ند پرایس: بازگشت به برجام ممکن است

وزارت خارجه آمریکا روز چهارشنبه اعلام کرد این کشور آماده است ظرف چند روز آینده برای دور هفتم مذاکرات هسته‌ای به وین، پایتخت اتریش، بازگردد. همزمان جن ساکی، سخنگوی کاخ سفید درباره اعلام آمادگی تهران برای ازسرگیری مذاکرات در اواخبر نوامبر (نیمه آذرماه) گفت که آمریکا منتظر تایید آمادگی تهران برای مذاکره از سوی اروپا می ماند. علی باقری، معاون وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی روز چهارشنبه به بروکسل سفر کرده و با انریکه مورا، هماهنگ کننده کمیسون مشترک برجام دیدار کرده بود. باقری این مذاکرات را سازنده خواهند و از توافق برای ادامه مذاکره تا پیش از پایان نوامبر خبر داد.

ند پرایس، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا گفت واشنگتن باور دارد که هنوز امکان دارد ایران و آمریکا «به سرعت به درک مشترک و اجرای بازگشت به تبعیت دوجانبه کامل از برجام» برسند. پرایس تاکید کرد که از دور آخر مذاکرات در ماه ژوئن تنها چند موضوع معدود حل‌ناشده باقی مانده‌اند.

انتظار می‌رود دور هفتم مذاکرات در ماه آینده در تقویم میلادی (که از هفته آینده آغاز می‌شود) از سر گرفته شود. این اولین دور مذاکرات در زمان ریاست‌جمهوری ابراهیم رئیسی و تیم جدید وزارت خارجه به رهبری حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه جدید خواهد بود. رئیسی ازهمتای پیشین خود، حسن روحانی، به علت میل رسیدن به توافق سریع با غرب انتقاد کرده اما خود نیز هیچ‌وقت امکان بازگشت به برجام را رد نکرده بود. این در حالی است که رسانه‌ها و جریانات تندرو در ایران همچنان به انتقاد از برجام ادامه می‌دهند. تصمیمات نهایی در این زمینه را البته آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی، می‌گیرد.

رئیسی پیش از این گفته بود که دستور به بازبینی کامل نتایج شش دور مذاکرات قبلی برجام (با دولت بایدن) را داده است.

برجام پس از چند سال مذاکرات در سال ۲۰۱۵ بین ایران و گروه «۱+۵» (شامل آمریکا، فرانسه، بریتانیا، چین، روسیه و آلمان) امضا شد. سه سال بعد، دولت دونالد ترامپ از آن خارج شد. اما دولت بایدن که سال گذشته بر سر کار آمد خواهان احیای برجام است. بازگشت آمریکا به برجام از وعده‌های انتخاباتی بایدن بود.

تحریم‌های گسترده‌ای که در طول بحران هسته‌ای بر ایران اعمال شده‌اند پیامدهای اقتصادی گسترده‌ای برای ایران به دنبال داشته است. با این وجود امیرعبداللهیان و سایر مقامات ایران معمولا ادعا می‌کنند جمهوری اسلامی نیاز چندانی به بازگشت به برجام ندارد.

دولت بایدن اخیرا می‌گوید اگر راه‌حل دیپلماتیک به نتیجه نرسید، برای گزینه‌های دیگر آمادگی دارد اما تا کنون اعلام نکرده که این طرح چیست.

این در حالی است که ایران به نقض تعهدات هسته‌ای با سرعت بیشتری ادامه می‌دهد. این کشور اکنون اورانیوم را در سطحی بسیار بیش از آن‌چه در برجام مجاز است غنی‌سازی می‌کند. اورانیوم در سطوح پایین غنی‌سازی می‌تواند برای پژوهش پزشکی یا تامین سوخت نیروگاه‌های هسته‌ای مورد استفاده قرار بگیرد اما در سطوح بالای ۹۰ درصد استفاده تسلیحاتی دارد. با اورانیومی که درصد غنی‌سازی‌اش بالا است در ضمن می‌توان پلوتونیوم ۲۳۹ درست کرد که رایج‌ترین ماده انفجاری تسلیحات هسته‌ای است.

ایران منکر خواست تولید سلاح‌های هسته‌ای است و برای اثبات این ادعا معمولا به فتوایی اشاره می‌کند که آیت‌الله خامنه‌ای در این زمینه صادر کرده است. با این وجود برخی مقامات ایران در طول این سال‌ها در خفا و علنا از احتمال حرکت به سوی ساخت سلاح هسته‌ای گفته‌اند. ایران در ضمن برنامه‌ تسلیحاتی هسته‌ای به مدیریت محسن فخری‌زاده داشت که طبق بیشتر تخمین‌ها حوالی سال ۲۰۰۳ آن‌را متوقف کرد. فخری‌زاده سال گذشته در حوالی دماوند کشته شد.

