خشونت‌های بیت‌المقدس؛ واکنش کشورهای منطقه چه بوده؟

حملات چند روز اخیر نیروهای امنیتی اسرائیل به تظاهرکنندگان فلسطینی در مسجد‌الاقصی، اعتراضاتی در خاورمیانه و شمال آفریقا به دنبال داشته است.

اثرات این خشونت که در جریان مراسم نماز شب آخرین جمعه ماه رمضان شدت گرفت همین حالا هم در منطقه احساس می‌شود، هرچند هنوز مشخص نیست در طولانی مدت چه پیامدهایی به دنبال خواهد داشت.

باید صبر کرد و دید این تحولات بر تلاش‌های اخیر برای ترغیب کشورهای عرب منطقه به امضای توافق‌های سیاسی و اقتصادی با اسرائیل و همین‌طور اقدامات دولت جو بایدن برای نشاندن آن‌ها بر سر میز مذاکره با ایران چه تاثیری خواهد گذاشت.

اما بازیگران منطقه‌ای، از دولت‌ها و جنبش‌های سیاسی جریان اصلی گرفته تا شبه‌نظامیان و گروه‌های جهادی تلاش‌های خود برای بهره برداری از اوضاع را آغاز کرده‌اند.

چرا این مسأله این‌قدر مهم است؟

مسأله بیت‌المقدس موضوعی احساسی برای جهان عرب و مسلمانان محسوب می‌شود و دلیل آن چندین دهه درگیری با اسرائیل و همین‌طور اهمیتی است که "آرمان فلسطینی" به عنوان اصلی‌ترین مولفه هویت عربی دارد.

شبکه‌های اجتماعی عرب زبان در سراسر منطقه به وضعیت بد فلسطینی‌ها و تهدید‌های صورت گرفته علیه یکی از مقدس‌ترین مکان‌های اسلامی یعنی مجموعه مسجد‌الاقصی - که در مرکز اختلاف‌ اسرائیل و فلسطینی‌ها قرار داشته- به شدت واکنش نشان داده‌اند.

خشونت‌های اخیر علاوه بر این برای آن دسته از رهبران و دولت‌هایی که مخالف اسرائیل در نظر گرفته نمی‌شوند یا به همکاری با این کشور و همین‌طور آمریکا تمایل دارند هم مشکلاتی به همراه دارد.

چرا این ناآرامی‌ها برای گروه‌های جهادی اهمیت دارد؟

همان‌طور که انتظار می‌رفت گروه‌های جهادی می‌کوشند از درگیری‌های بیت‌المقدس به عنوان فرصتی برای فراخوان خشونت استفاده کنند.

شاخه القاعده در یمن روز ۸ ماه مه با سرعتی غیرمعمول بیانیه‌ای صادر کرد و در آن از فلسطینی‌ها خواست در برابر اسرائیل "طغیان" کنند و مسلمانان را به حمله علیه منافع این کشور در "همه جای دنیا" دعوت کرد.

طرفداران القاعده و رقیب سرسختش، گروه دولت اسلامی (داعش) در فضای مجازی در حال دمیدن بر آتش خشونت‌ها هستند و به فلسطینی‌ها می‌‌گویند تنها راه حل، حملات مرگبار با استفاده از اسلحه، چاقو، بمب و ماشین است.

آرمان فلسطینی به طور کل و مساله بیت‌المقدس به طور خاص، همیشه شعار کلیدی گروه‌های جهادی برای فراخواندن به همبستگی بوده، گروه‌هایی که همواره کوشیده‌اند از خشم مسلمانان در رابطه با این موضوع بهره‌برداری کنند.

در ۲۰۱۹، القاعده کارزاری جهانی با پیام "بیت‌المقدس هرگز یهودی نخواهد شد" به راه انداخت و به دنبال‌ آن مسئولیت حملاتی در شرق و غرب آفریقا و همین‌طور آمریکا را برعهده گرفت؛ حملاتی که ظاهرا هدف از آن‌ها گرفتن انتقام فلسطینی‌ها بوده است.

این کارزار البته همچنان ادامه دارد. سال گذشته و به دنبال توافق برخی کشورهای حاشیه خلیج فارس برای عادی‌سازی روابط با اسرائیل، به تحریک شاخه‌های القاعده حملاتی علیه اسرائیلی‌ها صورت گرفت.

واکنش‌ها در اسرائیل و سرزمین‌های فلسطینی چیست؟

برخی مفسران رسانه‌ای در اسرائیل ناآرامی‌های بیت‌المقدس را به حماس و گروه‌های اسلام‌گرای فعال در کشور نسبت می‌دهند و آن‌ها را به تحریک عمدی به خشونت در یک مکان حساس مذهبی متهم می‌کنند.

سایر مفسران اسرائیلی آنچه از نظرشان واکنش سرکوبگرانه مسئولان در مجموعه مسجد‌الاقصی بوده را محکوم و از این که به ملی‌گرایان مذهبی افراطی اجازه داده‌ شده در راهپیمایی سالگرد اشغال بیت‌المقدس شرقی در ۱۹۶۷ از مناطق مسلمان‌نشین بخش قدیمی بیت‌المقدس عبور کنند،‌ انتقاد کرده‌اند.

