حاج داود رحمانی مرد! در آگهی مرگ عکس پیرمردی است معمولی که به مظهر حسن خلق و مهربانی هم مزین شده! صرف خبر مرگ مردی که آسیب هائی جدی به من و هزاران زندانی دیگر و خانواده هایمان وارد کرده حس خاصی در من برنیانگیخت، حتی حس افسوس هم از این که رفت بی آن که پاسخگوی اعمالش باشد خفیف بود ولی حسی که خشمگین و منقلبم کرد از عادی سازی ئی بود که آگهی ترحیم او به نمایش گذاشت، پیرمردی مثل همه حاجی بازاری ها و مظهر حسن خلق و مهربانی! احساس کردم این چهار کلمه پیامی برای ما دارد از دهن کجی تا نوع موذیانه ای از فریبکاری، تحریف حقیقت و سیاست فراموشی! پرتاب شده ام به قزلحصار، به سال های ۱۳۶۱ و ۱۳۶۲ ، می روم سراغ کتابم، "حقیقت ساده"، سراغ خاطراتم از این حاجی، مظهر حسن خلق و مهربانی! از اولین آشنائی در اواخر پائیز ۱۳۶۱ که وارد زندان قزلحصار شدم تا تنبیه های بیکران، این تکه پاره خاطره ها را از کتاب "حقیقت ساده" جدا کرده و اینجا می گذارم:

..... صدای سرفه مردی شنیده شد، خودمان را جمع و جور کردیم، مردی درشت هیکل در حالی که تسبیحی در دست می چرخاند در زیرهشت ظاهر شد، نگاه استهزا آمیزی به ما انداخت، بعد لیست را از دختر تواب گرفت، نگاه کرد و گفت که پشت سرش برویم، او حاج‌ داود رحمانی رئیس زندان قزلحصار بود، در راهرو عریض و طویل واحد راه افتادیم، مردی از کارکنان زندان با دوچرخه از کنارمان رد شد، از جلوی چند در رد شدیم، صدای ازدحام از پشت درها شنیده می شد، چقدر این راهرو عریض و طویل در سایه روشن غروب رنگ‌ و هوای حزن آلود زندان را داشت، جلو دری حاجی ایستاد، پتوئی را که به آن آویخته بود کنار زد و گفت: "اینجا بند شماست، روبرو هم بند هشت است، بند تنبیهی مجرد، حتما که اسمش را شنیده اید، دست از پا خطا کنید جایتان آنجاست!" اسم بند هشت را قبلا شنیده بودم، بند تنبیهی زنان و نیز شنیده بودم تنبیهات حاجی شوخی بردار نیست .....

★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★

..... بند چهار، اکثر زندانی ها حکم های درازمدت داشتند و به ندرت اتفاق می افتاد کسی از زندان آزاد شود، کسی هم که دوره محکومیتش به اتمام می رسید باید در جمع زندانیان مصاحبه می کرد! این مصاحبه خود هفت خوان رستم بود و قبولی در آن به راحتی امکان پذیر نبود، معمولا قبل یا در حین مصاحبه تواب ها گزارش هائی از متهم به حاجی می دادند و او باید محک می زد که زندانی مورد نظر توبه کرده یا نه؟ در حین مصاحبه سؤال می کرد که انگیزه هواداری از گروه سیاسیش چه بود؟ پاسخ زندانی می توانست انواع دلایل باشد: فضای باز بعد از انقلاب، یا تأثیرپذیری از فردی از خانواده و ..... این نقطه حساس قضیه بود.

حاجی چنین دلایلی را اصلا دوست نداشت، او زندانی را مجبور می کرد بگوید به دلیل هواهای نفسانی و نظایر آن به کار سیاسی کشیده شده! یعنی ضعف در درون خودش و نفس خودش بوده، گاه حجم گزارش ها درباره زندانی زیاد بود و او باید پاسخگوی آنها می شد که در لابلای سخنانش هر چند وقت یک بار تواب ها شعار: "مرگ بر منافق" یا "مرگ بر کمونیست" سر می دادند، در چنین مواقعی مصاحبه زندانی پذیرفته نمی شد و باید مدت شش ماه یا یک سال دیگر صبر می کرد تا به قول حاجی آدم شود! این مصاحبه ها برای زندان خیلی اهمیت داشت، در اوین خود اسدالله لاجوردی این مصاحبه ها را اداره می کرد، با همان شیوه تحقیر و ارعاب زندانی و از ویدئوی داخلی پخش می شد، شرکت بقیه زندانیان در جلسه مصاحبه یا تماشای آن از ویدئو اجباری بود! .....

★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★

..... هنوز دو ماه نگذشته بود که یک شب حاجی یا الله کنان وارد بند شد، همگی دویدیم چادر به‌ سر کردیم و در سلول های خود نشستیم، دومین بار بود که حاجی را می دیدم، داستان های واقعی زیادی درباره اش شنیده بودم که حاجی در آنها دیو سیاه قصه ها بود! شنیده بودم حاجی دوست ندارد زندانی رو در رو نگاهش کند و کسی که جسارت مستقیم نگاه کردن در چشمان او را داشته باشد باید خود را برای مکافات بعدی هم آماده کند! یا مثلا حاجی دوست نداشت او را به نام صدا کنیم، باید می گفتیم حاج آقا ! مدتی در هول و هراس گذشت تا این که حاجی که از سلول ها تک تک بازدید می کرد جلوی سلول ما که در قسمت انتهای راهرو بود رسید، ساکت ایستاده بود و معلوم بود چهره ها را وارسی می کند، من از ترس سرم را پائین انداخته بودم که نگاهم در نگاهش نیافتد، در همین حین دیگران را نگاه کردم، متوجه شدم که رعب حاجی همه را نگرفته و بعضی ها بی باکانه به او چشم دوخته اند، از ترس خودم خجالت کشیدم و سرم را اندکی بالا گرفتم، در نگاه حاجی تمسخر بود، به یکی از زندانی ها که می شناخت بند کرده بود و او را تهدید می کرد که نخواهد گذاشت هرگز روی آزادی را ببیند!

