مردم ایلام حدوداً از 3000 تا 640  ق.م صاحب حاکمیت و دولت خود بودند( منهای  دوره هایی که زیر سلطه دیگران قرارداشتند). یعنی نزدیک به 2500 سال . میتوان در نظر گرفت که این خلق تقریباً هم زمان با سومریان در منطقه حضور داشتند و شهرهای خود را بنا کرده بودند. آشور بانی پال در سال 640 ق.م. به حاکمیت  آنان پایان بخشید. اما خلق و زبان ایلامی به حیات خود ادامه داد . گفته میشود در دوره حاکمیت اعراب  آنرا " زبان خوزی" مینامیدند.
گویا " بقایای  زبان ایلامی هم اکنون در شوش، شهر مندلی، سنقر  لرستان، و برخی مناطق دیگر، در جلد و لهجه ای از زبان ترکی آذربایجان رایج است. " اثبات این مسئله نیاز به تحقیقات عمیق در مناطق نامبرده دارد، که نشان دهد رگه هایی از ایلامی، هنوز در زبان مردم ترکی زبان این مناطق موجود است.
اما به صورت کلی، وجود کلمات و افعال ایلامی در زبان ترکی آذربایجان، و چگونگی نزدیکی ایلامی به ترکی، تا حدی در این نوشته روشن میشود.

برای نمونه به این مثالها از متن نوشته توجه می کنیم. اینها و مانندهایشان چگونگی رابطه دو زبان را از زوایای ساختار عبارات و جملات، فونتیک، گرامر، معانی، مطابقت اشیا و پدیده ها، زاویه نگاه زبانی، به روشنی نشان میدهند. این نزدیکیها به قدری روشن اند که نیازی به توضیحات اضافی ندارند.

du-na-iš-da achE er hat gegeben; verib-di(-r)  .او داده است
 …meist in der Schreibung du-nu-iš-da belegt;
قید شده du-nu-iš-da  اکثراً
du-nu-iš-da dö-nü-üş-da, döndərib vermək
*

qa-ap-pa-hu nE wir verschlossen .ما بسته ایم، قفل شده ایم  
Wir schlössen ein.حبس میکنیم
qa-ap-pa-hu> qapalı/bağlı! ما) بسته)
*

gi-ti-it nE läutere, reinige! oder du reinigtest, läutertest.
تمیزکن! یا تو تمیز میکنی
gi-ti-it TÜ. getdir! ; apar!تمیز کن
*

si-ri-[ ú]-mi gi-ti-it meine Ohren reinige!گوشهایم را تمیز کن

si-ri-[ ú]-mi gi-ti-it> گوش+ من+ تمیزکن
si-ri(qulaq)-[ ú]-mi (mən-im)-gi-ti-it( sil/getdir)

gi-ti-it-na mE mögest du reinigen! میخواهی تمیز کنی
gi-ti-it-na  get-di-rir-sən/ aparırsan
[si-ri ni-qa-me] gi-ti-it-na mögest du unsere Ohren reinigen!
!میخواهی گوشهای مارا تمیزکنی
ni-qa-me mE unser; ni-qa-mi unser  bizim مال ما
gi-tin nE es wird gereinigt, gesäubert.  آن تمیز میشود
TÜ.  gedər(getər)

ایلامی را در چند دوره مورد توجه قرار میدهند. زبان ایلامی باستانaE، میانهmE، نوnE، و ایلامی دوره هخامنشیachE  .
 ایلامی از جمله زبانهای باستانی ست که با وجود هزاران متن و لوحه در موزه ها، هنوز بسیار کم و ناقص خوانده شده است.
گویا در دانشگاه شیکاگو ده هزار  لوحه  ایلامی نگهداری میشود. در کل بر خلاف زبان اکدی و سومری، در مورد زبان ایلامی بسیار کم کار شده است. لغت نامه ای را هم که مولفان HEIDEMARIE KOCH und WALTHER HINZ    تحت عنوان
ELAMISCHES WÖRTERBUCH  تهیه کرده اند  پاسخ گوی نیازها نیست. نویسندگاه معمولاً معانی را با کلماتی مانند " شاید، احتمالاً، دقیق نیست، و مانند اینها" قید کرده اند، که چیزی به مراجعه کننده نمیدهد.
  
ایلام با همسایگان خود ( سومر، اکد،... ) فارغ از جنگها و تخاصمات  نظامی، روابط اقتصادی و بهمراه آن، فرهنگی نیز داشت. هر چند که درگیری های نظامی (با اقوام منطقه) عاقبت همه  این دولتها را به ورطه  شکست و نابودی کشاند.
در ایلامی، ما با پدیده  واژه های دو زبانی هم روبرو هستیم. مثل لغات "سومری-ایلامی، اکدی-ایلامی، ایلامی-مادی" و غیره؛ که نشان دهنده تأثیر گذاری و تأثیرپذیری متقابل این اقوام از همدیگر است.
 دقیقاً روشن نیست ایلامی ها از کجا به این منطقه آمده اند. تئوریی هست که، ریشه  همه اقوام اتصالی زبان منطقه ما را در آسیای میانه و اورال-آلتای میجوید. تمدن بیش از دوهزار ساله ایلام مانند تمدن همسایه خود سومر پایه تمدن منطقه مارا تشکیل داده است.

زبان ایلامی از یک زاویه غریبه می نماید و از زاویه دیگر به خاطر اشتراکاتی که با  زبان ترکی دارد، چهره خودی  نشان میدهد( مانند سومری و اورارتویی). میکوشیم تاحدی این اشتراکات را مورد بحث قرار دهیم. در این میان مجبوریم کمی هم به  چگونگی خود زبان ایلامی  بپردازیم.
در ویدئوی زیر متن کوتاهی از زبان ایلامی میانه را می شنویم و با چگونگی آهنگ و گویش آن به صورت" نسبی و تقریبی" آشنا میشویم:
https://www.bilibili.com/video/av837982761/

 بنابرین روی دو موضوع مکث میکنیم :
1-  آشنایی اولیه با زبان ایلامی.
2- اشاره به بخشی ازاشتراکات موجود بین دو زبان، زیر عنوان " عبارات و جملات ایلامی و ترکی".

*همه لغات و جملات ایلامی مورد بحث در این نوشته از فرهنگ نامبرده در بالا و منابع آمده در پایان متن، نقل و برداشت شده اند.

PDF

PDF
رابطه زبان ایلامی و ترکی   ELAMCA-TÜRKCƏ  DIL ƏLAQƏSI

الهه ایلامی هزاره دوم ق.م. مرودشت. موزه ایران باستان

در پیوند

مقایسه ( سومری -ترکی)

SUMERCƏ-TÜRKCƏ MÜQAYİSƏ