بحران افغانستان؛ واکنش قدرت‌های کلیدی منطقه به طالبان چه بوده؟

این‌طور که پیداست بازگشت غیر‌منتظره طالبان به قدرت در افغانستان از نظر دیپلماتیک به نفع آن‌ها تمام شده و بسیاری از کشورهای همسایه با وجود خودداری از به رسمیت شناختن این گروه، ضرورت مذاکره با آن‌ها به منظور حفظ ثبات در منطقه را پذیرفته‌اند.

از سوی دیگر رابطه با آمریکا - چه دوستانه و چه خصمانه- در نوع نگرش کشورها به این گروه نقشی تأثیر‌گذار داشته و دشمنان ژئوپلیتیک آمریکا به ویژه بر پایان ماموریت ننگ‌آور این کشور در افغانستان تاکید دارند.

این مطلب به واکنش قدرت‌های کلیدی منطقه نسبت به طالبان و منافع تاثیرگذار بر نوع رابطه آن‌ها با این گروه می‌پردازد.

چین

نگرش عمومی پکن نسبت به طالبان همچنان محتاطانه است. وزارت امور خارجه چین همزمان با متهم کردن آمریکا به خروج از افغانستان در بحبوحه هرج و مرج، گفته "به اراده و انتخاب" مردم افغانستان احترام می‌گذارد، با این حال این کشور هنوز رسما طالبان را به عنوان دولت قانونی افغانستان به رسمیت نشناخته است.

پیام کلیدی در بیانیه‌های رسمی و روایت‌های رسانه‌های دولتی چین این بوده که طالبان باید بر وعده خود برای حفظ صلح، ایجاد دولتی باز و فراگیر با حضور تمامی جناح‌ها، همین‌طور تضمین امنیت کسب‌و‌کارها و شهروندان چینی مستقر در افغانستان پایبند باقی بماند.

با این که چین می‌گوید سفارتش در کابل فعالیت عادی خود را دارد اما بسیاری از شهروندان این کشور طی روزهای گذشته از افغانستان خارج شده‌‌اند.

از ۱۹۹۶ تا ۲۰۰۱ که طالبان در افغانستان قدرت داشت، پکن روابط خود با این کشور را متوقف کرد و تخریب بوداهای بامیان در ۲۰۰۱ توسط این گروه هم با انتقاد‌های شدید و گسترده در چین روبرو شد. با این حال بعد از سرنگونی طالبان به دست آمریکا در ۲۰۰۱، چین روابط خود با افغانستان را از سر گرفت.

در ۲۰۱۶، چین به همراه آمریکا و پاکستان حامی و میانجی گفت‌و‌گوهای صلح میان دولت افغانستان و طالبان بود و سفر بی‌سابقه هیات نمایندگان عالی‌رتبه طالبان به این کشور در ماه گذشته هم از بهبود روابط چین با این گروه حکایت داشت. در جریان این دیدار چین از طالبان خواست در ازای کمک‌های بیشتر در روند صلح‌آمیز آشتی و بازسازی افغانستان پس از جنگ، جنبش اسلامی ترکستان شرقی که تهدیدی برای امنیت ملی‌اش محسوب می‌شود را سرکوب کند.

اولویت اصلی چین به عنوان یک کشور همسایه جلوگیری از سرایت خشونت و تهدید گروه‌های جهادی از افغانستان به منطقه سین‌کیانگ واقع در شمال غربی کشور است که از نظر سیاسی حساسیت بالایی دارد. ثبات افغانستان همچنین نقشی تعیین کننده در موفقیت طرح موسوم به "یک کمربند و یک جاده" چین ، همین‌طور گذرگاه اقتصادی چین- پاکستان دارد. چین علاوه بر این در بخش‌های معدن (مس) و استخراج نفت هم در افغانستان سرمایه‌گذاری کرده است.

هند

با قدرت گرفتن طالبان در افغانستان، دهلی گفته برای "تضمین سلامت و امنیت اتباع هندی و منافع خود در افغانستان" همه اقدامات لازم را انجام خواهد داد.

اوایل سال جاری وقتی تعدادی از کشورها در رابطه با آینده افغانستان با طالبان گفت‌و‌گو کردند، هند خودش را کنار کشید. اما بنا بر گزارش‌ها مقام‌های این کشور در ماه ژوئن "بی سر و صدا" به دوحه سفر کردند تا با رهبران این گروه مذاکره کنند.