از جلوی سلول ما رد شد، نفسی به راحتی کشیدم، بعد از این که همه سلول ها را سرکشی کرد به زیرهشت بند رفت و مسئول بند از بلندگو اعلام کرد تمامی کسانی که به اتهام چپ دستگیر شده اند در زیرهشت جمع شوند، حدس زدیم حاجی برنامه ای برایمان تدارک دیده است! با نگرانی رفتیم زیرهشت، حاجی مدتی از ما سان دید! با پوتین های سنگین و کاپشن و شلوار سربازیش کاریکاتوری از سرجوخه های حکومت های نظامی آمریکای لاتین بود، سخنرانی نیز می کرد، به مارکسیسم فحش می داد و ما را تفاله های آن خطاب می کرد و تهدید کرد که پدر کافرها را درمی آورد و ..... با بددهنی تمام حرف می زد و در لابلای حرف‌هایش با تمسخر تکرار می کرد: "کاه، یونجه، طویله، این است شعار مارکسیست!" چند نفر تواب نیز در میان ما بودند که با این شعار حاجی دَم گرفته بودند اما حاجی گوئی خوشش نیامد کسی آن‌ هم یک زندانی زن با او همصدا شود و با نگاهی غضب آلود به آنها حالی کرد: "خفه!" بعد از پایان نمایش های مسخره اش حرف آخر را زد: "همه شما چپی ها باید انزجارتان را از مارکسیسم و گروهتان در جمع زندانیان و از پشت میکروفون اعلام کنید!"

ما به صدا درآمدیم: "ولی حاج آقا ما که کاری نکرده ایم!" گفت: "همین که گفتم، یک هفته وقت می دهم، هر کس قبول نکرد جایش در این بند نیست، بند هشت آن روبرو است!" رفت، بین ما آن شب و روزهای بعد بحث بود، اکثرمان تردید نداشتیم که نباید به این اراده حاجی تن داد، می گفتیم امروز انزجار می خواهد و چه بسا روزی دیگر گزارش هم بخواهد! وانگهی پذیرش یا عدم پذیرش انزجار بستگی به موضع هر کسی در دادگاه و بازجوئی داشت، یک هفته خیلی سریع گذشت، حاجی آمد و ما را به صف کرده و گفت: "هر کس قبول ندارد بیرون!" حدود چهل، پنجاه نفر از بند بیرون رفتیم، بدین ترتیب دور دیگری پر از تلاطم و فشار در دوره زندان من آغاز شد.

شب بود که وارد بند هشت معروف به بند مجرد شدیم، به ‌محض ورود چیزی که توجهم را جلب کرد لباس های آویخته به میله ها بود، در یک لحظه مغازه های کهنه فروشی در ذهنم تداعی شد، در اینجا نیز ابتدای ورودی بند را میله هائی از راهرو جدا می کرد که به آن زیرهشت می گفتند، بچه ها کپه کپه در راهرو و زیرهشت نشسته بودند، راهرو برخلاف بند چهار کوچک بود با سلول هائی در دو طرفش، اندازه سلول ها کوچک بود، تقریبا یک و نیم‌ در دو، در هر سلول یک تخت سه طبقه قرار داشت، روی تخت ها هم پر از زندانی بود، معلوم بود اینجا هم مثل بندهای اوین تراکم جمعیت زیاد است، بالای هر سلول پنجره کوچکی قرار داشت با توری فشرده درهم و اگر برق نبود حتی روز هم بند تقریبا نیمه تاریک می شد، صبح روز بعد حاجی آمد، چند نفری از زندانی های قدیمی آنجا را جدا کرده و به بند عمومی چهار فرستاد، شرط رفتن از این بند پذیرش انزجار از گروه و سازمان مربوطه بود، تعدادی را نیز در صف دیگری قرار داد، آنها انتقالی به گوهردشت بودند، شنیده بودم شرایط گوهردشت به مراتب بدتر از بند هشت است، انفرادی های درازمدت و فرسایشی آنجا خیلی ها را دچار بیماری های روانی می ساخت .....

★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★

..... حاجی ما را که شب قبل وارد شده بودیم در سه سلول تقسیم کرد و دستور داد در سلول هایمان بسته باشد مگر برای وعده های غذا و شب ها برای خوابیدن، به این‌ ترتیب صبح ها از ساعت هشت تا دوازده ظهر داخل سلول ها می رفتیم و در بسته می شد، از دوازده تا دو بعد از ظهر برای ناهار در باز می شد و مجددا از دو بعد از ظهر تا غروب در بسته بود، مثل ساعات اداری کارمندان اما البته نه در یک اداره بلکه در جائی تنگ و نمور و قفس مانند، در بقیه سلول ها باز می ماند، سابقا در آنها هم بسته بود اما از چندی پیش در سلول هایشان را باز می گذاردند، در آن بند از هواخوری خبری نبود، بند به شدت نمور و سرد بود، برای خشک کردن لباس ها از میله های زیرهشت استفاده می کردیم، باید مانند بندبازها بالای میله ها می رفتیم و لباس ها را آویزان می کردیم، لباس ها روی‌ هم تلنبار و در نتیجه دیر خشک می شدند و به این ترتیب رطوب بند بیشتر می شد، تقریبا همه بیماری پوستی داشتند، از درمان و دارو خبری نبود، روزی حدود دوازده نفر را صدا زدند، فکر کردیم تنبیهات متداول در انتظارشان باشد اما هیچ یک را تا یک‌ سال و نیم بعد به بند بازنگرداندند، آنها را ماه ها در یک دستشوئی نگه داشته بودند و مدام جیره شلاق داشتند، بعد از چندین ماه آنها را به انفرادی های گوهردشت فرستاده بودند .....

★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★

..... صبح یک‌ روز اسامی تعدادی را خواندند و من ‌هم جزو آنها بودم، خود را برای تنبیه آماده کرده بودیم، ما را به یکی از محوطه های زیرهشت واحد بردند، جائی انبارمانند بود، باید رو به‌ دیوار می ایستادیم بدون حرکتی و صدائی، حاجی آمد، از ناسزاها و گفته هایش معلوم شد علت تنبیه نقض مقررات است: دیر در سلول حاضر شدن، شب ها بعد از ساعت خاموشی بیدار ماندن، با مسئول بند جر و بحث کردن و .....

