پس از ماه‌ها تاخیر، جمهوری اسلامی گزارش نهایی فنی سرنگون کردن هواپیمای اوکراینی با ۱۷۶ مسافر و خدمه را منتشر کرده است. این گزارش به دو زبان فارسی و انگلیسی و در مجموع در ۲۸۵ صفحه منتشر شده و پیش از انتشار، به صورت عمومی در اختیار اوکراین، کانادا، سوئد و بریتانیا قرار گرفته است که اتباع آن‌ها در این فاجعه کشته شده‌اند.
وزیر خارجه اوکراین این گزارش را «یک جانبه»، «گزینشی» و «فریب‌کارانه» خوانده است و وزرای خارجه و حمل و نقل کانادا هم آن را «ناقص» دانسته‌اند. اما این گزارش دارای نکاتی است که جمهوری اسلامی در ۱۴ ماه پس از سرنگون کردن هواپیما برای اولین بار به آن اشاره کرده است.

***

گزارش دفتر بررسی سوانح و حوادث هوایی سازمان هواپیمایی کشوری ایران که زیر مجموعه وزارت راه و شهرسازی و از تشکیلات دولتی است، به تشریح فنی عوامل به سقوط کشاندن هواپیمای اوکراینی پرداخته است. این دفتر در گزارش خود می‌گوید در پی سرزنش هیچ نهادی نیست و صرفا برای روشن شدن واقعیت و بر اساس وظیفه‌ای که دولت جمهوری اسلامی بر اساس تعهدات خود به سازمان هوانوردی بین‌المللی غیر نظامی (ایکائو) دارد، آن را منتشر کرده است.

این گزارش مسوولیت فاجعه را به کلی از دوش نهادهای دولتی هوانوردی برداشته و اعلام کرده است سازمان هواپیمایی کشوری و گروه پروازی هواپیمای اوکراینی هیچ قصوری در بروز این فاجعه نداشته‌اند و تلویحا سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را مقصر اعلام می‌کند اما مدعی است یکی از عوامل آن دچار «خطای انسانی» شده است.

گزارش سوانح هوایی باید به دو سوال اساسی جواب دهد؛ اول این‌که دلیل وقوع سانحه چه بوده و دوم این‌که چه‌گونه می‌توان از وقوع مجدد آن جلوگیری کرد.

در این گزارش آمده است زنجیره‌ای از خطاهای انسانی در بخش نظامی(که منظور از آن سپاه پاسداران انقلاب اسلامی است)، باعث سرنگون کردن هواپیمای «پی‌اس ۷۵۲» شده‌اند.
پدافند هوایی قابل جابه‌جایی سپاه پاسداران انقلاب پیش از پرتاب موشک‌ به سوی پایگاه هوایی امریکا در عراق به تلافی ترور «قاسم سلیمانی» فرمانده کشته شده نیروی «قدس»، شاخه برون‌مرزی سپاه، در نزدیک یک مرکز سری این نیروی نظامی ایران در منطقه «بیدگنه»، جایی که چند سال پیش از این یک فرمانده ارشد سپاه و مسوول توسعه موشکی آن در اثر انفجاری مهیب کشته شدند، مستقر شده بود.

گزارش دفتر سوانح هوایی ایران می‌گوید این پدافند مسوولیت شناسایی اهداف را نداشته و تنها مامور بوده است که با پیام پدافند مرکزی و مطابق دستورهای از پیش تعیین شده عمل کند.
گزارش در ادامه در ادعایی شگفت‌آور می‌گوید که سامانه پدافندی در جهت جغرافیایی درستی مستقر نشده بود وبه همین دلیل هواپیمای اوکراینی را که از باند فرودگاه به سوی غرب کشور در ارتفاعی پایین در پرواز بوده، پرنده‌ای تشخیص می‌دهد که از جهت جنوب غربی به سمت مرکز تهران در حال حرکت است.

پس از این تشخیص، بر اساس گزارش رسمی جمهوری اسلامی، واحد عمل کننده سپاه پاسداران در تماس با پدافند مرکزی، پیامی در زمینه این هدف مبادله کرده اما پیام به مرکز فرماندهی منتقل نشده است. به همین دلیل، اپراتور پدافند هوایی سپاه به سوی هدف که هواپیمای مسافربری بوده است، شلیک می‌کند.

بر اساس گزارش دفتر سوانح هوایی سازمان هواپیمایی کشوری ایران، هواپیمای اوکراین ساعت شش و ۱۲ دقیقه از باند فرودگاه برخاسته و سرجنگی موشک اول سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ساعت شش و ۱۴ دقیقه در مجاورت هواپیما منفجر شده است. گروه پروازی بر اساس صدایی که از کابین خلبان به جا مانده است، پس از این انفجار، زنده و در حال کنترل شرایط بحرانی بوده‌اند اما موشک دوم ساعت شش و ۱۵ دقیقه در نزدیکی هواپیما منجر می‌شود.

با افزایش فوق‌العاده سریع خسارات و خرابی در هواپیما، حدود سه دقیقه بعد از برخورد با موشک دوم سپاه پاسداران، با کاهش ارتفاع، از منطقه مسکونی «خلج‌آباد» عبور کرده و اولین برخورد آن با سقف یک آلاچیق در یک پارک تفریحی به نام «لاله» بوده است. سپس بدنه هواپیما با زمین برخورد کرده و پس از گذر از یک زمین فوتبال، به طور کامل از هم گسیخته و در مزارع و باغ‌های اطراف پخش شده است.

