نقش بریتانیا در جنگ یمن چیست؟
سرانجام بعد از یک نبرد حقوقی که سه سال و نیم به طول انجامید، اخیرا دادگاه عالی بریتانیا حکم داد که مجوزهای فروش تسلیحات به عربستان سعودی بازنگری شوند و همچنین تا اطلاع ثانوی مجوز جدیدی برای فروش سلاح به این کشور صادر نشود.
برخی از فعالان ضد جنگ در بریتانیا و همچنین "کمپین مقابله با تجارت اسلحه" (گروهی که شاکی اصلی پرونده و بانی تشکیل پرونده است) این تصمیم دادگاه را یک نقطه عطف تاریخی تلقی کردهاند؛ چرا که برای نخستین بار موفق شدهاند با یک استدلال حقوق بشری، برخلاف خواست دولت، جلوی فروش اسلحه را بگیرند.
بر اساس قوانین داخلی بریتانیا و همچنین مقررات اتحادیه اروپا که بریتانیا هنوز عضوی از آن است، در جریان صادرات اسلحه این موضوع باید در نظر گرفته شود که تسلیحات صادر شده برای نقض قوانین بشردوستانه بینالمللی استفاده نشوند. مخالفان فروش تسلیحات بریتانیایی میگویند که عربستان سعودی در جریان جنگ یمن به شکل برنامهریزی شده در حال نقض قواعد بشردوستانه و حمله به شبهنظامیان است.
اگر چه هنوز قطعی نیست که این مجوزها تا چه زمانی صادر نخواهند شد و بازنگری مجوزهای قبلی چه سرنوشتی خواهد داشت، اما این تصمیم دادگاه باردیگر به این پرسش دامن زده که نقش بریتانیا در جنگ یمن چیست که دادگاه چنین تصمیمی گرفته است.
موضع دولت بریتانیا چیست؟
حق نشر عکسGETTY IMAGESImage captionیک عضو عفو بینالمللی در حال اعتراض به فروش تسلیحات بریتانیا به یمن در نزدیکی پارلمان بریتانیا
بریتانیا به شکل رسمی بخشی از جنگ یمن نیست. به این معنا که این کشور در این جنگ حضور نظامی مستقیم ندارد و مشخصا عضو ائتلافی که از کشورهای منطقه برای حمایت از دولت یمن تشکیل شده، نیست.
اما موضع دولت بریتانیا، استناد به نظرات شورای امنیت سازمان ملل است که البته خود بریتانیا به عنوان یکی از اعضای دائمی آن، در جهتگیریهایش نقش قابل توجهی دارد.
جنگ یمن نتیجه جنگ قدرتی است که در آخرین ماههای حضور عبدربه منصور هادی، رئیسجمهور یمن در صنعا در سال ۲۰۱۵، چندان جدی به نظر نمیرسید. اما این جنگ قدرت در نهایت با خروج آقای هادی از صنعا و فرارش به ریاض، ابعادی فراملی پیدا کرد و با تشکیل ائتلافی به رهبری عربستان برای حمایت از دولت آقای هادی، به یک جنگ تمام عیار تبدیل شد.
بریتانیا اگرچه عضو این ائتلاف نیست، اما به شکل رسمی از آن حمایت میکند. استدلال دولت بریتانیا این است که دولت عبدربه منصور هادی، دولت مورد تایید سازمان ملل است و شبهنظامیان حوثی که اداره بخشهای مهمی از مناطق غربی کشور را به دست گرفتهاند، شورشی محسوب میشوند.
اما این کشور در عین حال به شکل رسمی از دیپلماسی، مذاکرات صلح و ایده دیالوگ ملی در یمن حمایت میکند و از طرفین خواسته است تا از جنگ دوری کنند. بر اساس اسناد موجود، دولت بریتانیا بارها تاکید کرده که معتقد است مشکل یمن، راهحل نظامی ندارد و مشکل تنها از راه دیپلماسی حل خواهد شد.
این مواضع به شکل مدون در سندی به نام "خاورمیانه: زمانی برای واقعگرایی نوین" که در سال ۲۰۱۷ توسط مجلس اعیان بریتانیا منتشر شد، گنجانده شدهاند.
پس با این وصف مشکل چیست و چرا دولت بریتانیا با انتقادهایی تند در جنگ یمن روبهرو است و نام و پرچم و رهبرانش، سوژه پوسترهای تبلیغاتی ضدجنگ و بشردوستانه هستند؟ پاسخ این سئوال، دو بخش دارد: نخست بخشی از موضع رسمی این کشور درباره همکاری نظامی و دوم فروش تسلیحات به یک پای جنگ به نقض حقوق بینالمللی و ارتکاب به "جنایت جنگی" روبهرو است.
