بقلم: كريم عبديان

در نبود هر نوع آمار موثق دولتى، جمعیت واقعى اهل سنت در ایران همواره مورد اختلاف بوده است. مقامات نظام مسلط شيعه -ایرانی  تمایل به كم جلوه دادن جمعیت اهل سنت و ديگرملل و اقوام غیر فارس مانند بلوچ ها ، تركهاى-آذری، کردها ، عرب ها ، ترکمن ها، لرها و دیگران دارند.

در حالی که دولت فارس-شيعي ادعا می کند اهل سنت فقط ١٠ تا ١٥  درصد جمعیت را تشكيل می دهند ، ایرانیان اهل سنت معتقدند که جمعيت آنها در حدود یک سوم جمعيت ايران است.

با ظهور ناسیونالیسم هويت طلب سنی در ایران ، این موضوع در انتخابات آینده چالش مهمي خواهد بود.

در مارس سال 2017 ، روحانی موفق شد دوره دوم چهار ساله رياست جمهوري  خود را در ایران بدست آورد و دولت دوازدهم خود را با حمايت حدود 70 درصد از استانهای اهل سنت بلوچستان ، کردستان و گلستان (تركمن صحرا) تشکیل دهد.

چرا؟

حسن روحاني برای نخستین بار قول داده بودکه دو وزير از 24 وزير كابينه خود را به اهل سنت  در ايران اختصاص دهد. اما مع الوصف، بمانند اسلاف و  پیشانيانش به قول خود وفا نكرد و هیچ  وزير سنی به وزارت منصوب نشد.

مولوی عبدالحمید ، امام جمعه بلوچستان و به نمایندگی از سنی های ایرانی كه گویا يك لابي گر ماهر و پرانرژی است. ايشان  چندین بار با روحانی ملاقات کرده است. وی در مصاحبه اخیر با نشريه بهار گفت كه انتصاب و وجود دو وزير در كابينه براي نمايندگي اهل سنت در ايران كافی خواهد بود. با این حال ، بازهم امید به اتصاب و وجود وزیران اهل سنت در كابينه از مناطق بلوچ ، کرد و ترکمن نشين پس از انتخابات زايل شد.

طبق آمار وزارت کشور ، بیش از 70 درصد مردم استانهای سنی از جمله بلوچستان ، کردستان ، ترکمن و بخش هایی از گیلان، هرمزگان و بيش از ١٤ جزيره آن، به روحانی رأی دادند ، زیرا آنها به دو وزیری که وی وعده داده بود امیدوار بودند. با این حال ، اكنون در کابینه روحانی هیچ وزير يا معاون وزير و يامشاور پارلماني سنی وجود ندارد.

مولوي عبدالحمید در خطبه های نمازجمعه و نيز در ديگرسحنراني هاي خود از روحاني خواسته است كه حد اقل شماري از منصب هاى سطح پاینتر در دولت را به سنی ها بدهد، اما حتى اين مطالبات متحقق نشده است. لازم به ياد آورى است كه براساس قانون اساسي، سنی ها مجاز به تصدى پست رياست جمهوري كشور نيستند، اما در قانون أساسي  هیچ مخالفت قانونی در مورد مناصب ديگر درسطوح پایین تر وجود ندارد. مولوي عبدالحمید تأکید کرد که روحانی به او گفته است که دولت او می خواهد وزراي سنی ها را نيزشامل شود ، اما اين امر با مخالفت بسيار شديد تندروها و افراط گرایان مواجه شد كه در نهايت به عدم تحقيق اين ايده  انجاميد.

در مصاحبه با دویچه وله ، کاک حسن امینی حاکم شرع مردمی کردستان  گفت: براساس نسبت جمعیت ، باید حداقل چهار وزير اهل سنت در دولت حضور داشته باشند. با این حال ، اهل سنت همچنین با انتصاب دو وزير هم راضي خواهند بود.