حاجی ناسزا می گفت و آن را با چاشنی مشت و لگد می آمیخت، از نفر اول شروع کرده بود و جلو می آمد، نوبت من که رسید احساس کردم با ضربه ای روی هوا بلند شدم! لگد حاجی با پوتین سنگینش متوجه من بود، پایش را از عقب وسط دو پای من قرار داد و مرا در یک چشم به هم زدن روی هوا بلند کرد، بعد با مشت به سرم کوبید، تعادل خود را از دست دادم و به دیوار خوردم، خودم را کنترل کردم که به زمین نیفتم، احساس کردم دچار خونریزی شدم، حاجی بعد از این که کسی را از مشت و لگد خود بی نصیب نگذاشت رفت اما معلوم نبود تا کی باید آنجا می ایستادیم، بعد از گذشت چند ساعت پاهایم سنگین شده کمرم به شدت درد می کرد، گاهی سنگینیم را روی یک پا می انداختم و پای دیگرم را استراحت می دادم و گاه آهسته پیشانیم را از جلو به دیوار تکیه می دادم، این طوری احساس می کردم سنگینی روی پاهایم کمتر می شود، اگر در این حالت نگهبان رد می شد و غافلگیرم می کرد کتک در انتظارم بود! با کوچک ترین صدای پایی سرم را از دیوار برمی داشتم و بی حرکت می ایستادم.

هنگام ناهار و شام چند دقیقه ای اجازه داشتیم زمین بنشینیم، این تمدید قوا باعث می شد که چند ساعت بعدی را راحت تر بایستیم و باز دوباره خستگی اما شب مشکلترین زمان بود، بی خوابی به درد و خستگی اضافه می شد و انسان را کلافه می کرد، در آن لحظه تنها یک آرزو داشتیم: دراز کشیدن! لحظات بسیار کند می گذشت، حق حرف زدن با یکدیگر را نداشتیم اما گاه از فرصت هائی استفاده می کردیم و بسیار آهسته حال یکدیگر را می پرسیدیم، مادرسهیلا که به دیسک کمر مزمن مبتلا بود از درد کاملا ناتوان شده بود، صدای ناله آهسته اش را می شنیدم، روز دوم او دیگر طاقت نیاورد و روی زمین نشست، نگهبان سررسید و با مشت و لگد او را مجبور کرد که دوباره بایستد! .....

★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★

..... از یکدیگر ساعت را می پرسیدیم، صبح نزدیک بود، به همدیگر می گفتیم صبح حتما حاجی ما را به بند خواهد فرستاد، برای خوردن صبحانه هم دقایقی نشستیم، چند دقیقه دستشوئی هم فرصتی برای تمدید قوا بود، صدای حاجی آمد، از شدت عصبانیت می غرید، بی توجه به بیماری مادرسهیلا با مشت و لگد به جانش افتاد، مادرسهیلا مرتب تکرار می کرد: "مگر من چه کرده ام؟" حاجی به مشت و لگد اکتفا نکرد، جعبه ای پیدا کرد، پشت او که روی زمین افتاده بود گذاشت و با تمامی سنگینیش روی زن بیچاره نشست! صحنه فجیعی بود، چند نفری به اعتراض گفتند: "حاج آقا او مریض است، خودتان که می دانید!" اما گوش او بدهکار نبود و بعد از پایان شکنجه مادرسهیلا کسانی را هم که اعتراض کرده بودند زیر مشت و لگد گرفت و رفت!

امیدی که با آن‌ شب را به صبح رسانده بودیم ‌بیهوده می نمود، دیگر طاقتی برایمان نمانده بود، دو شب بی خوابی و نزدیک سی ساعت ایستادن! احساس می کردم تعادلم را از دست می دهم، لحظاتی خوابم می برد اما بلافاصله با حرکت خود به خودی بیدار می شدم، از یادآوری آن چه بر مادرسهیلا گذشته بود خود را مجبور می کردم که تعادلم را در ایستادن حفظ کنم، عصر روز سوم در حالی که دیگر رمقی نداشتیم به بند بازگشتیم، این یک شیوه متداول در شکنجه های حاجی در زندان قزلحصار بود! .....

★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★

..... هر چند وقت یک بار کسانی را از بندهای دیگر به بند هشت می آوردند، خبرهائی که با خود می آوردند حاکی از این بود که فشارهای داخلی در بندهای عمومی روز به روز بیشتر می شوند، هر روز مقررات جدیدی اعلام می شد که وضع را بدتر می کرد، خرید جمعی حتی خرید دو نفره به بهانه زندگی "کمونی" ممنوع شده بود! از آن بدتر هر کس اجازه داشت فقط به تنهائی از خرید و خوراکش استفاده کند یعنی حق تعارف چیزی را به دیگری نداشت! دستور صادر شده بود که هیچکس حق ندارد لباسش را به کسی هدیه کند و اگر تا به‌ حال این‌ کار صورت گرفته زندانی موظف است آن را به دفتر بند تحویل دهد که به صاحبش برگردانده شود، به این ترتیب کسانی که ملاقات نداشتند یا پولی از خانواده شان نمی رسید به شدت تحت فشار قرار می گرفتند، هدف مهمتر از آن کشتن هر نوع حس علاقه جمعی و رابطه میان انسان ها و به‌ جای آن تقویت انزوای فردی بود، انجام هر نوع ورزشی ممنوع بود، زندانیان حق نداشتند به هیچ عنوان کارهای دستی از قبیل بافتنی، گلدوزی، تراش روی سنگ و ..... انجام دهند، این نوع کارهای دستی همیشه از سرگرمی های زندان بودند و زندانی ها با این کارهای ذوقی ابتکار و هنر خود را به نمایش می گذاشتند.

نحوه کارگری و تقسیم وظایف بند از شکل سابق خارج شده بود، مسئولیت های داخلی بند از طرف دفتر و تواب ها تعیین می شدند و دیگر آن شکل انتخابی، چرخشی و تعاون همگانی را نداشتند، حتی جدول کارگری روزانه هر اتاق را هم مسئول اتاق که برگزیده دفتر بود تعیین می کرد و مضحک این که عنوان "کارگری" حذف شده بود و به جای آن به کسی که کارهای روز را انجام می داد باید "خانه دار" گفته می شد! در نظر آنها نام کارگر مترادف مرام کمونیستی بود! زندانی ها حق نداشتند دست در گردن هم بیندازند و قدم بزنند، این نوعی ابراز محبت و علاقه بین همبندی ها و معمولا جوانترها بود، طبیعی بود که در دوری از خانواده و زندگی طبیعی روابط عاطفی شدیدی بین زندانی ها برقرار می شد، از نظر مسئولین زندان این نوع عواطف گناه بود، آنها زندانی ئی می خواستند که عواطف انسانی را در خود کشته باشد! شرکت در تمامی برنامه های ارشادی زندان بدون استثنا اجباری بود، این اجبار حتی شامل بیماران نیز می شد، زندانی ها دیگر حق روشن کردن تلویزیون و انتخاب برنامه آن را نداشتند، توابی مسئول تلویزیون تعیین شده بود و او فقط در مواقع خاص تلویزیون را روشن و معمولا هنگام نمایش فیلم های سینمایی و کارتون و موزیک آن را خاموش می کرد!

