اما همزمان سازمان عفو بین الملل شمار کشته‌های آبان را دست‌کم ۳۰۴ نفر برآورد کرده است. در اوایل دی ماه سال گذشته هم خبرگزاری رویترز در گزارشی به نقل از منابع دولتی در ایران از کشته شدن حدود ۱۵۰۰ نفر در جریان اعتراضات آبان ماه و همچنین دستور رهبر ایران برای پایان دادن به اعتراض‌ها "به هر شکل ممکن" خبر داد.

خبرگزاری فرانسه نیز در گزارشی تحقیقی عنوان کرد که بیش از ۷۵۰ تصویر و ویدئو از تیراندازی توسط نیروهای امنیتی و کشته و زخمی شدن معترضان به جای مانده‌است.

تا این لحظه گزارشی از تعداد بازداشت‌شدگان اعتراض‌های آبان ماه منتشر نشده است. اما برآوردها از سخنان مقام‌های جمهوری اسلامی و همچنین گزارش نهادهای حقوق بشری نشان می‌دهد که بیش از ۸هزار نفر در ۲۲ استان ایران بازداشت شده‌اند.

چه اتفاقی افتاد؟

شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی در ایران اعلام کرد از آغاز روز جمعه ۲۴ آبان بنزین سهیمه‌بندی می‌‌شود. قیمت هر لیتر بنزین سهمیه‌بندی ۱۵۰۰ تومان و هر لیتر بنزین آزاد ۳ هزار تومان است.

پیش از آغاز سهمیه‌بندی قیمت هر لیتر بنزین هزار تومان بود. با این تصمیم، قیمت بنزین سهمیه‌ای نسبت به نرخ قبلی ۵۰ درصد بالا رفت و بنزین آزاد هم سه برابر شد.

شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی می‌گفت سهمیه‌بندی و افزایش قیمت بنزین مصوبه شورای عالی هماهنگی سران سه قوه بود.

از همان ساعت‌های ابتدایی اعلام ناگهانی افزایش قیمت بنزین، اعتراض‌هایی در بعضی شهرستان‌ها مثل اهواز، مشهد و سیرجان شکل گرفت اما به سرعت فراگیر شد و در همان ساعت‌های اولیه به خشونت کشیده شد.

جمال عرف، معاون سیاسی وزیر کشور شهریور امسال در گفت و گو با خبرگزاری فارس گفته "اولین جایی که منجر به درگیری شد سیرجان [روز جمعه] بود و منجر به جان باختن آن فرد شد و عکس او به فضای مجازی رفت."

اعتراض‌ها در ابتدا به افزایش قیمت‌ها بود ولی جمهوری اسلامی و رهبران حکومت را هدف گرفت.

محمدرضا باهنر، دبیرکل جامعه اسلامی مهندسین به خبرگزاری خبرآنلاین گفته " در آبان ۹۸ مردم نه تنها از موضوع بنزین، بلکه پیش از آن از همه چیز ناراضی بودند."

مقامات جمهوری اسلامی برای مقابله با اعتراض‌ها دست به سرکوب گسترده زدند و شبکه اینترنت سراسری را قطع کردند.

اعتراض‌ها فراگیر شد

از همان روز جمعه فیلم‌هایی در شبکه‌های اجتماعی منتشر شد که نشان می‌داد گروهی شعار می‌دهند "اهوازی باغیرت، ماشینت رو خاموش کن»، «نیروی انتظامی، حمایت حمایت».

در همین روز در اینترنت تلفن‌های‌همراه در مشهد، اهواز، بهبهان و امیدیه اختلال‌ ایجاد شد.

شنبه خونین اعتراض

روز شنبه با فراخوان‌های اینترنتی، تجمع‌ها گستردگی بیشتری پیدا کرد. به گزارش خبرگزاری‌های ایران، دامنه اعتراضات به شیراز، بندرعباس، اصفهان، ماهشهر، گچساران، خرمشهر، بابل، بیرجند، شوشتر، اندیمشک، قم، بهبهان نیز کشیده شد.

شدیدترین اعتراض‌ها در اهواز، سیرجان و کرمان بود.