همکاری نظامی بریتانیا در جنگ یمن
حق نشر عکسGETTY IMAGESImage captionحکومت عربستان همواره در تلاش بوده تا رابطه خوبی با بریتانیا داشته باشد
در سند "خاورمیانه: زمانی برای واقعگرایی نوین" تاکید شده که بریتانیا "عضو" ائتلاف به رهبری عربستان نیست، اما این به معنای رد این ائتلاف یا فعالیت و اهدافش نیست. برعکس، موضع رسمی بریتانیا حمایت از این ائتلاف و ماموریتی است که برای خود در نبرد با گروه حوثیها تعیین کرده است.
و این حمایت نیز به بیانیه و اظهارنظر و آرای بریتانیا در شورای امنیت خلاصه نمیشود. دولت بریتانیا اعلام کرده، در جریان این جنگ به همه شکل - به جز جنگیدن و فعالیت مستقیم نظامی - از ائتلاف به رهبری عربستان و فعالیت نظامیاش حمایت میکند.
بر اساس سند دیگری که توسط پارلمان بریتانیا منتشر شده، این حمایت شامل خدمات فنی برای ابزارهای نظامی، ارائه اجزای مورد نیاز دستگاههای نظامی، مشاوره فنی و خدمات فنی نیروی هوایی عربستان سعودی است.
آموزش چگونگی استفاده از تسلیحات نظامی و حتی فرستادن مستشاران نظامی به عربستان، مشخصا برای کمک به این کشور در جنگ یمن، از جمله اقدامات مهم این کشور در جریان این جنگ است.
در مکالمات ثبت شده در پارلمان بریتانیا، آلیستر بارت، یکی از معاونین وزارت خارجه بریتانیا که هفته گذشته برای پاسخ دادن درباره مواضع دولت به یکی از کمیسیونهای روابط بینالملل در مجلس اعیان احضار شده بود، درباره سطح این همکاری گفت: "هدف ما از آغاز بحران این بوده که هرکاری از دستمان بر میآید انجام دهیم تا بار دیگر آرامش به یمن بازگردد."
او اگر چه اصرار داشت که دولت بریتانیا همواره از میزان تلفات غیرنظامیان نگران بوده، اما توضیحی درباره چگونگی رفع این نگرانیها ارائه نکرد.
در کنار مواضع رسمی در حمایت فنی و آموزشی از عربستان در جریان جنگ یمن، گزارشهای تاییدنشدهای نیز درباره حضور مستشاران بریتانیایی برای اقداماتی فراتر از مشاورههای نظامی در ائتلاف منتشر شدهاند. بر اساس گزارش برخی رسانهها این همکاری شامل تبادل اطلاعات است که میتواند به عربستان در حمله به حوثیها کمک کند.
فروش میلیاردها دلار اسلحه
حق نشر عکسGETTY IMAGESImage captionجنگندههای تایفون بریتانیایی متعلق به نیروی هوایی عربستان
دومین بخش حمایت بریتانیا از ائتلاف به رهبری عربستان، فروش تسلیحات نظامی به این کشور است که اگرچه پیش از جنگ یمن نیز در جریان بوده، اما از زمان آغاز این جنگ، سیری صعودی به خود گرفته است.
بر اساس آمار رسمی، از زمان آغاز جنگ یمن مجوز فروش چهار میلیارد و ۷۰۰ میلیون پوند (شش میلیارد دلار) اسلحه به عربستان صادر شده است. همچنین در مجوز فروش در مجموع ۸۶۰ میلیون پوند (بیش از یک میلیارد دلار) اسلحه نیز به دیگر شرکای عربستان در جنگ یمن صادر شده است.
انستیتوی تحقیقات بینالمللی صلح استکهلم (SIPRI) میگوید که در فاصله سالهای ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۷ میلادی، بریتانیا دومین صادرکننده بزرگ سلاح به عربستان بوده است. تنها کشوری که بر اساس این آمار بیشتر از بریتانیا به عربستان سلاح صادر کرده، آمریکاست. این انستیتو میگوید مجموع صادرات اسلحه بریتانیا به عربستان در این هفت سال، ۲۵% از کل تسلیحاتی که عربستان از کشورهای خارجی خریداری کرده است.
برای درک بهتر حجم صادرات تسلیحاتی بریتانیا به عربستان در این مدت، نگاهی به دیگر خریداران اسلحه از بریتانیا و سهم آنها از تولیدات سالانه این کشور نشان میدهد که در میانشان، عربستان با خرید ۴۳% از تولیدات تسلیحاتی این کشور، با فاصله مهمترین خریدار اسلحه از بریتانیا است.
علاوه بر این، مقایسه معاملههای اسلحه میان عربستان و بریتانیا، قبل و بعد از جنگ یمن نیز نشان میدهد که حجم این معاملهها در دوران جنگ یمن، پنج برابر شده است؛ موضوعی که میتواند به تئوریهای دیگری نیز دامن بزند.