رسانه‌های اسرائیلی همچنین به ابراز نگرانی دولت بایدن و مکالمه مشاور امنیت ملی آمریکا و همتای اسرائیلی‌اش اشاره کرده‌اند.

مقام‌ها و رسانه‌های فلسطینی اتفاقات اخیر را حمله بی‌دلیل نیروهای اشغال‌گر اسرائیلی علیه نمازگزاران مسلمان در مقدس‌ترین ماه تقویم اسلامی یعنی رمضان توصیف کرده‌اند.

این رویدادها در کرانه غربی هم بازتاب داشته و مردم این منطقه برای ابراز همدردی دست به اعتراض زده‌اند. علاوه بر آن در نوار غزه هم شبه‌نظامیان موشک‌هایی را به سوی اسرائیل پرتاب کرده و همزمان گروهی از معترضان در حصار مرزی منطقه جمع شده و جلوی نیروهای اسرائیلی ایستاده‌اند.

در چنین شرایطی رهبران فلسطینی باید بسیار با احتیاط عمل کنند و احتمالا به همین دلیل خبر پیامی که به گفته تهران اسماعیل هنیه، رییس‌ دفتر سیاسی حماس در رابطه با اتفاقات اخیر برای آیت‌الله علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی فرستاده در رسانه‌های فلسطینی پوشش داده نشده‌است.

واکنش قدرت‌های منطقه

محکوم کردن واکنش سرکوبگرانه اسرائیل می‌تواند برای رهبرانی که طرفداران همیشگی و حامیان بالقوه آن‌ها بیت‌المقدس را یک مساله مهم مذهبی یا حقوق بشری می‌دانند، سودمند باشد.

در پی این خشونت‌ها رجب طیب اردوغان، رییس‌جمهور ترکیه اسرائیل را "دولت تروریستی" توصیف کرد و در تماس با رهبران فلسطین به آن‌ها وعده داد جهان را بر علیه این کشور بسیج کند. از سوی دیگر یک گروه خیریه طرفدار مسلمانان اعتراض‌هایی را در سراسر ترکیه و از جمله بیرون کنسولگری اسرائیل در استانبول ترتیب داد. علاوه بر این بخش عمده برنامه‌های بسیاری از شبکه‌های خبری در این کشور هم به ناآرامی‌های بیت‌المقدس اختصاص داده شده است.

ایران هم همانطور که انتظار می‌رفت واکنش اسرائیل علیه فلسطینیان را محکوم کرده و روز ۸ ماه مه سعید خطیب زاده، سخنگوی وزارت خارجه این کشور آن را "جنایت جنگی" دانسته است.

دولت ایران و رسانه‌های این کشور از آخرین جمعه ماه رمضان با نام روز قدس یاد می‌کنند و آن را فرصتی برای ابراز حمایت از فلسطینیان و مخالفت با اسرائیل می‌دانند. روز قدس با روز اورشلیم (بیت‌المقدس) که در اسرائیل جشن گرفته می‌شود، فرق دارد.

با این حال، تازه‌ترین تحولات مربوط به ناآرامی‌های بیت‌المقدس در راس اخبار داخلی ایران قرار ندارد و به جای آن بخش عمده خبرها به انتخابات ماه آینده ریاست‌جمهوری مربوط می‌شود. اما اگر آیت‌الله خامنه‌ای در رابطه با این موضوع حرف بزند، رویکرد رسانه‌ها هم احتمالا تغییر خواهد کرد.

اما روز ۱۰ ماه مه شبکه اول تلویزیون دولتی ایران در بخش اصلی خبری خود از آخرین تحولات در سرزمین‌های فلسطینی و درخواست خطیب زاده از سازمان ملل برای اقدام در این رابطه گزارش داد. روز پیش از آن هم خبرگزاری‌های ایران نامه رهبر حماس به آیت‌االه علی خامنه‌ای، رهبر ایران، را برجسته کرده بودند.

شبکه خبری عرب زبان العالم و شبکه المنار وابسته حزب‌الله لبنان که مورد حمایت جمهوری اسلامی است این موضوع را برای مخاطبان خارجی در صدر خبرها قرار داده‌اند.

موضع متحدان جدید اسرائیل در جهان عرب چه بوده؟

کشورهای جهان عرب به شدت از اقدامات اسرائیل در بیت‌المقدس انتقاد کرده‌اند. عربستان سعودی، امارات متحده عربی و مراکش با وجود برقراری مجدد روابط دوستانه با اسرائیل با صدور بیانیه‌هایی اقدامات این کشور را محکوم کرده‌اند، هر چند موضع آن‌ها انتقادهایی هم به همراه داشته است.

به دنبال تشدید تنش‌ها در بیت‌المقدس برخی کاربران عرب شبکه‌های اجتماعی خواستار بایکوت امارات متحده عربی شده‌اند.

امارات متحده عربی در زمان امضای توافق عادی‌سازی روابط با اسرائیل در سپتامبر ۲۰۲۰ اصرار داشت شرط توقف اجرای طرح الحاق سرزمین‌های فلسطینی در آن گنجانده شود.

در مراکش هم سایت خبری لکم در گزارش خود واکنش رسمی دولت به اقدامات اسرائیل را ناکافی خوانده است. علاوه بر آن در بیرون ساختمان مجلس این کشور هم اعتراضاتی صورت گرفته است.