچدی:

- خواهیش ائلیره م، بویورون گئدین-دئدی.

-آلچاغین بیری آلچاق، دانیشماغین دا باجارمیر!- قادین دئدی و گئتدی.

 

ایران-دختران-پیش از 57

 

رضا  حیرتله صحنه نی ایزلییردی. سوروجویه دئدی:

-آغا جان! بو کی، "من کیشی یم، سن آرواد" بیر کؤهنه دوشونجه‌ ‌دیر. سن گؤرن آغاجلاری چوخداندیر کورک لییه کسیب لر. اینسان‌لار برابردی. اونلار ایستدیک ‌لری زامان، فیکیرلرینی سؤیوله بیلرلر.

سوروجو سؤکولدو، ایسته‌دی جررو-بحث سالسین کی، رضا دا یئندی.

او، دوز خیاباندان یوخ، اؤز آردینی دقتله گوده-گوده دالدا-بوجاق کوچه‌لردن ووروب گئتدی.

ائوه گلدیکده، دوست‌لاری دئدی‌لر:

-بس سن هاراداسان، نیه بئله گئج گلدین؟ هامی نیگاران اولدو.

- تاکسی ایله گلدیم، دؤرد-یول منطقه‌سی باغلیدیر. بیر آز دا یئرده گلمه‌یه مجبور اولدوم.-جواب وئردی.

حسین دئدی:

- پولیس، دؤرد-یول-آغزینی توتوبدو. ائولری گزیرلر. بیز ده سندن نیگاران اولدوق.

رضا، دسمال ایله گؤزلوگونون توزلو شوشه‌سینی، و آلین‌داکی تر دنه‌لرینی کی، باهارین آخیر آیینین ایستی هاواسی گتیرمیشدی، سیلدی، و  شئشه بیغینا ال چکه‌رک دئدی:

-قاداغان شئی‌لری گیزلدین. بورایا تؤکولسه‌لر چتین‌لییه دوشمیک.

-فیکیرین پوزما، هر شئی یئرینده ‌دیر. داغ وسایلینی ده هازیرلامیشیق. یئمک، ایپ، کارابین، باشماق و... چای دا گؤتورموشوک. -کاظیم دئدی.

رضا:

-ثریا و زمرد دان نه خبر؟

 

کاظیم:

- اونلار گلیب‌لر، قونشو اوتاقدادی‌لار. ساباه سهر، هامیمیز "میشوو-اؤزنگی”-یه گئدجییک.

رضا:

- دؤرد-یول-آیریمیندا، ماشین دایانار ایکن، سوروجو ایله بیر خانیمین دئییشمه سی دوشدو. سوروجو دئییردی: " کیشی دانیشاندا، خانیم دینمه‌سه یاخشی اولار". خانیم دئدی: "هانسی تؤوله‌دن گلیرسن ؟ " آنجاق ایکیمیز ده ائندیک.

حسین داغ جانتاسینی باغلادی، قیراغا قویارکن دئدی:

- بلی، برابرسیزلیک مسئله‌سی، هر یئرده وار.

کاظیم، بیر جیغالا یاندیریب دئدی:

- بو جماعت یوز ایل یوخ، آنجاق مین ایل بوندان سونرا دا،  کیشی-قادینین بارابار اولدوغونو، باشا دوشمز. دولت ایله خالق، حقوقدا، بارابار اولما‌دان، اینسان‌لار آراسیندا ایسه بارابارلیق، بیریک، اولا بیلمزلر.

حسین:

"آخی جانیم، کیشی ایله قادین برابر دئییل کی، اینسان‌لارین حقوق‌لاری برابردیر. اؤزلری یوخ. کیمسه کیمسه ایله برابر دئییل. کاظیم، کاظیم دیر؛ حسین، حسین. دولت و اجتماع باشقا بیر مسئله‌دیر. قاریشدیرمایین. بونلا بئله، کاظیمین حاقی وار.

کاظیم کیلیم اوستونده اوتورموشدو. سیگاراسینی کول قابیدا سیلکیب دئدی:

- حسین، گئنه قاتیق‌دان قیل چکیر، ها. بابا جان، بیز ده ائله او، باشی داش‌لی حقوقدان دانیشیریق دا.

 حسین، آیاق اوستونده، پنجره‌نین کنارینا سؤیکنمیش ایدی، دئدی:

- خیر، سیز دقیق دانیشمیرسینیز.

رضا کاظیمین یانیندا اوتورموشدو چای ایچیردی، دئدی:

- فیکیریمیز بیردی؛ همن حقوق‌لار ...

قاپی چالیندی. رضا سؤزونو قورتارا بیلمه‌دی.

کاظیم قاپی آرخاسین‌دان سوروشدو:

-کیم‌دیر؟

-ثریا! رضا ایله ایشیم وار .

رضا قاپینی آچدی، ائشییه چیخدی. ثریا، کئف-احوالدان سونرا دئدی:

- تأسف نن، زمرد ساباه گله بیلمییه‌جک. اونون حالی یاخچی دئییل.

رضا گئری قاییدیب یولداش‌لارینا خبر وئردی.

حسین:

- بیر سوروش گؤر، نیه حالی یاخشی دئییل؟

رضا قاییدیب دئدی:

- دوست‌لار سوروشور، نیه کئف‌سیزدیر ؟

ایران-57

 

 

 

ثریا:

-اونون قادین‌لیق موشکولو وار.

رضا:

-نه منه دیر؟

- عادت...

رضا اوتاغا دؤندو و مسئله نی یولداش‌لارینا آچیقلادی. اونلار دئدی‌لر:

- بو اؤنملی موشکول دئییل. نیه گله بیلمیر؟

رضا گئری دؤنوب دئدی:

- بو بیر اؤنملی موشکول دئییل. نیه گله بیلمیر؟

ثریا:

-بیلیرسن "عادت" ندیر؟

رضا، بیلمه‌دی، نه دئسین. او بو باره‌ ده آز بیلیردی.

دئدی:

- من باربارلیغی باشا دوشوره م.

- کول باشییان! آنلامیرسان. دوست‌لار دا آنلامیر. آنلاسایدینیز دئمزدیز، بو حالدا داغا-تپه‌یه دیرماشسین. طبیعی کی، “اوت-علف” اؤیرنچی‌سی، طب باره ‌سینده بیر شئی بیلمه‌سین...

رضا:

- چوخ یاخچی. ایندی کی، بئله اولدو، سنده قال، اونا یاردیم ائله.

طب اؤیرنچی‌سی، ثریا گولوب دئدی:

- خیر، منیم قالمام لازیم دییل. من ساباه گله‌جه‌یم. یالنیز زمرد قالا‌جاق، استراحت اوچون.

- هله لیک. ساباه گؤروشریک.

رضا اوتاغا دؤنوب دئدی:

-کول باشی یئزا! "اوت-علف " درسی اوخویوب بیر شئی بیلمیرسیز. گئدین بیر آز دا طب اوخویون. یولداشیمیز ساباه قالا‌جاق، بیز ائرکن چیخاجاییق. داها صحبت-موحبت یوخدور...