مروری براندیشه ها و توصیه های جامعه شناسان متخصص و مطلع «از چگونگی باز تاب های اجتماعی – فرهنگی » به دلیل عملکرد 4 دهه و تصمیمات اخیر حکومت «در تضعیف جمهوریت ! ( ضیاء مصباح )

« دن اریلی » ( آوریل ۱۹۶۷) دانشمند آمریکائی فعال در حوزه روانشناسی و اقتصاد رفتاری استاد دانشگاه دوک در بخشی از کتاب مشهور و پرفروش خود با عنوان «پشت پرده ریاکاری» میگوید :

یک درصد از مردم نیز همیشه درستکار هستند!! و تحت هیچ شرایطی ریاکاری نمی‌کنند. بقیه تا زمانی درستکارند که، همه چیز درست باشد !

اکثر یت  اگر شرایط به نحوی رقم بخورد که به حد کافی وسوسه شوند، آنها نیز ممکن است دست به خطا بزنند .

قفل‌ها برای جلوگیری از نفوذِ دزدان  نصب نمی‌شود، دزدها بلد هستند که چگونه قفل‌ها را باز کنند!!

قفل‌ها برای حفاظت از مردم ِ نسبتاً درستکار، نصب میشوند تا آنها وسوسه نشوند و درستکار باقی بمانند!!

در واقع  تمام آدم‌ها، پتانسیل کج‌روی را دارند، اما قیمت هر کسی، با دیگری فرق دارد!! و آستانه وسوسه هر کسی، با دیگری متفاوت است!!

نویسنده در کتاب «پشت پرده ریاکاری!!» آزمایش های جالبی انجام داده است :

او در یک رستوران به عده‌ای از مشتریان چند سؤال می‌دهد تا آنها در ازای گرفتن 5 دلار به این سؤالات پاسخ دهند، اما هنگام دادن پول به جای 5 دلار 9 دلار می‌دهد!! و به گونه‌ای تظاهر می‌کند که حواسش نیست و اشتباهاً 9 دلار داده است!!

 برخی از مشتریان صادقانه 4 دلار اضافه را برمی گردانند اما عده‌ای هم به روی خود نیاورده و 9 دلار را در جیب می‌گذارند و رستوران را ترک می‌کنند!! در آزمایش دیگری همین کار تکرار می‌شود با این تفاوت که نویسنده در هنگام گفت‌ و‌ گو با مشتریان، تلفن همراهش زنگ می‌خورد و چند دقیقه‌ای با تلفن صحبت می‌کند و در انتها از مشتری برای اینکه وسط گفت‌ و‌ گو با آنها، به تلفن همراهش جواب داده عذرخواهی نمی‌کند و به نوعی بی احترامی میکند!!

در این آزمایش تعداد کسانی که 4 دلار اضافه را برمی‌گردانند کمتر از آزمایش اول است!!

وقتی مشتریان احساس می‌کنند نویسنده، وقت آنها را بدون عذرخواهی گرفته، درصدد انتقام بر آمده و پول بیشتری که اشتباهاً نویسنده به آنها داده را باز نمی‌گردانند!! این آزمایش حاوی نکته جالبی است که می‌توان از آن برای توجیه اینکه چرا در بعضی مناطق جهان آمار بالایی از ریاکاری و دزدی و ناهنجاری وجود دارد، استفاده کرد ؛

مردم زمانی که حس می‌کنند به آنها از سوی دستگاه حاکم ظلم می‌شود یا حق آنها در جایی خورده می‌شود، هرجا که دستشان برسد سعی خواهند کرد تا با ریاکاری و دزدی این حق خورده شده را جبران کنند!!در واقع این سطح از دزدی و ریاکاری و ناهنجاری در همه جوامع، به نوع تعاملِ  دولت ها با مردم باز می‌گردد!

رفتار دولت‌ها بشدت روی شکل‌ گیری اخلاق در جامعه تأثیر گذار بوده و به‌ سادگی می‌تواند مرزهای اخلاق را جابه‌جا کند!!  در صورتی که الگوهای رفتاری حاکمیت به شکلی باشد که مردم احساس ظلم کنند، مردم خود را محق به نادیده گرفتن هنجارهای اخلاقی خواهند دانست ، ریاکاری ، دزدی ، تقلب و ... در جامعه پر رنگ شده و بعد از یک دوره زمانی از اخلاق، تنها نامی باقی خواهد ماند!

و اما  پرسشی مهم :

 آیا می توان پرسید کسانی که این روزها با دل نگرانی از پایان جمهوریت میگویند و نسبت بدان هشدار می دهند هنوز هم در توهم گذشته مانده اند؟ و آیا تا درد را ندانیم نحوه درمان را خواهیم یافت؟  وضع موجود مبین این نکته میباشد که «جمهوری» به معنای کامل تحقق نیافته و در این روزگار پر آب و چشم با سناریو ی گران در پیش، «نهاد جمهوری» در خطر نابودی انهم با رای اکثریت «شرکت کنندگان تابع حکومت» قرار دارد .

 این بار موضوع انتخابات خود «ریاست جمهوری» است، بنابراین با تاکید بر ترک «هنجارهای اخلاقی نا پسند » که حکومت سعی در توسعه ان برای بقاء بیشتر دارد ......

عنایت میهن دوستان و انانکه فراتر از خود می اندیشند را به نظریه بنیان گذار فلسفه سیاسی مدرن فرانسه «آتین دولابوئسی» ( 1530-1563 ) که «در 18 سالگی در دوران دانشجویی در رشته حقوق اولین کتاب خود بنام «علیه یک تن»  را نوشت » جلب مینماید،

وی میگوید :    « نیازی نیست که به جنگ خودکامه رفت و او را شکست داد، او خود به دست خویشتن شکست می‌خورد ، اگر مردم تن به بردگی او نسپارندو سلامت رفتار خویش را حفظ کنند ، نیازی نیست چیزی از او برگیرند ، کافی است چیزی به او ندهند، نیازی نیست که به خود سختی دهند تا کاری برای خود بکنند ، کافی است بر ضد خود کاری نکنند، کافی است از خدمتگزاری دست بکشند تا از بندگی رهایی یابند. »                                               سلامت و پویا بمانید