ناصر دیگو ، حقوقدان ، روزنامه نگار و کارشناس ارشد حقوق بشر ، به دویچه وله گفت كه "انتخاب دو وزیر اهل سنت و يا معاون رئیس جمهور پیشنهادی هیجان انگیز است. اما با وجود افراط گرایان مذهبی در مناصب ارشد دولت ، به ویژه در پنج سال گذشته ، انتظارات ما اندکی کاهش یافته است"

اگرچه رژیم ایران  عمدا هیچ آماری ارائه نمی دهد  ، اما بنا بر آمار ميداني اعتقاد بر این است که اهل سنت  یک سوم جمعیت  ايران را تشکیل می دهند. در حالی که اقوام کرد ، بلوچ و ترکمن در استانهای بلوچستان و گستان (ترکمن صحرا) کاملاً سنی هستند ،بعضى از امارها نشان  مى دهند كه نیمی از عرب های اهوازی در ایران که 10٪ از جمعیت را تشکیل می دهند نيز  - كه در گذشته شيعه بوده  در خلال ٤ دهه حكومت ملاها برايران مذهب خود را از شیعه به سنی تبدیل داده اند. علاوه بر این ، بسياي از جمعيت سواحل خليج در امتداد سواحل ایران و همچنین قریب به اتفاق  جمعیت جزایر آن علاوه بر برخی از مناطق داخلى استان هرمزگان ، اهل تسنن هستند.

آنچه در این میان  قابل توجه است  با در كنار هم قرار گرفتن اين مناطق به نظر می رسد كه مانند هلالي وسيع  استانهای مرکزی ایران را در بر دارند.

از نظر تاریخی غیر از شیعه عرب مشعشعي در جنوب غربی ایران  (که در واقع قبل از شکل گیری صفویان و ایران مدرن  مشعشعيان جزئي از ايران نبوده و براي قرن ها به عنوان یک کشور مستقل  به اداره امور خويش مى پرداختند) ، پيش از قرن شانزدهم بیشتر ایرانیان سنی بودند. در واقع وقتی اولین مرزهای غربي ایران با عثماني با وساطت انگلیس و روسی در سال ١٨٤٧ ، که به عنوان

موافقتنامه ارز روم خوانده شد، کردستان سنی عراق متعلق به ایران تحت حاکمیت شیعیان قاجار و  إقليم عربستان (که اکنون خوزستان نامیده می شود) با پايتخت محمره (خرمشهر) تحت اختيار دولت عِثماني و بخشي از منطقه بصره بود ، طبق توافق نامه ارز روم دوم ، بين دو كشور  دولت قاجار  و عثماني اين دو منطقه با هم تعويض شدند  – يعني بر مبناي مذهبي دولت عثماني إقليم سني كردستان كنوني عراق را گرفته و در عوض إقليم عربستان شيعي را به ايران واگذار ميكند.

بنابراین ، پس از اكتساب شيعه از جانب قاجاريان ترک برای مقابله با رقیب خود عثماني ترک ، بعضي مناطق سنی مانند بلوچستان و تركمن صحرا و نيز سني هاي افشار در خراسان ، در مناطق خودمختار خود تنها مانده و از فشارمذهبي  در امان ماندند.

سياست رهبری شیعه در زمان رضا شاه و سپس محمد رضا شاه بر مبناي خوش آيند آنان بود – علي الخصوص  در زمان رهبری آیت الله بروجردی كه بسیار قدرتمند و حامی شاه بود. ايشان حکم داد شیعه جاي در سياست و حكمراني ندارد. اما اگر شیعيان در تجارت و بازرگاني  مجاز بودند ، اهل سنت کاملاً نادیده و به حاشیه رانده شدند و  به عنوان مرتد از گردونه قدرت بكلي كنار گذاشته شدند

آیت الله العظمی سید حسین بروجردی از تقریباً سالهای 1947 تا زمان مرگش در سال 1961 از پیشروان برجسته شیعه در ایران و خود را نسل سي ام حسن ابن علی ، نوه پیامبر ميدانست واولین مرجعی بود که مرجعيت در ایران و عراق بود. بنظر ميآيد اينكه اكثر ايرانيان در فقر و بيش از 70 درصدشان  بي سواد بودند، حضرت آيت الله لزوما ناراضي نبودند. و بالطبع نيز شاه  از داشتن چنین ملتی مطیع با چنین رهبر مذهبی مطيع تر، بسيار خوشحال بود.    