هند همیشه برای ایجاد افغانستانی دموکراتیک کوشیده و بالغ بر ۳ میلیارد دلار برای اجرای بیش از ۴۰۰ پروژه در تمامی ۳۴ استان این کشور سرمایه‌گذاری کرده است. سرمایه‌گذاری‌هایی که تحولات اخیر این کشور می‌تواند آن‌ها را با خطر مواجه کند.

از سوی دیگر قدرت گرفتن دوباره طالبان هند را با تهدید‌ امنیتی روبرو خواهد کرد. سوهاسینی حیدر ،‌ سردبیر روزنامه هندو می‌گوید گروه‌های شبه‌نظامی فعال در کشمیر حالا احتمالا "مناطق خارج از کنترل بیشتری برای حمله علیه هند در اختیار خواهند داشت." عده‌ای دیگر از کارشناسان هم نسبت به تاثیر این مساله بر امنیت داخلی هند ابراز نگرانی کرده‌اند.

هند علاوه بر این با بحران پناهندگان روبروست. بنابر گزارش‌های اخیر تقاضای ویزا از سوی اتباع افغانستانی که قصد خروج از کشور را دارند، افزایش یافته است. دولت هند گفته روند بازگشت به کشور برای متقاضیان خروج از افغانستان و همینطور افغان‌هایی که "شریک" هند به حساب می‌آیند را تسهیل خواهد کرد.

پاکستان

پاکستان در رابطه با تعامل با طالبان به دقت گام برمی‌دارد و ظاهرا قصد دارد برای به رسمیت شناختن این گروه به عنوان دولت قانونی افغانستان بر طبق "اجماع جهانی" عمل کند.

پاکستان همیشه روابط پرآشوبی با افغانستان داشته، به ویژه از زمان حمله شوروی سابق به این کشور در ۱۹۷۹ که به هجوم پناهجویان افغان به پاکستان منجر شد. ۴۰ سال تنش و آشفتگی باعث "بی‌اعتمادی" این دو کشور نسبت به هم شده و این مساله‌ در جریان گفت‌و‌گوهای بین‌الافغانی میان آمریکا و طالبان به وضوح آشکار بود.

به دنبال تحولات اخیر افغانستان، دفتر نخست‌وزیری پاکستان بار دیگر تاکید کرد که این کشور برای دستیابی به "یک راه‌حل جامع سیاسی" در رابطه با بحران کنونی به همکاری با تمامی طرف‌های ذی‌نفع ادامه خواهد داد.

اما اظهارات اخیر رهبران پاکستان از تمایل آن‌ها برای به رسمیت شناختن طالبان با هدف کاستن از انتقادها نسبت به این گروه و ضربه زدن به مشروعیت دولت افغانستان حکایت دارد.

عمران خان، نخست ‌وزیر پاکستان به تازگی گفته "افغان‌ها قید و بند بردگی را شکسته‌اند." او در ماه ژوئیه هم از طالبان به عنوان "غیرنظامیان عادی" یاد کرده بود.

سپهبد ( بازنشسته) عبد‌القیوم از حزب مخالف مسلم لیگ - نواز گفته پاکستان "باید اولین کشور در دنیا" باشد که دولت احتمالی به رهبری طالبان در افغانستان را به رسمیت می‌شناسد.

ترکیه

رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهوری ترکیه در ماه‌های اخیر در سخنان خود رویکردی دوستانه‌تر نسبت به پیوندهای احتمالی با طالبان داشته است.

او در سخنرانی خود در نشست سران ناتو در ماه ژوئن گفت نمی‌توان واقعیت طالبان را نادیده گرفت. او همچنین در روز ۱۱ اوت هم از احتمال دیدار خود با رهبر طالبان خبر داد.

روز ۱۶ اوت، سخنگوی طالبان به شبکه تلویزیونی آ‌هابر ترکیه گفت این گروه خواستار "روابط خوب" با این کشور است و همکاری‌های و کمک‌های اقتصادی را بخشی از این روابط دانست.

بعد از دیدار رجب طیب اردوغان و همتای آمریکایی‌اش، جو بایدن در ماه ژوئن، ترکیه پیشنهاد داد بعد از خروج نیروهای آمریکایی تامین امنیت فرودگاه کابل را برعهده بگیرد.

