باردگر،شانزدهم آذر

مبارزات دانشجويى كشورمان قدمتى بيش از هشتاد سال دارد.همزمان با تأسيس اولين دانشگاه در كشور، دانشگاه تهران ، سنگ بناى فعاليت و مبارزات دانشجويى نيز گذاشته شد.
سر آغاز اين جنبش در دوران رضا شاه و در واقع واكنشى بود به استبداد و بى عدالتى رايج در جامعه كه دستاوردهاى مشروطه را از بين مى برد و متاثر بود از تلاشهاى مبارزانى چون دكتر تقى ارانى و يارانش كه سر سختانه در راه استقلال ، آزادى و عدالت اجتماعى مبارزه كرده و از هيچ تلاشى فرو گذار نكردند .
اين تلاشها سبب گرديد تا دانشجويان به عنوان يك نيروى آگاه و مبارز ، مظهر مبارزات آزاديخواهانه و حق طلبا نه شده و با حمايت نسبى جامعه پا به صحنه مبارزات اجتماعى بگذارند.
آغازگر عملى اين روند ، اعتصابات دانشجويان دانشسراى عالى در سال ١٣١٥ بود و به دنبال آن طى سالهاى ١٣١٥ و ١٣١٦ دانشجويان دانشكده هاى فنى، پزشكى، حقوق و ادبيات دانشگاه تهران براى خواسته هاى صنفى دست به اعتصابات متعدد زدند كه اين خود نشان از آگاهى سياسى و اجتماعى دانشجويان داشت.
پس از سقوط حكومت رضاه شاه در شهريور ١٣٢٠ ، با باز شدن فضاى سياسى و آزادى زندانيان سياسى كه در بين آنان چند دانشجو هم حضور داشتند بار ديگر حركتهايى در ميان دانشجويان آغاز شد كه اين بار به دبيرستانها نيز كشيده شد.
سه دانشكده ادبيات، پزشكى و فنى در سال ١٣٢٣موفق به تشكيل تشكلها ى دانشجويى شدند و به اين ترتيب مبارزات از نوعى انسجام و رهبرى برخوردارشد و دستگيريهاى دانشجويان شدت يافت .
اما فعاليت هاى دانشجويى هرگز متوقف نشد و گامهاي بلندتر نيز براى ساختن تشكلهاى منسجم ديگرى بر داشته شد كه از نتايج آن پايه گذارى اتحاديه دانشجويان دانشكده هاى پزشكى، داروسازى و ... بود. گرايش سياسى غالب در دانشگاه گرايش چپ و طبعا زير نفوذ قدرتمند حزب توده ايران بود.پايه گذارى اتحاديه دانشجويان انگيزه اى شد تا دانشجويان دانشكده هاى ديگر به اقدام مشابه دست بزنند. اين فعاليت ها و فراز و نشيب هاى سياسى كشور و سركوب نهضت آذربايجان باعث شد تا مسئولان دانشگاه با طرح تعهد نامه ، دانشجويان را از هرگونه فعاليت صنفى و سياسى باز دارند.
پس از اعمال فشار مسئولان دانشگاه بر اى اجراى طرح تعهد نامه دانشجويان ، ترور نافرجام محمد رضا شاه در سال ١٣٢٧ رخداد كه به حاكم شدن فضاى ترور و اختناق در دانشگاه منجر شد. دانشجويان بار ديگر در آذر ماه سال ١٣٢٩موجوديت تشكل جديدى بنام "سازمان دانشجويان دانشگاه تهران" را اعلام كردند.
با فعاليت اين تشكل و در بحبوحه مبارزات ملى شدن صنعت نفت ، دانشجويان به صفوف مردم پيوسته و دوش به دوش آنان در راه نيل به خواسته هايشان ايستادگى كردند.پيوستن دانشجويان به صفوف مردم مبارزه را عليه استعمار و امپرياليزم و مطالبات آزاديخواهانه هدايت كرد. 

سالهاى ١٣٢٩ تا١٣٣٢ سالهاى پر تلاطم تظاهرات و حكومت نظامى بود، سالهاى مبارزات نهضت ملى شدن صنعت نفت ايران كه با دخالت امريكا و انگلستان وايادى داخليشان و اقدام آنها عليه دولت ملى دكتر محمد مصدق در ٢٨مرداد منجر به كودتا شد.