یادگیری هر نوع زبان خارجی حتی زبان های بومی مثل ترکی و کردی ممنوع بود! خلاصه کنم برای کوچکترین مسأله شخصی زندانی نیز قانون وضع شده بود و این فشارهای روزمره گاه فرساینده تر از شکنجه های دوران بازجوئی می شدند، زندانی مستأصل شده روز به روز منزوی تر می شد، تظاهر به آدم های قالبی که آنها می خواستند چه بسا زندانی را در فرسایشی روزمره و مداوم از پا درمی آورد اما در بند ما با وجود فقدان حداقل امکانات زندگی چون تواب نبود زندگی راحت تر و بهتر می گذشت، هر کسی هر گونه که خود می خواست زندگی می کرد .....

★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★

..... فشارها روزبه روز بر ما بیشتر شدند، تعداد نفرات سلول ها را بیشتر کردند، حدود بیست نفر و حتی بیشتر! در سلول ها نیز همیشه بسته می ماند حتی شب ها، در هر سلول یک تخت سه طبقه بود، شب ها برای خوابیدن پنج نفر زیر تخت قرار می گرفتیم که تنها سر و گردنمان بیرون بودند و به هم چسبیده می خوابیدیم، در طبقه اول و دوم تخت چند نفری که مریض بودند می خوابیدند تا جای نسبتا راحت تری داشته باشند، در طبقه سوم تخت چهار یا پنج نفر در عرض تخت کنار هم دراز می کشیدند اما بدین ترتیب پاهای آنها معلق می ماند اما از آنجا که نیاز مادر ابتکار است فکری هم برای پاها کرده بودیم.

چادری را لوله کرده یک سر آن را به دستگیره پنجره ای که بالای سلول قرار داشت و سر دیگر آن را به میله های سلول می بستیم و پاها را روی آن قرار می دادیم، باز چند نفری می ماندند که برایشان جای خوابیدن نبود، آنها می توانستند در فضای بسیار کوچک بین تخت و میله های در بنشینند، جاها هر شب به نوبت عوض می شد، گاه می شد که حتی برای نشستن نیز جا نبود، یک شب که نوبت نشستن من بود احساس تشنگی کردم و بلند شدم تا از کسانی که در راهرو بیدار بودند آب بخواهم (در سلول های مجاهدها و تعداد دیگری از چپ‌ها باز بود) دو نفر کناری من که نشسته خوابشان برده بود اندکی سر خوردند و جای من پر شد، حالا دیگر جای نشستن نیز نداشتم، خوش نداشتم آن دو را که در خوابی عمیق بودند بیدار کنم، آن شب را در حالی که یک پایم روی میله در سلول و پای دیگرم روی لبه تخت بود به صبح رساندم .....

★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★

..... در آن گرمای تابستان روزهای کلافه کننده ای داشتیم، گاه احساس می کردیم که هوائی برای تنفس نیست، تعدادی که تنگی نفس داشتند حالشان بد می شد، از کولر موجود در راهرو هم اثری به داخل سلول ها نمی رسید، به ناچار پارچه بزرگی را مرطوب کرده و در داخل سلول دایره وار می چرخاندیم، این بادبزن و کولر دستی ما بود، صبح و ظهر و شام به مدت دو ساعت در سلول ها باز می شد، ابتدا می خواستند این سه نوبت کوتاه و تنها برای دستشوئی باشد و غذا را در داخل سلول ها بخوریم اما در آن فضای کوچک و قفس مانند غذا خوردن ناممکن بود، ما در مقابل این تحمیل ایستادیم و طبق نظم قبلی دور سفره در راهرو نشستیم، تواب مسئول بند تهدیدمان کرد که به داخل سلول ها برویم، همگی امتناع کردیم، حاجی آمد و به زور کتک همه را به داخل سلول فرستاد، از فردای آن روز از خوردن غذا امتناع کردیم!

روز سوم مجددا حاجی آمد و گفت: "اعتصاب غذا کرده اید؟ پدرتان را درمی آورم!" گفتیم که اعتصاب غذا نکرده ایم اما نمی توانیم در جائی که جای کوچکترین حرکتی نداریم غذا بخوریم، حاجی با نگاه و سخن تهدیدمان کرد، تمسخرمان کرد و چند نفری را که در گفتارشان صراحت بود بیرون کشید و کتک زد اما سرانجام رضایت داد که در هر وعده غذا دو ساعت در سلول ها باز باشد، این یک پیروزی برای ما بود، شادی ها کردیم، آن دو ساعت برای تمام کارهای ما بود، شستشو، نظافت، غذا و از همه مهمتر این که با سه توالت برای بیشتر از دویست نفر باید مدت ها در نوبت می ایستادیم، هر روز بر سر این که آزادباش کم است و این که چرا بیماران را به بهداری نمی برند و از این قبیل مسائل با مسئول بند درگیری داشتیم که به ‌دنبال آن مدام تنبیهات ویژه حاجی در انتظارمان بود، شب ها سرپا ایستادن و بی خوابی که شرحش را دادم از تنبیهات معمول شده بود، گاه می شد که هفته ای دو یا سه بار ما را تنبیه می کردند .....

