روز ۱۳مهر۱۳۹۹، کاهش ۱۲۰۰ تومانی دلار در بازار آزاد تهران خیلی‌ها را امیدوار کرد؛ اما دقیقا در بازار چه اتفاقی رخ داد؟

۱- قیمت دلار روز یک‌شنبه ۱۳مهر۱۳۹۹، با کاهش ۴ درصدی به نسبت روز قبل به ۲۸۳۰۰ تومان رسید. اگر این قیمت را به نسبت بالاترین رقم ثبت‌شده در آخر هفته گذشته مقایسه کنیم، خواهیم دید که دلار در فاصله دو روز با کاهش ۶ درصدی رو‌به‌رو بوده است. این میزان کاهش البته در دو ماه گذشته بی‌سابقه است.

۲- البته هنوز برای قضاوت درباره وضعیت بازار ارز زود است، اما به این نکته هم باید اشاره کرد که اگر به چند روز پیش‌تر برگردیم، اتفاق خاصی نیفتاده است. قیمت کاهش‌یافته دلار در روز ۱۳ مهر هنوز ۸۵۰ تومان گران‌تر از روز اول مهر و حدود ۱۰۵۰ تومان بیشتر از یک‌شنبه دو هفت پیش است؛ یعنی با احتساب کاهش قابل ملاحظه قیمت‌ها در روز گذشته، بازار ارز هنوز به نقطه اول مهر نرسیده است و هنوز برای گفتن این که بازار ارز روند اصلاحی در پیش گرفته، زود است. باید منتظر ماند و دید تحولات بازار در روزهای آینده چه‌گونه رقم خواهند خورد. 

قیمت دلار آمریکا در بازار آزاد در ۱۷ روز گذشته

یک‌شنبه ۱۳ مهر، ۲۸,۳۰۰ تومان

شنبه ۱۲ مهر، ۲۹,۵۰۰ تومان

پنج‌شنبه: ۱۰ مهر، ۲۹,۹۰۰ تومان

چهارشنبه ۹ مهر، ۲۹,۹۰۰ تومان

سه‌شنبه ۸ مهر، ۲۹,۶۰۰ تومان

دوشنبه ۷ مهر، ۲۹,۴۰۰ تومان

یک‌شنبه ۶ مهر، ۲۸,۹۶۰ تومان

شنبه ۵ مهر، ۲۸,۷۰۰ تومان

پنج‌شنبه ۳ مهر، ۲۸,۶۵۰ تومان

چهارشنبه ۲ مهر، ۲۷,۹۵۰ تومان

سه‌شنبه ۱ مهر، ۲۷,۴۵۰ تومان

دوشنبه ۳۱ شهریور، ۲۷,۲۵۰ تومان

یک‌شنبه ۳۰ شهریور، ۲۷,۲۵۰ تومان

شنبه ۲۹ شهریور، ۲۶,۴۰۰ تومان

منبع: گزارش‌های روزانه دنیای اقتصاد

۳- برخی تحلیل‌گران حجم ریزش قیمت‌های دیروز را با ریزش قیمت‌ها در میانه مرداد ماه مقایسه کرده‌اند. اما در میانه مرداد دقیقا چه اتفاقی رخ داد که قیمت دلار کاهش چشم‌گیر پیدا کرد؟ آیا وضعیت آن موقع دوباره تکرار شده است یا این بار کاهش قیمت دلار دلایل متفاوتی نسبت به دو ماه پیش دارد؟ 

بله، بر اساس محاسبات، حجم کاهش دیروز قیمت دلار سنگین‌ترین ریزش از میانه تابستان تا الآن را دارد. اما وضعیت دو ماه پیش به کل متفاوت از وضعیت امروز بازار است. در میانه‌های مرداد رشد بی‌سابقه بورس همه بازارهای موازی را تحت تاثیر قرار داده بود؛ از جمله بازار ارز. وضعیت به گونه‌ای بود که برخی خانه زندگی‌شان را می‌فروختند و به بازار بورس هجوم می‌بردند. در چنین شرایطی طبیعی بود میل به فروش و میزان عرضه دلار افزایش یابد و از سوی دیگر میل به خرید و تقاضا کم شود. این وضعیت دقیقا تا ۱۹ مرداد ادامه داشت؛ روزی که شاخص کل بورس تهران بالاترین سقف تاریخی را لمس کرد و بعد از آن رو به افول گذاشت. به فاصله چند روز، سیر افزایشی قیمت دلار هم آغاز شد و جای عرضه و تقاضا عوض شد. نگرانی از سقوط بازار سهام باعث شد بسیاری سرمایه‌شان را از بازار بورس بیرون بکشند و در بازارهای موازی، مثل ارز، طلا و مسکن جاری کنند. روند کاهشی بورس تا رسیدن به یک تعادل نسبی در میانه‌های شهریور ادامه داشت، اما بازار ارز نه‌تنها به تعادل نرسید، بلکه به دلایل مختلف، تا همین دو سه روز پیش، شیب تند افزایشی داشت. اگر بدانیم دلیل افزایش قیمت ارز در دو ماه گذشته چه بوده است، شاید بتوانیم بهتر جواب این سوال را حدس بزنیم که چرا قیمت‌ها دیروز در بازار تهران ریزش داشته‌اند. 

