محمدباقر قالیباف، شهردار پیشین تهران و نماینده مجلس یازدهم روز پنج‌شنبه ۲۲ اسفند در کانال تلگرامی‌اش با اشاره به بحران کرونا در ایران، با پخش کلیپ تبلیغاتی «قرارگاه امام رضا» از مردم دعوت کرد به حساب‌های بانکی این نهاد پول بریزند یا به کمک آن بروند.

این قرارگاه که مدعی است در ۵۰ کارگاه در حال تولید ماسک است، به برخی نهادهای نامعلوم قول داده است ۲۰ میلیون ماسک تولید کند تا به مردم محروم بدهند.

نام اصلی این قرارگاه «بنیاد جهادی مهرالرضا» است. در سایت این قرارگاه آمده که این نهاد سال ۱۳۹۲ به صورت «خودجوش و مردمی» تشکیل شده تا در حوزه‌های فرهنگی و اجتماعی به مردم محروم کمک کند.

با این وجود توضیح نداده که اعضای هیات مدیره این سازمان چه کسانی هستند؟ منابع مالی آن از کجا تامین می‌شود؟ اساسنامه‌اش کجاست و ...

به ناچار برای یافتن سوال‌ها، سراغ سایت «روزنامه رسمی جمهوری اسلامی» می‌رویم. «بنیاد جهادی مهرالرضا» در تاریخ ۲۲ اسفند ۱۳۹۵ با شماره ثبت ۴۱۲۲۷، آگهی تاسیسش را منتشر کرده است. در این صورت فعالیت‌های سال ۹۲ تا ۹۵ این بنیاد با چه مجوزی انجام گرفته است؟ مشخص نیست.

این فعالیت‌ها کم نبوده‌اند. مثلا ۹ شهریور سال ۹۴، روزنامه جوان وابسته به سپاه خبر داده این قرارگاه در استان خوزستان ۱۲۰۰ پروژه عمرانی انجام داده و ۳۷۰۰ نفر را در طول هفت ماه به این استان اعزام کرده است. هزینه این کارها را این موسسه که هنوز به صورت قانونی ثبت نشده بود، از کجا تامین کرده است؟ مشخص نیست.

اما اعضای اصلی بنیاد چه کسانی هستند؟ بر اساس ‌آخرین آگهی ثبت شده در تاریخ ۲۵ مهرماه ۱۳۹۸، غلامرضا قاسمیان، رئيس هیات مدیره، مهدی مسکنی، مدیرعامل و مصطفی فروتن، نایب رئيس هیات مدیره این بنیاد هستند.

غلامرضا قاسمیان، مدیر حوزه علمیه مشکات و معروف به «بلبل قالیباف» است. این روحانی که از چهره‌های نزدیک به قالیباف است، به خاطر کلیپ‌های آوازخوانی‌اش مشهور شده است.

غلامرضا قاسمیان (وسط) در کنار محمدباقر قالیباف، در همایشی در تهران در اسفند امسال

او که اردیبهشت۹۷ در پنجمین دوره انتخابات شورای شهر تهران در لیست حامیان قالیباف حضور داشت، از قالیباف به عنوان «نابغه عرصه اجرایی کشور» نام برده است. او همچنین از مشهورترین روحانیونی است که در سال‌های اخیر در زمینه ترویج چند همسری در ایران فعالیت کرده است.

به نظر می‌رسد رابطه نزدیک قالیباف و قاسمیان یکی از منابع مهم تأمین مالی این قرارگاه بوده است. در یکی از قراردادهای این مؤسسه با شهرداری دوره قالیباف که تیرماه ۹۶ فاش شد، شهرداری تهران مدیریت ۲۳ مرکز ترک اعتیاد مشهور به «بهاران» را با «قیمت نامعلوم و ترک تشریفات» به مدت سه سال به این قرارگاه واگذار کرد.

بر اساس گزارش ۲۵ شهریور ۹۸ روزنامه شرق، هر یک از واحدهای مرکز بهاران ۷ تا ۱۰ میلیارد تومان ارزش دارد. مدیران این بنیاد واگذاری مراکز ترک اعتیاد را تکذیب کردند ولی در کانال‌ تلگرامی این موسسه گزارش کار موسسه ترک اعتیاد بهاران منتشر شده است.