در این شرایط ، اهل سنت بدليل فشار و ارعاب از سیاست دور ماندند. اکنون ، دخالت اهل سنت در حياط سياسي ايران یک پدیده واقعاً جدید و حتی انقلابی است. جای تعجب نیست که با پیدایش اینترنت و در دست قرار گرفتن تلویزیون هاي ماهواره أي و  رسانه هاي اجتماعي – كه در حقيقت نماينگر دمكراتيزه شدن رسانه هاي عمومي است ، موجب ادراك هویت ملي ، مليتي، قومی ، مذهبی، و باعث بيداري عميقي در بين مليت هاي اهل سنت ايران شده است.

 از این روي، مليت هاي اهل سنت كرد و بلوچ و تركمن نيز مانند ديگر مليت هاي تحت ستم مضاعف غير فارس مانند ترك و عرب برای تحقيق حقانيت سهم خود در اداره كشور و خودمختاری و خود گرداني و حق تعين سرنوشت در چارچوب مرزهای ایران، می جنگند.

این پديده همزمان با ظهور اخیر ناسیونالیسم و هويت طلبي قومی مليت هاي غير فارس، با شتاب فراوان در حال ظهور و بالندگي است.  و برای اولین بار در تاریخ معاصر ايران أحزاب و سازمانها و گروه های مخالف سیاسی و مذهبی سنی در همبستگی با بقيه ایرانیان وارد گود سیاست شده و به بخش مهمي از مخالفین برانداز، براي سرنگونی حكومت ولايت فقيه و جمهوری اسلامی، ابراز وجود كرده است.  

یکی از کاتالیزورهای این تحول انقلابی ، شبکه جدید پخش تلویزیونی ماهواره ای كلمه سني- ایرانی است. اين شبكه تلوزيوني ٢٤ ساعته با سرعت خارق العاده أي در بين ايرانيان داخل و خارج جايگاهي بلند و محترمانه باز كرده است.  اين شبكه تلوزيوني از خارج پخش ميشود و عليرغم اينكه اغلب برنامه هاى آن مذهبي است مع الوصف در سراسر ايران و در خارج نه فقط در بين اهل سنت بلكه در بين كليه ايرانيان محبوب و بينندگان آن فوق العاده وسيع شده است.

 تلویزیون كلمه خود را "صدا و سیمای اهل سنت ایران" می نامد. برنامه های خبری و مذهبی و فرهنگي و اجتماعي را بر روي سه ماهواره پخش می كند و باين ترتيب دسترسی جهانی دارد. براساس وب سایت خود كلمه ، موسسه اى كاملا مستقل و بودجه ـان تماما توسط كمكهای مالی اهل سنت در خارج از ایران ، به ویژه آنهایی كه در كشور هاي خلیج زندگي ميكنند تأمین می شوند.

در طول اعتراضات آبان ماه ١٣٩٨ يا نوامبر 2019 در سراسر ایران ، شبكه كلمه برنامه های برنامه ریزی شده خود را تمامـا لغو کرد و اخبار 24/7 جنبش را که از طریق تلفن گزارش ميشده بود، نقل مي کرد. به تازگی ، مطابق مصاحبه ای كه آقای عقیل هاشمی مدير اجراىي اين شبكه انجام داده است ، سازمانهاي مختلف امنیتي ایران تلاش وسيعي کرده اند تا وي را  بقتل برسانند و بهمين سبب ايشان اكنون متواري و به مناطق نامعلوم ديگري از جهان گریخته است.  گفتنی است که اين شبكه وقت پخش مستقيم به بعضي گروه ها و سازمان هاي نارضای  و مخالف حكومت ايران داده اند.

در پایان ، با پيوند و همبستگي ایرانیان اهل سنت با سایر گروه ملی و قومی و مذهبي نظام آخوندي در ايران ، به یک چالش بزرگ  و بالاخص در انتخابات اينده روبه رو ميباشد.

منبع: ايند پندنت لندن، عربي- ترجمه اصلي از نسخه عربي