همزمان با سفر محمدجواد ظریف به سوریه، مورگان اورتگاس، سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا با انتشار تصویری از ملاقات وزیر امور خارجه ایران و بشار اسد در توییتر نوشت: «رژیم از سال ۲۰۱۲ بیش از ۱۰ میلیارد دلار پول مردم ایران را به اسد داده است.»

او در توییت دیگری با ادعای دخالت جمهوری اسلامی در سوریه مدعی شد که اگر تهران به دنبال امنیت و سلامت مردم سوریه بود، نیروهای سپاه و حزب‌الله را از این کشور خارج می‌کرد.

حمایت همه‌جانبه جمهوری اسلامی از بشار اسد و نقش کلیدی تهران در حفظ اسد در جریان ۹ سال جنگ داخلی سوریه که به کشته شدن حدود ۴۰۰ هزار نفر و بی‌خانمانی میلیون‌ها نفر منجر شد، موضوعی نیست که تهران یا دمشق آن را انکار کنند. مقامات تهران هرگونه دخالت در امور داخلی سوریه یا حضور نیروهای سپاه فراتر از کمک‌های مستشاری را تکذیب می‌کنند و در عین حال بارها و به روشنی به استراتژی خود در سوریه، کشوری که از عمق استراتژیک برای جمهوری اسلامی برخوردار است، بالیده‌اند.

حمایت تهران از بشار اسد لایه‌های متعددی دارد که از نگاه ناظران بین‌المللی پشتیبانی از گروه‌های شبه‌نظامی حامی اسد تا کمک به بازسازی سوریه و ترمیم اقتصاد این کشور از طریق فروش دلار (برای جلوگیری از سقوط کامل پول ملی) و کمک‌های مالی و تامین نفت ارزان یا رایگان را شامل می‌شود.

خاندان اسد از ۴۰ سال قبل در سیاست‌گذاری‌های جمهوری اسلامی جایگاه‌ ویژه ‌داشتند و تا امروز یکی از پرهزینه‌ترین جنبه‌های سیاست منطقه‌ای جمهوری اسلامی را رقم زده‌اند.

حمایت سوریه از ایران در جریان جنگ با عراق یکی از مواردی است که تهران در توجیه حمایت گسترده خود از بشار اسد به آن اشاره می‌کند و در همین راستا پشتیبانی مالی ایران از سوریه در چهار دهه گذشته همواره برقرار بوده است.

برای مثال در دوره نخست‌وزیری میرحسین موسوی و ریاست اکبر هاشمی رفسنجانی در مجلس، قانونی تحت عنوان «فروش و تحویل نفت مجانی به دولت جمهوری سوریه» به تصویب رسید. این قانون که در تابستان ۱۳۶۴ به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید به وزارت نفت اجازه می‌داد، یک میلیون تن نفت مجانی و تا پنج میلیون تن نفت با تخفیف ۲.۵ دلار برای هر بشکه را به سوریه تحویل دهد. این در شرایطی بود که ایران در حال جنگ با عراق بود و در بدترین شرایط اقتصادی به سر می‌برد.

البته هیچگاه روشن نشد که بدهی یک میلیارد دلاری سوریه بابت واردات نفت ارزان از ایران، در چه زمانی تسویه شد.

اما بخشی از منابع مالی ۱۰ میلیارد دلاری که اورتگاس ادعا می‌کند از سال ۱۳۹۲ در اختیار بشار اسد قرار گرفته، احتمالا مربوط به خط اعتباری است که در تابستان ۹۲ بین دو کشور برقرار شد. این خط اعتباری نفتی ۳.۶ میلیارد دلاری به سوریه امکان می‌دهد که هزینه واردات نفت از ایران را از طریق سرمایه‌گذاری شرکت‌های ایرانی در سوریه پرداخت کند. البته هیچگاه روشن نشد که چه میزان از بدهی‌های سوریه به ایران از این طریق پرداخت شده یا شرکت‌های ایرانی چگونه با رقبای قدرتمند عربی و ترکیه‌ای در بازسازی سوریه رقابت کرده‌اند.

این در حالی است که از زمان راه‌اندازی این خط‌اعتباری تا چهار سال پس از آن، ۳۸ درصد از هزینه‌های دولت بشار اسد از طریق چاپ پول تامین شده و در نتیجه سال‌ها جنگ داخلی و تحریم شکننده از اقتصاد ۶۰ میلیارد دلاری سوریه چیزی باقی نمانده است. به گزارش شورای آتلانتیک در همین مدت (از سال ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۸)، ایران حدود ۱۰ میلیارد و ۳۰۰ میلیون دلار نفت برای سوریه ارسال کرده است.

نفتکش گریس-۱ که بعدا با نام آدریان دریا در تابستان سال گذشته در مدیترانه سرگردان بود، تازه‌ترین نمونه از تلاش تهران به‌منظور ارسال نفت برای سوریه در شرایط تحریم‌ به شمار می‌رود. این نفتکش که به اتهام تلاش برای تخلیه بار خود در بندر طرطوس سوریه از سوی بریتانیا توقیف شده بود، سرانجام در شهریورماه بار خود را تحویل داد. ارزش این محموله دو میلیون بشکه‌ای نفت حدود ۱۴۰ میلیون دلار برآورد شد.

مورگان اورتگاس در بخش دیگری از توییت خود این پرسش را مطرح کرده که ظریف این بار در سفر به سوریه چقدر پول به گفته او «چپاول شده» به اسد تحویل داده است.

این در حالی است که محمدجواد ظریف می‌گوید، با بشار اسد در مورد ثبات و امنیت منطقه‌ای و مقابله با تروریسم گفتگو کرده و هردوی آنها تحریم‌های ظالمانه آمریکا را محکوم می‌کنند. تحریم‌هایی که به ادعای ظریف مانعی در جهت مبارزه موثر ایران با شیوع کووید-۱۹ به‌شمار می‌رود که تا کنون حدود ۸۴ هزار نفر را در ایران مبتلا و بیش از ۵ هزار نفر را نیز قربانی کرده است.