نهادهای امنیتی و اطلاعاتی اسرائیل در مورد نزدیک شدن ایران به سلاح هسته‌ای هشدار داده‌اند گرچه گفته‌اند که عملیاتی شدن چنین امکانی همچنان مدتی قابل توجه طول خواهد کشید.

اسرائیل در زمان دولت نخست‌وزیر محافظه‌کار، بنیامین نتانیاهو، به شدت مخالف برجام بود و در این زمینه با دولت وقت باراک اوباما درگیر شد. دولت جدید این کشور به رهبری نفتالی بنت اما متشکل از چندین حزب با سیاست‌های مختلف است و به نظر بهبود روابط با آمریکا را در اولویت خود قرار داده است گرچه مخالفت عمومی خود با برجام را ادامه داده است. با این وجود، بنی گانتز، وزیر دفاع جدید که متعلق به جریانی لیبرال است، گفته اگر برجام جوری باز گردد که مورد رضایت آمریکا باشد، اسرائیل با آن مخالفت نخواهد کرد. در عین حال، اسرائیل و سایر متحدین آمریکا در منطقه از جمله عربستان سعودی عموما نگران اقدامات ایران هستند و خواهان محدود کردن اقدامات جمهوری اسلامی فرای مساله هسته‌ای نیز شده‌اند.

پرایس هفته پیش گفته بود که موضع آمریکا نسبت به مذاکرات برجام در وین «نه خوش‌بینانه و نه بدبینانه» که «واقع‌بینانه» است. گفته‌های پرایس در روز چهارشنبه اما به روشنی خبر از نگاهی خوش‌بینانه می‌دهد.

راب مالی، فرستاده ویژه آمریکا در امور ایران، روز دوشنبه در گفتگوی تلفنی با خبرنگاران گفته بود مذاکرات برای احیای برجام به «مرحله خطیری» رسیده‌اند. مالی اخیرا سفرهایی به منطقه خلیج فارس و اروپا انجام داده بود تا با متحدین مختلف آمریکا رایزنی کند.

بازی چندباره تهران با کارت «مذاکره»

آزاده افتخاری 

تهران می‌گوید مذاکرات احیای برجام را از اواخر ماه نوامبر در تقویم میلادی یعنی حدود یک ماه دیگر از سر می‌گیرد. تاریخ دقیق این مذاکرات اعلام نشده اما بازه زمانی آن مطابق با نشست شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی است که قرار است ۲۲ تا ۲۶ نوامبر در وین، مقر آژانس برگزار شود.

ایران یک بار هم در شهریورماه، در آستانه برگزاری نشست شورای حکام به یکباره میزبان رافائل گروسی، مدیرکل آژانس شد تا با توافقی لحظه آخری و مبهم مانع اجماع در شورای حکام و صدور قطعنامه شود.

اکنون تهران به پشتوانه این تجربه موفق بار دیگر اقبال خود را در بوته آزمون می‌گذارد و به‌نظر می‌رسد که آمریکا و اروپا نیز جمهوری اسلامی را در بازی کردن چند باره یک کارت همراهی خواهند کرد. دولت ابراهیم رئیسی به تازگی کار خود را آغاز کرده و ادعا می‌کند همچنان در مرحله برآورد مذاکرات دولت قبل است و آمریکا و اروپا بدون اینکه فرصت مذاکره با تیم جدید را تجربه کرده باشند، در افزایش فشارها پیش‌دستی نمی‌کنند.

تصویب قطعنامه توبیخی شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی می‌تواند زمینه را برای ارجاع دوباره پرونده هسته‌ای ایران به شورای امنیت سازمان ملل هموار کند. در شرایط عادی گزارش صریح گروسی درباره کامل نبودن نظارت‌های آژانس بر فعالیت‌های هسته‌ای ایران، افزایش ذخایر اورانیوم غنی‌شده و انجام غنی‌سازی ۶۰ درصدی و بی‌پاسخ‌ ماندن پرسش‌های کلیدی، می‌تواند دلایل کافی برای صدور قطعنامه علیه ایران باشد. اما مجموعه‌ای از عوامل از به قدرت رسیدن دولت دمکرات جو بایدن در آمریکا که همواره نشانه‌هایی از ضعف در برابر تهران بروز می‌دهد تا موضع آشفته اروپا، بازی دوگانه روسیه و خالی بودن طرح جایگزین (پلن‌ بی) مورد ادعای آمریکا از برنامه مشخص در صورت شکست دیپلماسی، حرکت غرب در برابر پرونده هسته‌ای ایران را محافظه‌کارانه‌تر کرده است.

