مواضع اخیر مقامات ایران ( علی اکبر ولایتی ) و روسیە ( پوتین ) حکایت از این دارد کە حملە اخیر اذربایجان و ترکیە بە قرەباغ بدون هماهنگی با انها نبودە و ادامە سناریویی ست کە در عفرین و سریکانی شمال سوریە در سالهای ٢٠١٨ و ٢٠١٩ اتفاق افتاد.  باتوجە بە رویکرد جدیدی برای حل مشکلات میان کشورهای دارای منافع و تضاد منافع  بە مدل استانە و سوچی این احتمال هست کە اغاز جنگ بە تنهایی و بدون هماهنگی با کشورهای دیگر اغاز نمیشود. از این منظر میتوان گفت ترکیە بدون هماهنگی با ایران و روسیە وارد جنگ قرەباغ نشدەاست. 

 

در سالهای اخیر مثلث روسیە ٠ ایران ٠ ترکیە کە هر سە با فشار و مشکلاتی از جانب کشورهای غربی روبرویند هماهنگ عمل میکنند و برای اهداف و مقاصد خود ملتهای ضعیف را قربانی میکنند کە ارمنیها هم یکی از قربانیان تاریخ هستند.

 

پروسە عادی سازی روابط میان اسراێیل با کشورهای عربی بلوک بندی و صف ارایی جدیدی بمیان اوردە است کە برای ایران و ترکیە تهدید محسوب میشود.  برخی اخبار حاکی از تقویت مناسبات اسرائیل با ارمنستان نیز هست. اگرچە اسرائیل و اذربایجان هم مناسبات عمیقی باهم دارند اما مناسبات انان بیشتر بر بستر حفظ امنیت ان کشور مقابل تهدیدهای ایران شکل گرفتە است. مناسبات اذربایجان با اسراێیل حساسیت ایران را هموارە بهمراە داشتە و از این بابت فشارهایی بە اذربایجان وارد کردەاست. حال ممکن است اذربایجان باعلم از تقویت روابط اسرائیل با ارمنستان امنیت ملی خود را در همپیمانی با دیکتاتورهای منطقە ( ایران - ترکیە - روسیە ) ببیند و مرتبط با ایران در ازای همکاری با ایران از عمق روابط خود با اسرائیل بکاهد بویژە اینکە در سال ٢٠١٨ پروژە سە جانبە کریدور شمال بە جنوب با ایران و روسیە امضا کردە است. نباید از نگاە دور نگە داشت کە تسلیحاتی کە اسرائیل در گذشتە در اختیار اذربایجان قرار دادە برای جنگ احتمالی با ایران بودە نە علیە ارمنیها اما بکارگیری تسلیحات ویرانگر اسرائیل در جنگ قرەباغ این ایدە را تقویت میکند کە اذربایجان با این کار هم خیال ایران را راحت کردە هم موفقیتهایی در میدان جنگ اخیر کسب کردە است.

 

چرخش مواضع ایران بنفع اذربایجان میتواند بیانگر این باشد کە در اثر تحریمهای شدید بین المللی حفظ کریدور میان ان کشور با روسیە از طریق جمهوری اذربایجان برای بی اثر کردن تحریمهای امریکا حیاتی و بە حفظ روابط با ارمنستان می چربد. از جهت دیگر با کنترل دولت باکو ارادە اذریهای ایران را برای کسب حقوق ملی تضعیف کند و باکو را از تحریک اذریهای ایران برحذر دارد کمااینکە در چند سال گذشتە باکو روی خوشی بە اذربایجان جنوبی نشان ندادە است. نکتە دیگر اینکە متفرق کردن و اعزام چتەهای وابستە بە ترکیە از سوریە بە این جنگ هم اهمیت دارد و کار انان را در سوریە اسانتر میکند.

 

جنگ قرەباغ برای روسیە اگرچە در حیات خلوت انان اتفاق می افتد اما ممکن است در ازای گرفتن امتیازاتی از ترکیە در ادلب باشد زیرا ترکیە چندین بار از توافقات سوچی و استانە سرباززدە بود و روسها را خستە کردە است و روسها هم باوجود فشارهای فزایندە غرب انگیزەای برای بهم زدن مناسباتشان با ترکیە ندارند، ترکیە نیز بخوبی از این وضعیت استفادە میکند. اگر روسیە موافق این جنگ نبود احتمال ان بسیار ضعیف بود. باید بخاطر اورد ٢٨ اکتبر همزمان با اغاز جنگ سازمان ناتو از روسیە خواست دو جمهوری ابخازیا و اوسیتیای جنوبی را بە گرجستان پس دهد کە این نشان میدهد اروپا مطلع از تصمیمات روسیە و هماهنگی با ترکیە بودەاست.

 

در مورد نقش عریان ترکیە در این جنگ بسیار گفتە شدە و در مطلب قبلی اشاراتی داشتم اما انچە میتوان دوبارە گفت این است کە اردوغان کە در شرق مدیترانە خود را مغلوب فرانسە میدید پنجە خونین خود را در قرەباغ بە فرانسە نشان میدهد زیرا ارمنستان کشوری در چارچوب منافع فرانسە تعریف میشود.

 

انچە میتوان بعداز از خاتمە جنگ تصور کرد ترکیە، روسیە و ایران معاملات خود را انجام دادە و امتیازاتی کسب کردەاند. قرەباغ بە اذربایجان برنخواهد گشت و الهام علی اف برای حفظ دولت دیکتاتور خود بە ایران و ترکیە بیشتر متکی خواهد شد زیرا بهانەای برای استمرار حکومتش نخواهد داشت. ایران هم از ضعفهای علی اف بخوبی علیە اذریهای ایران استفادە خواهد کرد. در این میان اذریها و ارمنیهای زیادی قربانی شدە، احساس ملی اذریهای ایران فدای معاملات کثیف اردوغان و ایران گشتە و تنها تاسف اینکە هنوز هم بسیاری از اذریهای ایران دل در گرو بازیگر و عنصر کثیفی چون اردوغان دارند.