★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★

..... حالا دیگر هواخوری هفته ای یک بار هم برقرار بود، بار اولی که بعد از مدت ها به هوای آزاد رفتیم شادی عجیبی داشتیم، یک بازی جمعی به راه افتاد و طبیعی بود که بازی سر و صدا و هورا داشت، بلافاصله خبر رسید هواخوری تعطیل شده! ما اعتراض کردیم که هنوز وقتمان تمام نشده، مسئول بند گفت: "شما تنبیه شده اید!" در این گیرودار سر و کله حاجی پیدا شد، تعدادی فرصت کرده هواخوری را تخلیه کرده بودند اما آن عده ای که هنوز در حیاط بودند گیر حاجی افتادند، حاجی هم هر وقت قصد زدن می کرد از هر چه دم دستش بود استفاده می کرد، این بار دسته جاروی بلندی را گوشه حیاط پیدا کرد و با آن دنبال بچه ها کرده و آنها را می زد، صحنه مضحکی بود و یادآوری آن بعدها باعث خنده و تفریحمان می شد .....

★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★

..... شب پس از پایان برنامه حاجی آمد، تنها نبود، با گروه ضربت آمده بود، از خشم می غرید، همگی ما چپی ها را با کتک و مشت و لگد از بند بیرون بردند و وسط راهرو بزرگ واحد به صف کردند و شروع کردند به زدن! مثل حیوان می غریدند و دیوانه وار با مشت و لگد و چوب می زدند، چند نفری فریاد زدند: "نزن! چرا می زنی؟" این دو کلمه بلافاصله در فضا پیچید و همگیمان آن را تکرار کردیم، این فریاد اعتراض به شکنجه بود، آنها با وحشیگری بیشتری زدند! تعدادی خاموش شدند اما عده ای همچنان در اعتراض به کتک ها فریاد می زدند: "نزن!" ضربه ها باز هم وحشیانه تر شدند و پس از مدتی صدای: "نزن! نزن!" معدودی در فضا شنیده می شد که ضربات هم بر سر آنها متمرکز شده بود!

صدای مشت و لگد و شکستن چوب ها با ناله های اعتراض آمیز: "نزن! نزن!" درهم آمیخته بود و در راهرو انعکاس وحشتناکی می یافت، پس از مدتی دیگر رمقی نمانده بود، همه ساکت شده بودند اما صدای شکسته شدن چوب ها هنوز به گوش می رسید که بعد از مدتی آن‌ هم قطع شد، تخته چوب های شکسته شده روی زمین پخش بودند، ما را زیر مشت و لگد به بند فرستادند و بار دیگر در سلول ها بسته شد، تعدادی را هم به زیرهشت فرستادند، صبح که برگشتند دانستیم تنبیهات دیگری نیز نصیبشان شده: بی خوابی، سرپا نگه داشتن و کتک زدن! چند نفرشان صدمات جدی دیده بودند، بعضی سرشان خونین بود، صورت ها اکثرا ورم کرده بودند، یکی پایش آسیب دیده بود و به درستی قادر به راه رفتن نبود، یک‌ نفر پرده گوشش پاره شده بود و بعدها هم از درد و عفونت آن رنج می برد، آن شب و روز پس از آن رعب ‌و وحشت در بند و در چهره ها آشکار بود .....

★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★

..... آن شب خود را برای خواب کنسروی آماده می کردیم که مسئول بند آمد و از الهه که بیرون سلول مانده بود خواست به سلول برود، الهه آن روز دندانش را کشیده بود و خونریزی داشت لذا به مسئول بند اطلاع داده بود برای این که امکان رفتن به دستشوئی را داشته باشد آن شب را در راهرو خواهد گذراند، الهه از رفتن امتناع کرد، بگومگو شد، مسئول بند خواست الهه را به زور داخل سلول بفرستد، الهه مقاومت کرده دستش را پس زد، در این میان زندانی های دیگر که در راهرو بودند دخالت کردند و می خواستند الهه را از دست مسئول بند خارج کنند، مسئول بند کاملا خود را باخته و ترسیده بود، یک باره جیغی کشید و در حالی که به سر خود می زد از بند بیرون دوید!

چند لحظه بعد سر و کله حاجی پیدا شد، بدون اشاره ای به ماجرا در سلول ها را باز کرد و خواست تک تک بیرون برویم، با نگاهی تهدیدآمیز سراپای یک یک ما را که از جلویش می گذشتیم ورانداز ‌کرد و به تعدادی ‌گفت: "برو زیرهشت!" در این میان از تمسخر و لودگی نیز دست برنداشته بود، وقتی یکی از زندانی های کرد از جلویش رد می شد با لحنی تمسخرآمیز شروع کرد به ادا درآوردن زبان کردی و وقتی یکی از زندانی هائی را که مدتی در اوین بود و تازگی به قزلحصار برگشته بود دید جلویش زانو زده و با حالتی که انسان را به یاد نمایش های کمدی می انداخت گفت: "بانو! شما اینجا چه می کنید؟ من که شما را آزاد کرده بودم!" اما آن شب لودگی هایش کسی را به خنده نمی انداخت.

آینده تاریکی را که فرارویمان بود حس می کردیم، من‌ هم به زیرهشت فرستاده شدم، ما حتی فرصت نکرده بودیم لباس مناسبی بپوشیم و همگی پابرهنه بودیم، با لباسی نازک و چادرهای رنگ و رو رفته ای که به‌ عنوان ملحفه از آن استفاده می کردیم، موقعی که از بند بیرون می رفتیم دمپائی کم آوردیم، لنگه به لنگه بودنش دیگر مهم نبود، به شانس من یک لنگه دمپائی قرمز و یک لنگه دمپائی سیاه خورد، مدتی در راهرو معطل شدیم، ما را رو به دیوار کردند و با کوچکترین بهانه ای از پشت می زدند، یک بار زیر گوشم صدای پچ پچی شنیدم، کسی می گفت: "حالت چه طوره؟ من می ترسم!" جرأت این که سرم را برگردانم و او را ببینم نداشتم اما از صدای بیگانه اش تشخیص دادم که از خودی ها نیست، پاسخش را ندادم، از کنار من رد شد و همین کار را با نفر دیگری کرد، نفر دیگر تشخیص نداد که او پاسدار است و پاسخش را داد که بلافاصله ریختند و او را کتک مفصلی زدند!

ما را بیرون بردند، کامیونی که از اتاقک عقب آن برای حمل گوشت و کالاهای دیگر استفاده می شد در انتظارمان بود! ساعت حوالی یک نیمه شب بود، با نگرانی آهسته از یکدیگر سؤال می کردیم: "ما را به کجا می برند؟"

- گوهردشت!

- من‌ هم فکر می کنم گوهردشت!

- درست است گوهردشت!