خبرگزاری دولتی ایرنا گزارش کرد که در شهرهای شیراز، گرگان، خرم‌آباد، قم، ایلام و کرج معترضان با خاموش کردن خودروهایشان و ایجاد ترافیک، ‌نارضایتی خود را نسبت به نرخ جدید بنزین اعلام کردند. در شهرهای سنندج، ‌دورود و قزوین، مهدیشهر،‌ گرمسار و شاهرود نیز اعتراض‌هایی انجام شد.

در این روز فیلم‌هایی از آتش‌‌زدن مجسمه انگشتر آیت‌الله خمینی و تیراندازی در شهریار منتشر شد.

با بالا گرفتن اعتراض‌ها، عبدالرضا رحمانی فضلی، وزیر کشور هشدار داد "خویشتن داری نیروی انتظامی در برابر معترضان در صورت ادامه برخی رفتارها پایان خواهد یافت". او تهدید کرد "با اسناد و مدارکی که از این موضوع تهیه می‌شود، و استفاده از دوربین‌هایی که در میان جمعیت تصویربرداری می‌کنند و همینطور دوربین‌های نصب شده در مناطق مختلف و در نهایت شناسایی دقیق معترضان با آنها برخورد می‌شود".

در جریان اعتراض‌ها به بعضی از اماکن دولتی، بانک‌ها و پمپ‌بنزین‌ها خسارت‌هایی زده شد.

گزارش‌های منتشر شده در شبکه‌های اجتماعی از به خشونت کشیده شدن اعتراض‌ها در شهرهای تهران، شیراز، تبریز و بهبهان خبر می‌داد. یکی از خونین‌ترین برخوردها با معترضان در معالی‌آباد شیراز صورت گرفت.

در تعدادی از این ویدئوها، شهروندان از مجروح شدن معترضان نیز سخن می‌گفتند. همچنین در برخی تصاویر، دو خودروی پلیس دیده شد که به آتش کشیده شده بودند. گزارش‌هایی هم تیراندازی نیز منتشر شد.مدارس تهران،‌ شیراز و اصفهان برای روز یکشنبه تعطیل شدند.

موسسه "نت‌بلاکس"، یک سازمان نظارت بر اینترنت خبر داد که اینترنت در ایران با اختلال قابل توجهی روبه‌رو شده و از ساعت شش عصر به وقت تهران، سرعت آن در بسیاری از نقاط رو به کاهش است.

چه کسی بنزین را گران کرد؟

واکنش مقامات به افزایش قیمت بنزین با شدت گرفتن اعتراض‌ها متناقض بود و کسی حاضر نبود مسئولیت افزایش قیمت‌ها را به عهده بگیرد.

حسن روحانی، رئیس جمهور ایران با اینکه شنبه ۲۵ آبان گفته بود که "افزایش قیمت‌ بنزین به نفع مردم است و درآمد حاصل از آن بین شصت میلیون نفر توزیع می‌شود"، بعدتر و با بحرانی شدن اوضاع حرفش را پس گرفت. او ۶ آذر ۹۸ در جلسه شورای اداری استان آذربایجان شرقی با بیان اینکه "اجرای طرح سهمیه بندی بنزین را به وزیر کشور و شورای امنیت واگذار کرده بودم"،‌ گفت: "من هم مثل همه مردم صبح روز جمعه دیدم که قیمت بنزین تغییر کرده است".

از ابراهیم رئیسی، رئیس قوه قضائیه هم نقل شد که شرط گذاشته تا "پیش از افزایش قیمت بنزین، تمهیدات رسانه‌ای برای اقناع سازی افکار عمومی انجام شود و با مردم صحبت شود".

مجمع تشخیص مصلحت نظام و نمایندگان مجلس دهم نیز خبر دادند که در جریان افزایش قیمت بنزین نبوده‌اند. فراکسیون امید مجلس نیز طرح دو فوریتی برای بازگشتن قیمت‌ بنزین به " قبل از ۲۴ آبان" داد.

با همه اینها در همان روز شنبه پرآشوب، شورای عالی هماهنگی اقتصادی سران سه قوه در ایران با حضور حسن روحانی رئیس جمهور علی لاریجانی رئیس وقت مجلس و ابراهیم رئیسی رئیس قوه قضائیه برگزار تشکیل جلسه فوری داد.