گزارش دولتی ایران می‌گوید تغییر شرایط نظامی در منطقه پروازی جمهوری اسلامی از ساعت دو و ۴۰ دقیقه بامداد روز هجدهم دی ۱۳۹۸، یعنی کمتر از چهار ساعت قبل از سرنگون کردن هواپیما آشکار بوده است.
در این گزارش آمده که مراجع رسمی کشورهای ایران و امریکا از انجام عملیات علیه پایگاه هوایی نیروهای امریکایی در عراق از مبدا ایران مطلع بوده‌اند و اطلاعات آشکار درباره حمله از این ساعت به بعد در اختیار کشورها قرار داشته است.

سپس گزارش می‌افزاید در اجرای تدابیری ایمنی که باعث جلوگیری از وقوع مجدد چنین فاجعه‌ای شود، سازمان هواپیمایی کشوری به توافقی با نهادهای نظامی رسیده که اجرای آن از ۱۳ آذر ۱۳۹۹ آغاز شده و این موضوع به اطلاع سازمان ایکائو هم رسیده است.

۱۰ ابهامی که گزارش به آن‌ها پاسخ نمی‌دهد:

۱. در این گزارش هم‌چنان روشن نشده چرا جمهوری اسلامی ایران در زمانی که خطر حمله متقابل نظامی امریکا وجود داشته، آسمان کشور را به روی عبور و مرور هواپیماهای غیرنظامی مسدود نکرده است. «ملاحظاتی» که فرمانده هوافضای سپاه در زمینه ممنوع نکردن عبور هواپیمای غیرنظامی در روز فاجعه می‌گوید، چه بوده‌اند؟

۲. برخلاف آن‌چه در گزارش آمده که مراجع مسوول، یعنی نهادهای نظامی و دولتی ایران و امریکا از ارسال موشک از مبدا ایران اطلاع داشتند، ضرورت ادامه پروازهای غیرنظامی در ساعاتی که حداکثر خطر برای جان مسافران وجود داشته، چه بوده است؟

۳. دلیل قطع ارتباط سامانه پدافندی که شلیک‌های مرگبار را انجام داده، با نهاد نظامی مسوول و بالاتر چه بوده است.

۴. چه فردی اشتباه مرگبار در تنظیم جهت جغرافیایی سامانه پدافندی شلیک کننده را مرتکب شده است و شواهد و مستندات قابل راستی آزمایی در زمینه تایید ادعای ایران درباره اشتباه در جهت جغرافیایی چه هستند؟

۵. سطح آموزشی نیروهای عمل کننده در پدافند چه‌قدر بوده و چه تدابیری برای آموزش سایر اپراتورهای پدافندی سپاه برای جلوگیری از اقدامات مرگبار مشابه به کار گرفته شده است.

۶. گزارش منتشر شده به وضوح نشان می‌دهد که مقام‌های دولتی جمهوری اسلامی از ساعات اول سرنگونی هواپیما با مشاهده قطعات به جا مانده از آن و آثار ترکش و سوخت ناشی از انفجار، از هدف قرار گرفتن نظامی هواپیما اطمینان داشته‌اند. دلیل تاخیر و انکار سه روزه، به ویژه کتمان واقعیت از سوی مقام‌های ارشد سازمان هواپیمایی کشوری در خصوص این فاجعه چه بوده است؟

۷. دلیل تعجیل نیروهای دولتی و نظامی جمهوری اسلامی در پاک‌سازی فوری محل سقوط که بر خلاف تعهدات رسمی این کشور است و اوج بدرفتاری با خانواده‌های بازمانده و از جمله آزار و اذیت و بازداشت و تهدید آن‌ها به تجاوز در زندان چه بوده است.

۸. گزارش رسمی ایران تضادهای آشکاری با گزارش گزارش‌گر ویژه سازمان ملل متحد در زمینه قتل‌های غیر قضایی و خودسرانه دارد که در آن گفته شده است وسایل همراه مسافران به غارت رفته‌اند. گزارش رسمی ایران می‌گوید بخش قابل ملاحظه‌ای از اموال که ارزش عاطفی برای بازماندگان دارند، سالم و بدون آثار سوختی در زمین محل سقوط یافت شده‌اند اما دلیل ارایه نشدن آن‌ها به خانواده قربانیان روشن نشده است.

۹. با وجود خطرات مشابه و احتمال بالای درگیری در آسمان ایران از زمان سرنگون کردن این هواپیما، چرا همین حد از تدابیر به کار گرفته شده ایران در زمینه آن‌چه تقویت ایمنی در آسمان این کشور خوانده شده، در آذر سال ۱۳۹۹، یعنی نزدیک به یک سال پس از سرنگون کردن هواپیمای اوکراینی و با ۱۱ ماه تاخیر انجام شده است؟

۱۰. در نهایت گزارش رسمی جمهوری اسلامی دلیل واقعی سرنگون کردن هواپیمای غیرنظامی و راه‌های قابل راستی‌آزمایی و هم‌چنین راه‌های جلوگیری مجدد از وقوع چنین فاجعه مرگباری را بر خلاف دو وظیفه اصلی که این گزارش دارد، مسکوت و ناقص رها کرده است.

مطالب مرتبط:

خانواده جان باختگان هواپیمای اوکراینی: گزارش سازمان هواپیمایی ساختگی و دروغ است

اختصاصی ایران‌وایر: ظریف فایل صوتی مربوط به هواپیمای اوکراینی را تایید کرد

افشای یک فایل صوتی از جواد ظریف درباره احتمال عمدی بودن سرنگونی هواپیمای اوکراینی

جواب حامد اسماعیلیون به ظریف: به ما مربوط نیست بعد از گفتن حقیقت چه می‌شود

حامد اسماعیلیون؛ آرزوی من در سال ۹۹ دیدن جانیان در دادگاهی بی‌طرف است