اما هنوز راه زیادی نرفته بودیم که کامیون ایستاد و ما را پیاده کردند، پس معلوم بود جائی دیگر در قزلحصار بودیم، ما را داخل ساختمانی کردند و در فاصله های یک متر از یکدیگر نگه داشتند، نگهبانی با چماق سراغ تک تکمان آمد، اگر کسی می گفت: "نزن! چرا می زنی؟" او بیشتر می زد! آن قدر می زد که صدای اعتراض زندانی قطع شود، کسی که کنار من ایستاده بود مقاومت می کرد و با صدائی که می لرزید تکرار می کرد: "نزن!" و با هر صدای او ضربه محکمتر می شد، او باز تکرار می کرد: "چرا می زنی؟" بیشتر از یک ربع یا شاید نیم ساعت بود که او را می زدند، مقاومت این دختر جوان تحسین انسان را برمی انگیخت، در گوشه ای دیگر که فاصله زیادی از من داشت می شنیدم که یکی دیگر را به شدت می زنند، او نیز با هر ضربه تکرار می کرد: "نزن!" او جرأت کرده و روی زمین نشسته بود!

از جائی دورتر صدای خفه زنی به گوش می رسید، نمی شد تشخیص داد صدای کیست، شب به پایان رسید و نور صبحگاهی قابل تشخیص بود، آن روز نوبت ملاقات ما بود، قطعی بود که به ما ملاقات نخواهند داد، به خانواده ها چه خواهند گفت و آنها چقدر نگران خواهند شد؟ به یاد خانواده ام افتادم و فکر کردم در این مدت چه قدر سختی کشیده اند؟ خواهرم هر بار پس از ملاقات با نگرانی به ‌من گوشزد می کرد که مواظب خودت باش! بعد از ظهر ما را به اتاقی بردند و در را بستند، خوشحال بودیم که در کنار هم هستیم، نگرانی و اضطراب در چهره تک تکمان موج می زد، روی بعضی چهره ها لکه های کبود به چشم می خورد، اتاق به نسبت جمعیت ما که چهل نفر می شدیم بسیار کوچک بود، در گوشه ای تعدادی پتوی سربازی انداخته بودند، بلافاصله دست به کار شدیم و پتوها را روی زمین پهن کردیم و نشستیم، همگی خسته بودیم و گرسنه .....

★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★

..... با ضربه شدیدی در باز شد و پاسداری با لگد یک سینی غذا به داخل هل داد، ما که صبحانه هم نخورده بودیم سخت گرسنه بودیم اما مقدار غذا تنها می توانست حداکثر پنج نفر را سیر کند، نه بشقابی و نه قاشقی، دست هایمان هم کثیف بودند، چاره ای نبود، شکم گرسنه را باید پاسخی می دادیم، با نان لقمه کردیم و خوردیم اما هنوز گرسنه بودیم مگر دو لقمه کسی را سیر می کرد؟ جایمان بسیار تنگ بود، شب به سختی می توانستیم بخوابیم، هیچ وسیله ای هم به ما نداده بودند، روزهای اول حتی نوار بهداشتی هم نداشتیم، مجبور بودیم لباس هایمان را پاره کنیم و از آن استفاده کنیم، به زهره دختر توابی که ما را به دستشوئی می فرستاد گفته بودیم نوار احتیاج داریم و او جواب داده بود: "به من مربوط نیست، به حاج آقا بگوئید!" یک بار به حاجی گفتیم و او بی شرمانه گفت: "بی حیاها، خجالت بکشید!" به راستی بی حیا کی بود؟ اما پس از آن نوار دادند، این همیشه از سیاست های زندانبان ها بود که همه چیز حتی ابتدائی ترین وسیله مورد نیاز را باید درخواست می کردیم تا بدهند، آنها به‌ این طریق احساس بزرگ منشی می کردند و به خیال خود ما را تحقیر! مدت ها صابون نداشتیم، این را هم مکرر گفتیم تا دادند، از مسواک و وسائل بهداشتی هم اصلا خبری نبود .....

★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★

..... حاجی هر چند روز یک بار می آمد و به بهانه ای ما را زیر شلاق می گرفت، حالا دیگر شلاق هم در کنار کتک های دیگر رایج شده بود، هیچ گونه امکانی که با آن روزهایمان را تنوع دهیم در اختیار نداشتیم، روزها بسیار یکنواخت و به کندی می گذشتند اما ما زنده بودیم و باید خود را سر پا نگه می داشتیم، یکی از تفریحات و سرگرمی های ما یادگیری شعر بود، رابطه با دنیای بیرون به کلی قطع بود، نه ملاقاتی، نه روزنامه ای، نه تلویزیونی و نه کسی یا جائی را می دیدیم به ‌جز زهره و حاجی که هر وقت می آمد شلاقی در دست داشت اما ما زنده بودیم و باید روزنی به دنیای زنده ها می یافتیم، شب ها که در سکوت دور اتاق می چرخیدیم و این پیاده روی شبانه ما بود صدای مبهمی می شنیدیم، از دیوار حمام می شد صدا را تشخیص داد، چند نفری که گوششان تیزتر بود صدای اخبار تلویزیون را تشخیص دادند، آنها هر شب گوش به دیوار می چسباندند که اخبار را بشنوند، صدا مبهم بود، در حقیقت بیشتر عنوان خبرها قابل تشخیص بود اما خود همین لذتی داشت، ما با جهان رابطه برقرار کرده بودیم.

چند روز پس از ورودمان وقتی حاجی آمد با نگاهی ارعاب آمیز همه را ورانداز کرده چند نفری را جدا کرده با لگد بیرون فرستاد، بیرون در نیز صدای کتک خوردن دوستانمان را می شنیدیم، آنها دیگر نزد ما برنگشتند، روزهای بعد نیز این کار تکرار شد، نمی دانستیم آنهائی را که از ما جدا می کنند کجا می برند ولی تجربه به ما می گفت: "جهنمی بدتر!" تا این که نوبت خود ما رسید، ما را با چشمان بسته و چادر به‌ سر کرده در فاصله های یک متری از یکدیگر نشاندند، تمام آن روز به همان حالت نشستیم بدون این که اجازه داشته باشیم تکان بخوریم و حرف بزنیم، زهره تمام مدت پشت سر ما کشیک می داد، هنوز نتوانسته بودم بفهمم معنی این کار چیست و تا کی باید چنین نشست اما وقتی شب را با همان حالت یعنی با چشمان بسته و چادر خوابیدیم و روزهای بعد هم این‌ کار تکرار شد فهمیدیم به معنای وضع جدید تنبیه دیگری است، همه چیز را می شد حدس زد جز این یکی را !