فرمان رهبر جمهوری اسلامی

صبح یکشنبه ۲۶ آبان ۹۸، آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی با حمایت از افزایش قیمت بنزین، تکلیف مقامات را روشن کرد. او در درس خارج فقه خود، هر چند که گفت "در این کار سررشته ندارد" اما تاکید کرد: "گفته بودم اگر سران سه قوه تصمیم بگیرند از آن حمایت می‌کنم".

او خطاب به مسئولان در جمهوری اسلامی گفت که در "حفظ امنیت به وظایف خود عمل کنند" و به مردم نیز توصیه کرد که "با هوشیاری و بصیرت اقدام کرده‌" و از کسانی که "اشراری" توصیف کرد که " تخریب می‌کنند" فاصله بگیرند.

سخنرانی او ورق را برگرداند. نمایندگان مجلس طرح‌های کاهش قیمت بنزین را پس گرفتند و همه مقامات به حمایت از این تصمیم پرداختند.

همزمان برخورد با معترضان هم شدت بیشتری گرفت. وزارت اطلاعات در بیانیه‌ای اعلام کرد که "برخورد با اشرار را وظیفه خود می داند و با هرگونه عوامل ناامنی و برهم زدن امنیت، برخورد قاطع" می‌کند.

ابراهیم رئیسی، رئیس قوه قضائیه هم به دادستان‌ها دستور داد "در برابر هرگونه تعرض، در مورد اشرار، وابستگان به جریانات ضد انقلاب و نفوذی‌هایی که با اقدامات خرابکارانه در راستای خواست دشمنان، امنیت مردم و جامعه را هدف قرار داده اند با همکاری نیرو‌های انتظامی و امنیتی با قاطعیت اقدام قانونی معمول دارند".

روز یکشنبه چه گذشت؟

در این روز خبرگزاری‌های داخل ایران گزارش کردند شبکه اینترنت به دستور شورای امنیت کشور و با "دلایل امنیتی" قطع شد. این شرایط تا یک هفته ادامه داشت. همچنین گردانهای بسیج برای کنترل اوضاع به کمک نیروهای امنیتی آمدند.

خبرگزاری فارس نزدیک به سپاه پاسداران، در گزارشی به نقل از منابع امنیتی نوشت که از شب جمعه تا یکشنبه، در صد نقطه ایران تجمع و تظاهرات بوده و بیش از ۱۰۰۰ نفر بازداشت شده‌اند.

همچنین تعداد معترضان "مجموعا ۸۷۴۰۰ نفر برآورد شد که از این میزان حدود ۸۲۲۰۰ نفر مرد و ۵۲۰۰ نفر آنها زن بوده‌اند".

در همین روز گزارش‌هایی از کشته شدن تعدادی از معترضان در شهرهای مختلف از جمله شهریار و شیراز و اصفهان منتشر شد. به گفته شاهدان عینی، اعتراض‌هایی در شهرهای سنندج و شیراز و کرمانشاه و تبریز نیز رخ داد.

در شیراز، دو حوزه علمیه به نام‌های "مدرسه علمیه صالحیه مکتب الصادق" در شهر کازرون و "مدرسه خاتم الانبیاء" در شیراز به آتش کشیده شدند.

محمد حدادزاده، دادستان عمومی و انقلاب یزد، خبر داد "بیش از ۴۰ نفر در این شهر دستگیر شدند و تعدادی از نیروهای پلیس هم در جریان درگیری‌ها مجروح شدند".

به نوشته یکی از اعضای تحریریه وب سایت "عصر ایران"، رسانه‌های داخلی "از پوشش خبری جدی و فراگیر ناآرامی ها منع شدند."

جمعی از دانشجویان در دانشگاه تهران هم تجمعی مسالمت‌آمیز برگزار کردند. اما تعدادی از آنها طی همان روز و روزهای بعد بازداشت شدند.

کانال تلگرامی شوراهای صنفی دانشجویان کشور گزارش کرد تنها در روز دوشنبه بین ۴٠ تا ۵٠ نفر از فعالان دانشجویی در دانشگاه تهران و اطراف آن بازداشت شدند.

اعتراض‌ها چگونه پایان یافت؟

بعد از گذشت سه روز از اعتراض‌ها، با اینکه همچنان تجمع‌ها در شهرهای مختلف ادامه داشت، اما شدت برخورد نهادهای امنیتی با معترضان بیشتر بود.