كمتر از سه ماه از كودتا گذشته بود كه در ٢٤ آبان ماه اعلام شد "نيكسون ، معاون رئيس جمهور وقت امريكا قصد آمدن به ايران را دارد تا نتايج پيروزى اميد بخشى را كه در ايران نصيب قواى طرفدار تثبيت اوضاع و قواى آزادى شده است را ببيند" فضاى كشور هنوز فضاى حكومت نظامى بعد از كودتا بود و خشم و عصيان جامعه فروكش نكرده بود ،دانشجويان و روشنفكران معتقد بودندكه امريكا كودتا را مهندسى كرده و دولت مصدق را سرنگون كرد، بدنبال آن و با اوجگيرى نارضايتيها در ١٤ آذر،فضل الله زاهدى، نخست وزير كودتا "تجديد رابطه با انگلستان"را اعلام كرد. اين حوادث باعث شد ازچهاردهم آذر در دانشگاه تظاهرات هايى پراكنده صورت گيرد و در روز پانزدهم دانشجويان دانشكده هاى پزشكى ، داروسازى ،حقوق و علوم دست به تظاهرات زدند

در صبح روز شانزدهم آذر دانشجويان به محض ورود به دانشگاه متوجه تغييرات 
چشمگيرى شدند،حضور سربازان با تجهيزات نظامى و شرايط غير عادى حاكم بر اطراف دانشگاه احتمال وقوع حوادثى را مى داد نظاميان رفت و آمد دانشجويان را كنترل و تعدادى از دانشجويان را دستگير كرده و سعى در بستن دانشگاه داشتند.

طولى نكشيد كه آنها به كلاسها يورش بردند؛ در يكى از كلاسها دانشكده فنى دانشجويان اعتراض كرده وخواهان خروج نيروهاى نظامى از كلاس و دانشگاه شدند كه منجر به درگيرى ميان نظاميان و دانشجويان شد و سه تن از دانشجويان به نام هاى "مهدى شريعت رضوى و مصطفى بزرگ نيا از اعضاء سازمان جوانان حزب توده ايران و احمد قندچى از هواداران جبهه ملى "به شهادت رسيدند كه براى هميشه سمبل مبارزات ضد استعماري ،ضد استبدادي و دانشجويى كشور مان بدل گشتند كشتار اين دانشجويان واكنش آشكار دولت كودتا بود به فعاليتها سياسى و آغازگر يك سركوب سيستماتيك در دانشگاه ها.

به دليل سركوب و خفقان در كشور ، كنفدراسيون دانشجويان ايرانى خارج از كشور به عنوان تنها تشكل دانشجويى مخالف حكومت براى زنده نگهداشتن ياد سه دانشجوى شهيد شانزده آذر را روز دانشجو نامگذارى كردند كه براى هميشه در تاريخ كشورمان حك شد.

به دليل اختناق سالهاى پس از كودتا اجازه بزرگداشت١٦ آذر در دانشگاه داده نشد.
مراسم بزرگداشت ١٦آذر شش سال پس از آن فاجعه در سال ١٣٣٨ در دانشگاه تهران بوسيله جمعى كوچك و با اداى احترام به شهداى دانشجو برگزار شد.سال بعد با فعاليت "سازمان دانشجويان دانشگاه تهران" مراسمى گسترده تر برگزار شد كه در اين مراسم خانم پروانه فروهر روز شانزده آذر را رسما" در ايران روز دانشجو ناميد . در سال ١٣٤٠بزرگداشت روز دانشجو همراه با سخنرانى چهره هايى چون پروانه فروهر، عباس شيباني و ايرج حسيبى برگزار شد.