هر روز صبح ساعت شش با دستور بیدارباش زهره باید از جا می پریدیم و در یک لحظه در جای خود می نشستیم، اگر ثانیه ای دیر می کردیم آن روز شلاق در انتظارمان بود، ساعت ده شب دستور خوابیدن صادر می شد، این بار هم باید بی درنگ دستور اطاعت می شد، تا چند روز دیگر باید همین طور مثل مجسمه می نشستیم؟ غافل از این که نه یک‌ روز و دو روز، نه یک هفته و دو هفته بلکه ماه ها ! ده ماه تمام این شکنجه ادامه داشت و در این مدت آن چه که بر ما گذشت فاجعه ای دردناک، بسیار دردناک بود! شب سوم وقتی که دستور خواب داده شد و توانستم زیر پتو دراز بکشم (و این بعد از شانزده ساعت بی حرکت نشستن بود، چه لذتی داشت) دستی را که از زیر پتو به ‌طرفم دراز شده بود احساس کردم، دستم را پیش بردم، دست نفر کناریم بود، آن روز وقتی حاجی او را می زده و او بلند گفته بود: "ولی حاجی من که کاری نکرده ام!" صدایش را شناخته بودم، دستانمان که سرد بودند به همدیگر می گفتند: "من نگرانم، تو چی؟"

می دانستم این‌ کار خطرناک است و هر آن ممکن بود زهره متوجه بشود، دستانمان را از هم جدا کردیم، همین که توانسته بودیم انسانی را، دوستی را نزدیک خود احساس و لمس کنیم به ما آرامش می داد، خواب‌ چقدر خوب بود، زیر پتو کش و قوسی به عضلات خشک شده دادم و خیلی ‌زود خوابم برد، ساعتی بعد با صدای ناسزاهای زهره از خواب پریدم اما هنوز صبح نشده بود، صدای لرزان دو نفر را می شنیدم که می گفتند: "ما که کاری نکرده ایم!" زهره می زد و ناسزا می گفت! فحش هایش زننده بودند و اتهاماتی را به آن دو نسبت می داد، شاید آن دو نفر هم مثل من و همسایه ام دست یکدیگر را لمس کرده بودند، شاید اصلا این ‌هم نبود و زهره برای لذت بردن از آزار ما دنبال بهانه می گشت، از صدای فریاد او پاسداری به داخل آمد، زهره آن دو نفر را نشان داد، او هم با مشت و لگد به جان آنها افتاد، در آن نیمه شب چه فضای رعب و وحشتی حاکم بود، نزدیک من دو انسان در مظان اتهامی بی اساس بودند و شکنجه می شدند، من همه صحنه را با شنیدن آن حس می کردم بدون این که کاری بتوانم بکنم .....

★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★

..... یک روز صبح حاجی بعد از این که چند نفری از جمله مرا زیر شلاق گرفت به ما حالی کرد که وضع به همین ترتیب خواهد بود تا ما آدم شویم! ضمنا صحبت از "تخت" می کرد، می گفت که تختی برای تک تکمان خواهد آورد و با لحنی شیطانی ادامه داد: "هر کس روی تخت خود راحت و آرام خواهد بود!" چند ساعت پس از رفتن او چند پاسدار آمدند ما را با کتک از جا بلند و در گوشه ای به صف کردند، صدای کوبیدن میخ به تخته را می شنیدیم، آنها تک تک ما را جدا می کردند و با لگدی درون تخته ها می انداختند، چند ساعتی این‌ کار ادامه داشت، من هم وقتی با چند لگد و مشت به گوشه ای پرتاب شدم خود را درون جعبه ای یافتم، در آن لحظه معنی گفته های حاجی را فهمیدم! پس او جدی می گفت، تخت واقعیت داشت اما نه تختی برای خوابیدن و استراحت، تخته هائی برای جعبه، برای قفس! درون جعبه ای قرار گرفتم که دو طرفم را دیواری از تخته‌ گرفته بود، وقتی رو به دیوار چهارزانو نشستم پاهایم از دو طرف با تخته ها تماس پیدا کرد، عملا هیچ امکان تکان خوردنی نبود، پشت سرم دیواری نبود و آنجا نگاه مراقب زهره همیشه ما را می پائید، این دوره سیاه در بین زندانی ها به "تخت ها" معروف شد!

روزها می گذشتند اما چه کند و چه سخت، از ساعت شش صبح تا ده شب بی حرکت در سکوتی مرگبار، عضلات بدن و به ویژه پاها از بی حرکتی درد داشتند، با چشمان بسته و گوش هائی که هیچ صدائی برای شنیدن نمی یافتند لحظه ها چه سنگین و یکنواخت بودند، شب ها که دراز می کشیدم احساس راحتی می کردم، می توانستم عضلاتم را بکشم و پاهای خشک شده را دراز کنم، شب ها نیز چشمبند و چادر با ما بودند، باید مواظب می بودیم حتی در خواب هم حجابمان حفظ شود! نیمه شب ها مردان پاسدار به داخل می آمدند، کفش هایشان صدائی نداشتند، آمدنشان را نمی شد فهمید مگر موقعی که ناگهان با لگدی به هوا پرت می شدی! یک شب حضور یکی از آنها را بالای سر خود حس کردم، از خواب بیدار شده بودم اما چشمبندم مانع از دیدنش بود، دقایقی بالای سرم مکث کرد و رفت، روزها سه بار نوبت دستشوئی داشتیم و هر بار یک دقیقه! زهره گفته بود اگر از یک دقیقه بیشتر شود پرده را کنار می زند، از همان یک دقیقه استفاده می کردم و چند بار دست و پایم را تکان می دادم، از یبوست شدیدی که قبلا سابقه نداشت رنج می بردم و باسنم از نشستن مدام درد می کرد .....