طالبان ضمن انتقاد از این طرح، ترکیه را "کشور برادر اسلامی" خود توصیف کرد و گفت به دلیل عضویت ترکیه در ناتو هیچ فرقی میان آنکارا و واشنگتن نمی‌بیند.

اما همزمان با به قدرت رسیدن طالبان در افغانستان تمامی این طرح‌ها بلاتکلیف مانده‌اند و مقامات هم تا‌‌کنون به روشنی در این رابطه اظهار نظر نکرده‌اند.

ترکیه به عنوان یکی از کشورهایی که بیشترین جمعیت مهاجران افغان را در خود جای داده، طرح‌هایش در این کشور را از نزدیک دنبال می‌کند. طبق آمار سالانه هزاران نفر مهاجر غیرقانونی در مرزهای ترکیه دستگیر می‌شوند.

با وجود این که مقام‌های ترکیه گزارش‌ها در رابطه با افزایش عبور غیرقانونی از مرز در هفته‌های اخیر را رد کرده‌اند، نگرانی‌ نسبت به احتمال هجوم موج تازه‌ای از پناهجویان در میان مردم این کشور بالا گرفته است.

قطر

قدرت گرفتن طالبان در افغانستان اهمیت تلاش‌های قطر برای برقراری هر نوع صلح میان این گروه و دولت پیشین کشور را کمرنگ کرده و این مساله از ارزش دوحه برای آمریکا کاسته است.

اظهارات مقامات این کشور از پیوندهای نزدیک آن‌ها با طالبان حکایت دارد. قطر از هر گونه انتقاد نسبت به طالبان خودداری کرده و در عوض تمرکز خود را روی دعوت به "انتقال مسالمت‌أمیز قدرت" گذاشته است.

وزارت امور خارجه این کشور روز ۱۵ اوت خواستار یک "آتش‌بس فوری، دائمی و جامع" در تمامی مناطق افغانستان شد.

این کشور که نزدیک به یک سال میزبان مذاکرات صلح افغانستان بوده، بار دیگر بر تعهد خود به "همکاری با سازمان ملل و شرکای بین‌المللی برای برقراری صلح پایدار در افغانستان" تاکید کرده است.

وزارت خارجه قطر، پیش از تصرف کابل به دست طالبان و فرار اشرف‌ غنی از کشور خواستار آتش بس و توقف حملات طالبان در مناطق مختلف کشور شد.

ایران

با توجه به این که برخی مسئولان و رسانه‌های ایرانی طالبان را "امارت اسلامی" خوانده‌اند، انتظار می‌رود تهران حکومت به رهبری این گروه را به رسمیت بشناسد.

جمهوری اسلامی تحولات این کشور را از نزدیک زیر نظر دارد و خواستار انتقال مسالمت‌آمیز قدرت است.

آمریکا‌ستیزی به اندازه‌ای در سیاست‌‌های حکومت ایران محوریت دارد که تهران بیشتر از آن‌که نگران پیامدهای قدرت‌ گرفتن طالبان در افغانستان باشد، از خروج آمریکا از این کشور خوشحال است.

سال ۱۹۹۸، کشته‌ شدن ۸ دیپلمات و یک خبرنگار ایرانی پس از ورود نیروهای طالبان به مزار شریف، ایران و این گروه را تا مرز رویارویی با یکدیگر پیش برد. اما رابطه این دو طرف تا حدی بهبود یافته که سعید لیلاز، اقتصاد‌دان ایرانی معتقد است ایران و افغانستان به رهبری طالبان می‌توانند روابط اقتصادی داشته باشند.

ایران همزمان با حفظ روابط دوستانه خود با دولت افغانستان، در چند سال اخیر هم گفت‌و‌گوهایی با طالبان داشته و این در حالی است که تهران این گروه را در لیست سیاه خود قرار داده است.

ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهوری ایران گفته خروج آمریکا از افغانستان راه را برای صلح پایدار در این کشور هموار کرده و از محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه و علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی کشور خواسته تحولات افغانستان را از نزدیک زیر نظر بگیرند و مستقیما به او گزارش دهند.

محمد‌جواد ظریف از آمادگی ایران برای ادامه "تلاش جهت برقراری صلح" در افغانستان خبر داده و این به نقش این کشور در میانجی‌گری میان دولت پیشین افغانستان و طالبان در سال گذشته اشاره دارد.