ضمن اینکه نگاهی نزدیکتر به جنس خریدهای عربستان از بریتانیا نیز، نوری تازه بر نقش بریتانیا در جنگ یمن (هر قدر غیرمستقیم) میتاباند: عربستان یکی از مشتریهای پروپاقرص جنگندههای تایفون است و تا قبل از جنگ یمن، ۷۲ فروند از این هواپیماها را دریافت کرده. این روند با آغاز جنگ یمن ادامه داشته و بریتانیا همچنان در حال اجرای تعهداتش برای فروش ۴۸ فروند دیگر از این نوع هواپیماهای جنگنده است.
در مجموع، تحقیقات انستیتوی تحقیقات بینالمللی صلح استکهلم نشان میدهد که از زمان آغاز جنگ یمن تاکنون معادل دو میلیارد و ۷۰۰ میلیون دلار مجوز موسوم به "ML10" برای فروش اسلحه به عربستان صادر شده که این نوضع مجوز تنها شامل هواپیما، هلیکوپتر و پهپاد میشود. چرا این مساله اینقدر مهم است؟ به خاطر آنچه در یمن، از هوا بر سر مردم ریخته میشود.
'جنایت جنگی در یمن'
حق نشر عکسGETTY IMAGESImage captionدرباره میزان تلفات جنگ یمن آمار متناقضی منتشر شده. در حالی که مخالفان تعداد کشتهشدگان غیرنظامی را بالای صد هزار نفر اعلام میکنند، سازمان ملل میگوید در این جنگ تاکنون ۷۰۷۰ نفر کشته شدهاند
از نخستین ماههای آغاز جنگ یمن در سال ۲۰۱۵، برخی گروههای مدافع حقوق بشر یا روزنامهنگاران آگاه به مسایل خاورمیانه، در رسانهها و مطبوعات بریتانیا از نقض قوانین بشردوستانه بینالمللی و "جنایت جنگی" در یمن گزارشهایی منتشر کردند.
اما همزمانی این جنگ با جنگی با تلفاتی بسیار بزرگتر در خاورمیانه (در سوریه) از سویی و دشواری تایید و اثبات ارتباط برخی بحرانهای انسانی در یمن با عملکرد نظامی ائتلاف به رهبری عربستان موجب شدند تا واکنش افکارعمومی و روال قضایی به کندی پیش برود.
آنچه در نهایت بعد از بیش از سه سال عملکرد عربستان در یمن را در تیررس رسانهها قرار داد، قتل جمال خاشقجی، روزنامهنگار منتقد محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان در ترکیه بود. از آن روز، عملکرد محمد بن سلمان، با انتقادهای بسیاری روبهرو شد و از جمله عملکرد این سیاستمدارتازه از راه رسیده خاورمیانه در جریان بحران یمن، انتقادهایی را برانگیخت. یکی از این انتقادها، کشتار غیرنظامیان و تلاش برای بالارفتن تلفات انسانی جنگ یمن بود.
ائتلاف به رهبری عربستان متهم است که در جریان حملات هوایی، به شکل برنامهریزی شده و عمدی به اهداف غیرنظامی از جمله بیمارستانها، مدارس، جادهها، پلها، نیروگاهها و مراکز تصفیه آب حمله میکند که علاوه بر کشتار غیرنظامیان، به بحران انسانی یمن دامن زده است. بر اساس تخمین سازمان ملل تاکنون ۶۵% تلفات غیرنظامی جنگ یمن در نتیجه حملات نیروهای ائتلاف به رهبری عربستان بوده. این نیروها همواره حمله تعمدی به غیرنظامیان را رد کردهاند.
حجم بالای تلفات غیرنظامی یمن به دلیل بمبارانهای هوایی موجب شد تا نام بریتانیا بیش از هر زمانی در کنار بحران انسانی یمن تکرار شود و در عرصه سیاست داخلی بریتانیا نیز جرمی کوربین، رهبر حزب کارگر، رقیب محافظهکارش را به دست داشتن در جنایات متهم کند.
پاسخ ترزا می، نخستوزیر بریتانیا نیز این بود که او در کنار فروش تسلیحات، به شدت تلاش کرده تا دولت عربستان را در قبال کشتار غیرنظامیان پاسخگو کند و حتی به شکل شخصی از محمد بن سلمان خواسته تا این مساله را نادیده نگیرد.
در نهایت، نه تغییر استراتژی محمد بن سلمان یا توقف کشتار یمنیها، بلکه ورود دستگاه قضایی بریتانیا به ماجرا موجب شد تا مجوزهای فروش تسلیحات بریتانیایی به عربستان بازنگری شود تا مشخص شود که اگر واقعا عربستانیها به شکل مداوم در حال نقض قوانین بینالمللی و کشتار کودکان و غیرنظامیان یمنی با سلاحهای بریتانیایی هستند، فروش این سلاحها متوقف شود.
دیدگاه و نظرات ابراز شده در این مطلب، نظر نویسنده بوده و لزوما سیاست یا موضع ایرانگلوبال را منعکس نمیکند.
توجه داشته باشید کامنتهایی که مربوط به موضوع مطلب نباشند، منتشر نخواهند شد!
افزودن دیدگاه جدید