★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★

..... یک روز حین خوردن غذا قاشقم به تخته خورد، بعد از چند لحظه پاسخی شنیدم، همسایه ام متقابلا قاشق را به تخته می زد، احساس این که در یک قدمی تو انسانی دیگر در شرایطی مثل تو زنده است و زندگی می کند شادی بخش و امیدوارکننده بود، از آن پس سر هر وعده غذا این کار را تکرار می کردیم،

روزی یک بار حاجی می آمد، صدای شلاقش را که به زمین می کوبید دل را به لرزه درمی آورد، هر بار به بهانه ای کسی را زیر شلاق می گرفت، آن روز یکی را برده بود وسط و شلاق می زد، او را نمی دیدم اما صدای لرزانش را می شنیدم که خود را این طرف و آن طرف می کشید و می گفت: "حاج آقا من حرف نزده ام، باور کنید حرف نزده ام!" لحنش حالت تضرع نداشت، با شناختی که از او داشتم می دانستم اگر با همسایه اش حرف زده بود انکار نمی کرد، او هیچ وقت دروغ نمی گفت، حتی به دشمن! می توانست سکوت کند اما دروغ نمی گفت .....

★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★

..... پانزده روز از نشستن من در جعبه ها می گذشت که مرا برای بازجوئی به اوین فرا خواندند! سرنوشت دیگری در انتظارم بود، بازجوئی مجدد و تجدید دادگاه اما در اینجا می خواهم سرنوشت غم انگیز دوستانم را به پایان برسانم، از ماه دوم به بعد به تدریج مقاومت ها درهم شکسته می شدند، عده ای در حالت های نامتعادل روانی، ناتوان از ادامه مقاومت به حاجی اعلام می کردند که حاضرند در برابر هر مقرراتی اطاعت کنند و حاجی بلافاصله در بدترین حالات روحی آنها را پشت میکروفون مصاحبه می برد! آنها در حالی که به‌ شدت گریه می کردند اعلام می کردند انسان های حقیر و پستی بوده اند، تنها در پی هواهای نفسانی در حق مردم جنایت‌ و خیانت کرده اند و .....

★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★

..... حضور در این مصاحبه ها برای دیگر زندانی ها اجباری بود و برای کسانی که در گاودانی ها و درون جعبه ها نشسته بودند با صدای بلند پخش می شد، برای کسانی که کوچکترین ارتباطی با دنیای خارج نداشتند شنیدن عجز و شکست دوستانشان فاجعه ای بود اما آنان که راه گریز از جهنم جعبه ها را می جستند خود را در جهنم دیگری یافتند! آنها را به بند سه زنان می بردند که آن زمان عمدتا از زندانیان نادم تشکیل می شد، قوانین سخت تر و دست‌ و پاگیرتر شده بودند، تواب ها با تمامی حواس مواظب دیگر زندانی ها بودند، آنها حتی به یکدیگر نیز اطمینان نمی کردند، علیه هم گزارش می دادند! جنگ مبتذل بس غم انگیزی را میان خود دامن می زدند و حاجی از بازی دادن بازیچه هایش لذت می برد و این تازه واردان، فراریان از جعبه ها و گاودانی ها تا مدت ها در قرنطینه بودند، کسی اجازه تماس با آنها را نداشت و آنها هم حق نداشتند با کسی صحبت کنند، ممنوع السخن! آنها که از تنهائی فرار کرده بودند در کنار دیگران خود را تنهاتر می یافتند، اکثر آنها تا ماه ها بعد، تا زمانی که ریاست قزلحصار تغییر کرد در عدم تعادل روحی به ‌سر می بردند، حالت تأثرشان در گریه های طولانی، خنده های هیستریک و تمایل به انزوای هر چه بیشتر از محیط بروز می یافت .....

★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★

..... در ماه های بعد حاجی شاید به دلیل ارضا از ضربه ای که به مقاومت زندان زده بود تعدادی را با شرایط آسانتری از جعبه ها بیرون آورد، آنها بدون مصاحبه و همکاری و تنها با تعهد به پایبندی به تمام مقررات زندان به بند رفتند و تعدادی نیز تا آخر آن جهنم را تحمل کردند، ارزش مقاومت آنها در برابر چنین شکنجه های فوق طاقت بشری شایان بیشترین احترام است، البته بهای سنگینی برای پایداریشان پرداختند، به بهای عوارض جسمی و روحی که تا سال ها بعد در زندان با آنها بودند و شاید تا پایان عمر، تعدادی از قربانیان این فاجعه هرگز نتوانستند بهبودی یابند، چند نفری دست به خودکشی زدند که خوشبختانه با هوشیاری همبندی ها نجات یافتند اما مهین بدویی که تا آخرین ماه ها شکنجه را تحمل کرد هرگز نتوانست اثرات تخریبی این دوره را در زندگی جبران کند، سال ها در بند تنها زیست بدون این که با کسی کوچکترین رابطه و گفتگوئی داشته باشد و زندگیش به تلخی خاتمه یافت، در تابستان شصت و هفت وی به‌ طرز فجیعی خودکشی کرد! سکوت مهین فریادی جگرخراش بود، فریادی بلند با طول موجی فراتر از قدرت شنوایی انسان! .....

★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★

..... در ماه های بعد تعداد دیگری از زنان مقاوم چپ زندان اوین را به گاودانی قزلحصار فرستادند، به زنان مجاهد شیوه های وحشتناکتری اعمال شد که به دوره واحد مسکونی معروف است، شنیدیم که آنها هم ماه ها در حالت نشسته شرایطی نظیر ما داشتند به اضافه این که در تمام آن مدت چندین بازجو شبانه روز آنها را در حضور هم شکنجه و بازجوئی می کردند، پیامدهای این دوره سیاه تنها به کسانی محدود نمی شد که آن را زیسته بودند، اثرات ارعاب آور آن بر بندهای دیگر و حتی زندان اوین هم سایه انداخت اما این خفت برای حاجی ماند که با وجود آن همه ابتکار در شقاوت و شکنجه نتوانست همه را درهم بشکند! زنان قهرمانی ماه ها نشستن مداوم را در آن جهنم به پذیرش خواری ترجیح دادند، تعدادی از آنها حتی تا ده ماه در آن جعبه نشستند، با کنار گذاشتن حاجی از مدیریت زندان قزلحصار در سال ۱۳۶۳ و جایگزینی هیأتی طرفدار آیت الله حسینعلی منتظری به ریاست زندان آن دوره سیاه پایان یافت .....

★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★