در شرایطی که نمایندگان دولت بایدن که هدایت مذاکرات با ایران را بر عهده دارند با مقامات جمهوری اسلامی درباره «شکست استراتژی فشار حداکثری» هم‌نظرند، تعیین سه شرط «لغو همه تحریم‌ها»، «تضمین خارج نشدن دوباره از برجام» و «عادی‌سازی روابط تجاری و اقتصادی» برای بازگشت به برجام امتیازهای حداکثری است که تهران مطالبه می‌کند.

حسین امیرعبداللهیان،‌ وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی در یکی از نخستین موضع‌گیری‌های خود پس از برعهده گرفتن این سمت گفت که «کشور را به برجام گره نخواهد زد». موضعی در پیروی از دیدگاه علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی که پس از روی کار آمدن دولت بایدن گفت، «اگر تحریم‌ها لغو نشود و آمریکا تضمین ندهد که دیگر از تعهدات خود خارج نمی‌شود، وضع کنونی ادامه پیدا خواهد کرد.»

به این معنی که حاکمیت احتمالا به این نتیجه رسیده که همچنان می‌تواند پیامدهای اقتصادی تحریم‌ها را تحمل و اعتراض‌های مردمی را سرکوب کند و در این بین غرب را برای دریافت امتیازهای بیشتر تحت فشار قرار دهد.

اما حتی در مورد همین رویکرد هم استراتژی روشنی وجود ندارد و تهران به وضوح امیدوار است که «از این ستون به آن ستون فرجی شود» و با وعده مذاکره در پایان ماه نوامبر خطر قطعنامه را از سر بگذارند و بعد به تعطیلات سال نو میلادی و کریسمس و پس از آن عید نوروز امید ببندد. 

آشفتگی سیاست جمهوری اسلامی درباره بحران خودساخته‌ای که دو دهه از عمر آن می‌گذرد و بیشترین هزینه اقتصادی را به ایران تحمیل کرده تا جایی است که جدی‌ترین منتقدان برجام و غرب و به ویژه آمریکا اکنون هدایت تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای را بر عهده دارند.

علی باقری، معاون سیاسی وزیر امور خارجه که پس از سفر روز چهارشنبه به بروکسل خبر از ادامه مذاکرات احیای برجام داد، دو سال قبل در برنامه تلویزیونی جهان‌آرا گفته بود از برجام که به عقیده او «نظر رهبری نبوده» تنها یک «کاریکاتور» باقی‌مانده است. مقامات تهران از سویی از مذاکره «نتیجه‌محور» با هدف لغو همه تحریم‌ها سخن می‌گویند و از سوی دیگر نمی‌خواهند برای کمک به برچیده شدن تحریم‌های غیرهسته‌ای که بخش عمده‌ای از تحریم‌ها علیه ایران را شامل می‌شود، سیاست‌های منطقه‌ای و حقوق بشری خود را تغییر دهند. آنها از سویی از غرب می‌خواهند روابط تجاری و اقتصادی خود را با ایران عادی‌سازی کند و از سوی دیگر تصویب لوایح اف‌ای‌تی‌اف را به تابو تبدیل کرده‌‌اند.

در صورت ورود تیم مذاکره ‌کنندگان هسته‌ای دولت رئیسی به مذاکرات وین، پرسش تعیین‌کننده درباره چشم‌انداز گفت‌و‌گو‌ها درمورد عزم تهران برای حل‌و‌فصل بحران هسته‌ای خواهد بود. پرونده‌ای قطور که در ۲۰ سال گذشته همواره به طور عمدی ابعاد جدیدی به آن افزوده شده، آرشیوی از ماهیت نظامی‌ آن تا سال ۲۰۰۳ موجود است و تهران هنوز نتوانسته سود سرمایه‌گذاری‌های هنگفت در آن را برداشت کند.

آمریکا: امکان توافق سریع برای بازگشت متقابل به پایبندی کامل به تعهدات برجام وجود دارد

ند پرایس، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا، در واکنش به اظهارات علی باقری، معاون وزیر خارجه ایران، درباره از سرگیری مذاکرات احیای برجام تا پیش از پایان نوامبر، گفت که ایالات متحده معتقد است امکان توافق سریع برای بازگشت طرفین به پایبندی کامل به تعهدات خود، وجود دارد.