در حال حاضر مشخص نیست سرنوشت قرارداد شهرداری تهران با این قرارگاه چه شد و چند مرکز از این مراکز ترک اعتیاد در اختیار قرارگاه امام رضا است.

یک نمونه دیگر از قراردادها، قرارداد خدمات‌رسانی در طول راهپیمایی مذهبی اربعین است. به گفته‌ غلامرضا انصاری، عضو شورای شهر تهران، در دوره شهرداری قالیباف در تهران، شهرداران مناطق مختلف تهران بر اساس یک سهمیه‌بندی موظف بوده‌اند به حساب این قرارگاه پول واریز کنند تا این مؤسسه به زائران اربعین خدمات بدهد.

بررسی گزارش‌های کانال تلگرام این مؤسسه نشان می‌دهد که این قرارگاه از مهرماه سال ۹۴ یعنی ۱۹ ماه قبل از اینکه به صورت رسمی به ثبت برسد، در حال انجام پروژه‌های شهرداری در قالب ستاد خدمات‌رسانی اربعین بوده است. این مؤسسه برای چنین فعالیت‌هایی چقدر پول گرفته و چطور به حساب مؤسسه‌ای که ثبت نشده،‌ پول واریز شده است؟ مشخص نیست.

گزارش‌های کانال تلگرام همچنین نشان می‌دهد این بنیاد، گروه جهادی به اسم امام موسی صدر هم برای طلبه‌های خارجی راه‌اندازی کرده و در بیش از ۱۱۰ شهر کشور در حال فعالیت و اجرای پروژه است.

منبع مالی اغلب این پروژه‌ها مشخص نیست ولی محمدباقر قالیباف در بسیاری از مراسم‌ها به عنوان مهمان ویژه حضور دارد. این بنیاد در گام‌های تازه وارد فعالیت‌های اقتصادی صادراتی هم شده و در اولین گام قصد دارد در استان خراسان رضوی، کارهایی را در مسیر صادرات به ترکمنستان انجام دهد.

این مدل رشد کردن در اغلب مؤسسه‌های اجتماعی و اقتصادی داخل ایران که ظاهراً به کارهای خیریه مشغول هستند، مشابه است.

در یک الگوی سابقه‌دار و مشابه، آنها ساختاری کاملاً مبهم دارند، به یک چهره سیاسی وصل هستند، هیچگونه شفافیت مالی وجود ندارد، به سرعت در همه استان‌ها فعالیت‌های خود را توسعه می‌دهند، در هر حوزه‌ای دخالت می‌کنند، در نهایت به تاسیس بنگاه‌های اقتصادی و انجام فعالیت‌های اقتصادی می‌رسند.

این مؤسسات البته اهداف سیاسی را هم تعقیب و تأمین می‌کنند. بر اساس افشاگری اعضای شورای شهر تهران، قرارگاه امام رضا پیش از انتخابات ریاست‌جمهوری سال ۹۶، ۷۰ هزار خانواده محروم را شناسایی و به آنها کمک مالی کرده که میزان آن به ۶۰ تا ۷۰ میلیارد تومان می‌رسیده است.

محل تأمین مالی این پروژه قرارگاه دقیقاً مشخص نیست ولی هدف آن مشخص بوده است: تبلیغ برای قالیباف.

این نمونه مؤسسات به طور معمول در مواقع بحرانی مثل همین بحران کرونا در قامت یک ناجی وارد میدان می‌شوند، مشخص نیست که چرا و چگونه ۵۰ سالن تولید ماسک دارند، با چه کسی قرارداد تولید ۲۰ میلیون ماسک بسته‌اند، هزینه‌هایشان از کجا تهیه می‌شود.

از این منظر، فعالیت‌های خیرخواهانه این‌گونه قرارگاه‌ها در بحران‌هایی چون شیوع کرونا، بیش از اینکه تحسین یک ناظر بیرونی را برانگیزد، توجه او را جلب می‌کند که دوباره کدام پروژه‌ سیاسی یا اقتصادی در جریان است. این گمانه‌زنی ناشی از بدبینی نیست، مستند به سابقه کار این نمونه قرارگاه‌هاست.