۴- برخی به طور جدی معتقدند دلیل افزایش قیمت ارز هیجان بازار است. اما اگر هیجان است، دیروز دقیقا چه اتفاقی رخ داد که این موج هیجانی ناگهان فرو نشست؟ به نظر می‌رسد بازار تحت فشار بحران اقتصادی به حدی واقعی شده است که شوک هیجانی روی آن تاثیری نگذارد. کسی دقیقا نمی‌داند میزان منابع ارزی ایران چه‌قدر است، اما مثل روز روشن است که حجم کسری تراز ارزی ایران در ۲  سال و نیم گذشته به حدی منفی بوده است که دیگر «بانک مرکزی» توانایی تزریق دلار از ذخایر ارزی برای کنترل قیمت‌ها را ندارد. در چنین شرایطی مردم برای تهیه ارز به بازار می‌روند و طبیعی است وقتی میزان ارز در بازار محدود است، قیمت‌ها رو به افزایش می‌گذارند. 

۵- اما چه کسانی برای تهیه ارز به بازار می‌روند؟ حتما گروهی از سرمایه‌گذاران خرد برای حفظ ارزش پول‌شان دلار می‌خرند، اما همین سرمایه‌گذاران اگر بازار پرسودتر دیگری پیدا شود، دلارهایشان را می‌فروشند و وارد بازارهای موازی می‌شوند. دیروز اتفاق خاصی در بورس رخ نداده، روند کاهش قیمت طلا هم تندتر از بازار بورس بوده، پس ماجرا چیز دیگری است. واقعیت این است که در حال حاضر بیشترین متقاضیان ارز کسانی‌اند که برای واردات یا نیاز ضروری دلار لازم دارند. وقتی دلار در بازارهای رسمی حتی برای واردکنندگان رسمی کم باشد، ناگزیر به بازار آزاد مراجعه می‌کنند، اما همین که دلار به بازارهای رسمی تزریق شود، ناگهان میزان تقاضا در بازار آزاد هم پایین می‌آید و قیمت کم می‌شود. پس باید دیروز دلار از منابع رسمی وارد شده باشد که دقیقا همین‌طور است. 

۶- «عبدالناصر همتی»، رئیس کل بانک مرکزی، روز جمعه ۱۱ مهر اعلام کرد که صادرکنندگان ۸ میلیارد دلار از تعهدات ارزی‌شان را بازگردانده‌اند. ۸ میلیارد دلار در مقیاس بازار ارز ایران رقم قابل توجهی نیست، ولی در شرایط غیرعادی بازار، می‌تواند لااقل برای مدت کوتاهی باعث ریزش قیمت‌ها در بازاری شود که در هفته‌های پیش حتی به تزریق ۳۰۰ میلیون دلاری هم حساسیت نشان داده بود. اما این روند تا کی می‌تواند ادامه داشته باشد؟

۷- آن طور که رئیس بانک مرکزی گفته، مانده تعهد صادرکنندگان ۱۹ میلیارد دلار است. این تعهد مربوط به پروانه‌های صادراتی سال‌های ۱۳۹۷ و ۱۳۹۸ است که شرایط صادراتی به مراتب بهتر از امسال بوده است؛ یعنی کمی بیشتر از دو برابر ارزی که تازه به بازار تزریق شده است. بعید و دور از ذهن است، اما اگر فرض کنیم کل این منابع ارزی تا یک ماه دیگر وارد بازار شوند، قطعا قیمت‌ دلار بیشتر از این سقوط خواهد کرد. اما بعد از آن چه خواهد شد؟ آیا دوباره ارز به بازار تزریق می‌شود؟ یا این که دوباره بانک مرکزی به بی‌پولی خواهد خورد؟ 

۸- تردیدی نیست که درآمد ارزی کشور در سال ۱۳۹۹ تحت تاثیر ویروس کرونا، کاهش قیمت نفت و تنگ‌تر شدن حلقه تحریم‌ها، حتی از سال‌های ۱۳۹۷ و ۱۳۹۸ هم کمتر است. تازه تضمینی وجود ندارد که همان اتفاقی که در دو سال گذشته رخ داده است، برای امسال تکرار نشود؛ یعنی صادرکنندگان به هر دلیلی ارزشان را به داخل بر نگردانند. در این صورت در ماه‌های بعد چه سرنوشتی در انتظار بازار ارز خواهد بود؟ اگر ایران برای برداشتن تحریم‌ها -در کوتاه‌مدت و در حد چند ماه- چاره‌ای نیندیشد، معلوم نیست در ماه‌های پایانی سال ۱۳۹۹ وضعیت به کجا برسد؟