رمضان شریف، سخنگوی سپاه پاسداران ایران گفت که "براساس آخرین اطلاعات از ۷۵۰ شهر کشور در حدود یکصد شهر حوادث و اتفاقاتی کوچک و بزرگ رخ داد که در بیشتر مناطق در کمتر از ۲۴ ساعت و در برخی از شهرها در ۷۲ ساعت جمع‌بندی شد."

سالار آبنوش فرمانده عملیات بسیج ایران نیز در یک سخنرانی روز پنجشنبه ۳۰ آبان ۹۸، آنچه اتفاق افتاد را "جنگ جهانی تمام عیاری علیه نظام و انقلاب خواند" و گفت "به عنوان کسی که در صحنه بودم معتقدم فقط خدا ما را نجات داد."

مقامات قضایی و انتظامی هم گزارش‌هایی از دستگیری معترضان منتشر می‌کردند. از جمله مرکز اطلاع رسانی ناجا اعلام کرد که تا روز شنبه دوم آذر " ۱۸۰ نفر از لیدرهای اصلی اغتشاشات کشور شناسایی و دستگیر شده‌اند."

وب‌سایت کلمه به نقل از "منابع موثق" نوشت که تنها در شهریار، در جنوب غربی تهران، بیشتر از صد نفر توسط "نیروهای گارد ویژه و امنیتی های لباس شخصی" و "با شلیک مستقیم نیروهای نظامی یا استفاده از تیربار مسلسل" کشته شدند.

به گزارش این وبسایت به نقل از مسئولین بهشت زهرا "پیکر ۱۵۶ نفر از هموطنان به غسال‌خانه این آرامستان انتقال داده شده و ۸۰ پیکر به شهرستان‌ها فرستاده شده است."

در این روزها تعدادی از مسابقه‌های ورزشی و همایش‌های دولتی لغو شدند. تعطیلی مدارس و دانشگاه‌ها در بعضی استان‌ها مثل اصفهان و شیراز ادامه داشت و مترو در اصفهان هم در روزهایی تعطیل شد.

در شهریور امسال، جاوید رحمان، گزارشگر ویژه حقوق بشر سازمان ملل در امور ایران، با برجسته کردن برخورد "خشونت‌آمیز" جمهوری اسلامی ایران با معترضان آبان ۹۸، گزارش کرد که این برخوردها منجر به کشته شدن صدها نفر، بازداشت هزاران نفر و "شکنجه" آنان و احکام سنگین اعدام در "دادگاه‌های ناعادلانه" شده‌ است.

تا کنون دیوان عالی کشور حکم اعدام امیرحسین مرادی، سعید تمجیدی و محمد رجبی را به اتهام آنها را آتش زدن بانک‌ها، اتوبوس‌ها و اماکن عمومی تایید کرده است. فعالان حقوق بشر در ایران می‌گویند تعداد دیگری از بازداشتی‌های آبان ۹۸ نیز زیر حکم اعدام هستند. به جز این برای گروهی از دستگیرشدگان نیز احکام سنگین و طولانی زندان صادر شده است.

ابوالفضل قدیانی، از فعالان سیاسی منتقد حکومت در ایران، مسئولیت افزایش قیمت بنزین و پیامدهای آن را متوجه آیت‌الله علی خامنه‌ای، رهبر ایران دانست.

میرحسین موسوی، از رهبران معترضان به نتیجه انتخابات ریاست‌جمهوری سال ۸۸ نیز در بیانیه‌ای، رفتار حکومت با معترضان را "جنایت آشکار" خواند و نوشت که "ماموران و تیراندازان آبان ۹۸ نمایندگان یک حکومت دینی" بودند که "فرمانده کل قوای" آنها "ولی فقیه با اختیارات مطلقه" بود.

اعتراض‌های آبان ۹۸ یکی از بزرگترین بحران‌های جمهوری اسلامی در چهل سال گذشته بود که به قول محمدرضا باهنر، از چهره‌های سرشناس اصولگرایان چون "عده‌ای از مردم تماشا کردند و به آن نپیوستند، جمع و جور شد وگرنه به سمت انقلاب یا انقلاب مخملی حرکت می‌کرد و اصلاً قابل جمع کردن نبود".