اما از آن پس ، جو خفقان مجددا" غالب و مراسم شانزدهم آذر به صورت محدود و كوچك در بعضى از كلاسها برگزار مى شد اما فعاليتهاى دانشجويى همراه با اعتراضات صنفى همچنان در جريان بود،اعتراض دانشجويان به شهريه دانشجويى از موارده بود كه باعث شد تا هزاران دانشجو در تظاهرات شركت كنند، اين تظاهرات موفقيت آميز بود و منجر به لغو شهريه دانشگاه شد.
در سال ١٣٤٨ با شكل گيرى سازمانها و انجمنهاى دانشجويى ، فضاى دانشگاه از پيش سياسى شد و برگزارى ١٦ آذر در اين سال وجهه اى كاملا سياسى پيدا كرد. در شانزده آذر ١٣٤٩ اين مراسم باز هم گسترده تر برگزارشد و تمامى دانشگاههاى كشور را در برگرفت ،و دانشجويان به خيابان ها آمدند و تنى چند از آنان نيز دستگير شدند.
در دهه پنجاه فعاليتهاى دانشجويى متاثر از مبارزات حاد اعتراضى در اروپا و تقريبا"در سراسر جهان و با نگاه به تئورى مبارزات مسلحانه اشكال راديكال ترى به خود گرفت و مراسم شانزدهم آذر هم به همان نسبت راديكال تر برگزار شد و دانشگاه ها تعطيل شدند. در تظاهرات روز شانزدهم آذر سال ١٣٥١ دانشجويان دانشگاه تهران با نيروى گارد دانشگاه در گير شدند كه منجر به دستگيرى تعدادى از دانشجويان شد .در پى دستگيري دانشجويان، دانشگاه تعطيل شد و پس از آزادى كامل دستگير شدگان دانشجويان به دانشگاه باز گشتند. از آن پس تا انقلاب سال ١٣٥٧ اين مراسم هر سال گسترده تر برگزار مى شد.

دانشجويان و انقلاب بهمن
در مقطع انقلاب دانشجويان دانشگاه تهران فعالانه در انقلاب شركت كرده وهمسو با مردم ايران دست به تظاهرات زدند ، در روز سيزده آبان ١٣٥٧سربازان به دانشگاه حمله كردند، در اين حمله ٦٥ دانشجو و دانش آموز در صحن دانشگاه به شهادت رسيدند.

پس از پيروزى انقلاب
با پيروزى انقلاب و حاكم شدن جو انقلابى، روز دانشجو وارد تقويم رسمى ايران شد و دانشگاه ها عملا" تبديل به كانون فعاليتهاى سياسى دانشجويان شدند.
عمده ترين اين نيروها، سازمان چريكهاى فدائي خلق ايران و سازمان مجاهدين خلق بودند ،حكومت جديد ،حكومت روحانيون سنتى بود كه از همان ابتدا شروع به كشيدن خط بطلان بر احزاب سياسى و ايدئولوژيهاى غير دينى كرد . ستاد انقلاب فرهنگى تاسيس شد ، با حمله به تشكلهاى دانشجويى در دانشكده ها ،ايجاد رعب و وحشت كرده ،ستاد انقلاب فرهنگى براى ساكت كردن دانشجويان اقدام به تعطيلى دانشگاه ها كرد و به مدت دو سال تاآذر ١٣٦١ ادامه داشت.
پس از باز شدن دانشگاه اقدام به پاكسازى دانشجويان و اساتيد در سطح دانشكده هاى كشور كردند بدين ترتيب بسيارى از آنان را محروم از بازگشت و ادامه تحصيل كردند.
دهه شصت جنگ تحميلى عراق بر كشورمان بهانه اى شد تا جو امنيتى بر دانشگاه غالب و با فعالان دانشجويى شديدا" برخورد شود .
بعد از اتمام جنگ و آغاز دهه هفتاد دانشجويان در مقابل سركوب و جو امنيتى مقاومت بيشترى نشان دادند،از دستاوردهاى اين دهه شكل گيرى گروههاى دانشجويى و اصلاح طلب بود (دفتر تحكيم وحدت)؛فعالان دانشجويى در اين زمان و اوائل دهه هشتاد با گفتمان تو سعه سياسى واصلاحات وارد فاز جديدى از مبارزه مى شوند، شعارها و مطالبات آنان حول آزادى بيان، آزادى زندانيان سياسى و آزادى مطبوعات بيان مى شود،دانشجويان در كوى دانشگاه تهران در اعتراض به بستن روزنامه سلام مورد حمله و ضرب و شتم نيروهاى لباس شخصى قرار گرفتند و تنى چند از دانشجويان كشته ، مفقود و مجروح شدند.
اوائل دهه هشتاد تا اوائل دهه نود جنبش دانشجويى با سركوب بيشتر و شيوه هاى جديدترى مواجه شد،دفتر تحكيم وحدت آماج سركوبگران قرار گرفت و دانشجويان ستاره دار شدند و از حق تحصيل در دانشگاه محروم، در تقابل با اين وضعيت جديد "شوراى دفاع از حق تحصيل"تشكيل شد تا با محروميت تحصيل دانشجويان ستاره دار مقابله و از مطالبات دانشجويان حمايت كند.
همزمان تعداد دانشجويان دختر در دانشگاه ها به شكل چشمگي