در حالی که تمامی نشانه‌ها از همزیستی ایران و طالبان حکایت دارند،‌ مهاجران افغان ساکن ایران بارها علیه قدرت گرفتن طالبان در کشورشان دست به اعتراض زده‌اند. بیش از یک و نیم میلیون مهاجر افغان در ایران زندگی می‌کنند و گزارش‌ها از اقدام ایران در جهت ساخت اردوگاه برای موج احتمالی پناهجویان افغان در امتداد مرز خود با این کشور خبر می‌دهند.

عربستان سعودی

واکنش اولیه عربستان سعودی نسبت به طالبان، نه استقبالی گرم و پرشور که درخواستی محتاطانه برای حفظ همبستگی میان مسلمانان بوده است.

وزارت امور خارجه این کشور در حساب توییتر خود ابراز امیدواری کرد که طالبان و سایر جناح‌ها در افغانستان برای "حفظ امنیت و ثبات و حفاظت از جان و مال مردم" تلاش کنند.

در همین حال خروج دیپلمات‌های عربستان و امارات از افغانستان نشان می‌دهد نگرانی جهانی نسبت به اتفاقات آینده این کشور در مورد آن‌ها هم صدق می‌کند.

عربستان در دوره قبلی حکمرانی طالبان، روابط دیپلماتیک خود با افغانستان را حفظ کرد اما در این کشور از سال ۲۰۰۱، خیلی چیزها تغییر کرده است.

این تغییر رویکرد در پوشش شبکه تلویزیونی العربیه از رویدادهای اخیر افغانستان و تاکید این رسانه بر سرنوشت زنان افغان و ترس‌های آن‌ها به خوبی قابل مشاهده است. این شبکه تلویزیونی متعلق به عربستان سعودی است و یکی از بازوی‌های سیاست خارجی این کشور به حساب می‌آید. خط مشی کنونی این شبکه بازتاب اصلاحات اجتماعی است که محمد بن سلمان، ولیعهد به شدت بر آن‌ها تاکید دارد. حقوق جدید برای زنان و برداشتن برخی محدودیت‌ها در رابطه با پوشش و دادن حق آزادی حرکت به آن‌ها از جمله این اصلاحات است.

روسیه

روسیه از زمان اعلام رسمی خروج آمریکا از افغانستان، بر این نکته تاکید داشته که اولویت اصلی‌اش تضمین امنیت مرزهای متحدان آسیای مرکزی خود در شمال افغانستان است.

مسکو سال‌هاست که با طالبان تماس‌های سطح بالا دارد و مقام‌های روسیه از آن به عنوان یک نیروی سیاسی مشروع یاد می‌کنند،‌ البته تا زمانی که این گروه به مرزهای شمالی خود با کشورهای آسیای مرکزی کاری نداشته باشد.

ضمیر کابلوف ، نماینده ویژه رئیس جمهوری روسیه در امور افغانستان هم مدعی شده که طالبان می تواند با "نابود کردن" شبه نظامیان وابسته به داعش، به مسکو در دستیابی به اهداف امنیتی خود کمک کنند. روسیه بارها نسبت به خطر نفوذ چنین گروه هایی به تاجیکستان و ازبکستان ابراز نگرانی کرده است.

تمرینات نظامی مشترک مسکو با دوشنبه و تاشکند هم اخیرا با هدف آماده‌سازی برای چنین رویدادی برگزار شده است. روسیه علاوه بر این پایگاه نظامی ۲۰۱ خود در تاجیکستان را با سلاح‌های جدید و خودروهای زرهی تقویت کرده است.

روسیه هنوز طالبان را از فهرست سازمان‌های "تروریستی" خود حذف نکرده اما با سقوط کابل ظاهرا تمایل مسکو برای تعامل با این گروه افزایش یافته است.

پس از سقوط دولت اشرف غنی، کابلوف در روز ۱۶ اوت گفت طالبان "مدتهاست که خود را قابل مذاکره‌تر از دولت دست نشانده افغانستان نشان داده‌است."

با این حال سرگی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه روز ۱۷ اوت گفت مسکو برای به رسمیت شناختن دولت طالبان عجله‌ای ندارد و تنها راه پیش پای افغانستان ایجاد یک دولت انتقالی است که ازبک‌‌ها‌، هزاره‌ها، تاجیک‌ها و سایر گروه‌های قومی و مذهبی را در بر‌بگیرد.