رفتن به محتوای اصلی

ارمنستان یک سال پس از جنگ ۴۴ روزه
20.11.2021 - 22:46

گرچه ارمنستان در سال گذشته  پیروزی های دیپلماتیک قابل توجهی در برابر جمهوری آذربایجان کسب کرد که موجب عقب نشینی های محدودی از جانب رژیم باکو گردید، اما فشار نظامی و روانی از جانب باکو با پشتیبانی و تشویق ترکیه علیه ارمنستان هم چنان بالاست و احتمال درگیری نظامی جدید به هیچ وجه کم نشده است. در واقع، در هنگام نگاشتن این سطور برخوردهای جدیدی میان نظامیان باکو و ارمنستان گزارش شده و اوضاع هم چنان پرتنش است.

دو کشور ترک زبان رویاهای دور و درازی را برای اتصال زمینی قلمروهای خود به یکدیگر می پرورانند که تنها می تواند به بهای نقض حاکمیت ارمنستان بر منطقه جنوبی قلمرو خود، سیونیک، تحقق یابد. به نظر می رسد که در شرایط بی ثباتی ناشی از موضع پرابهام روسیه، بازیگر اصلی منطقه، آنان از کاربرد زور برای تحقق مقاصد توسعه طلبانه شان چندان ابایی ندارند. این در حالی است که ارمنستان هنوز از شکستی که در جنگ دوم قره باغ متحمل شد کمر راست نکرده است. اما جهت و مسیر رویدادهای تازه در میان مدت، همان طور که در سطور زیر خواهیم دید چندان برای این طرحهای سودازده امیدبخش به نظر نمی رسد.

 

اوضاع داخلی ارمنستان

انتخابات - پاشینیان پیروز انتخابات زودرس پارلمانی پس از جنگ بود، انتخاباتی که از لحاظ شفافیت و آزاد بودن جای ایراد نداشت. اما وی هم چنان از دید بسیاری نماد آغاز تفرقه و شکاف در جامعه ارمنستان با انقلاب پوپولیستی سال ۲۰۱۸ به شمار می رود.

پوپولسیم مصیبتی برای کشورهای فاقد تجربه دموکراسی است. حکومتهای خودکامه ای که به شیوه دموکراسی روی کار می آیند خطرناکند، بدین جهت که اثر آنها بر ذهنیت و روحیات جامعه مدتهای مدید باقی می ماند و جامعه گرفتار برای رها شدن از آثار آن، بحرانها و آزمونهای طاقت فرسایی را متحمل می شود. یک نمونه پیش رو انقلاب اسلامی ۱۹۷۹ ایران است که هنوز ذهن و روح بخشهایی از جامعه ایران را در چنگال خود دارد. انقلاب مخملی ۲۰۱۸ ارمنستان نوع دیگر آن در جامعه ای کوچکتر با فرهنگ و موقعیتی متفاوت است، که شکست نوامبر سال گذشته در جنگ از جمله نتایج آن بود. در انتخابات پارلمانی ۲۰۱۸ پس از انقلاب، که اولین انتخابات آزاد و عادلانه در ارمنستان به شمار می رفت، ۷۰ تا ۸۰ درصد رای دهندگان ذوب شده در انقلاب مخملی به تشکل سیاسی پاشینان رای دادند. نتیجه آن شد که احزاب جمهوری خواه (هیات حاکمه قبلی) و داشناکسوتیون (حزبی که در ائتلافهای دولتهای کوچاریان و سرکیسیان شرکت داشت و در خارج از ارمنستان دارای ارتباطات و نفوذ وسیع است) از پارلمان خارج ماندند و نیروهای سیاسی تازه و بی تجربه ای قدرت را به دست گرفتند. این فاجعه ای بود که گذار طبیعی و آرام از نظام الیگارشی قدیم به یک نظام دموکراتیک واقعی بدون به خطر انداختن امنیت خارجی کشور را مختل ساخت.

اثرات این پوپولسیم در انتخابات پارلمانی گذشته نیز با انتخاب مجدد پاشینیان، باوجود آن شکست مفتضحانه در جنگ، خود را نشان داد.

 

کارنامه پاشینیان در یک سال گذشته

بعد از امضای اعلامیه آتش بس ۹ نوامبر ۲۰۲۰، پایشنیان سیاست پرهیز از جنگ را به امید رسیدن به صلح و آرامش با جمهوری آذربایجان و ترکیه در پیش گرفت. چند طرح و برنامه رفاهی نیز

برای تقویت مناطق مرزی و روستایی به اجرا در آورد. لکن، در سیاست داخلی همان مشی سابق در مورد مسئولین گذشته و تعقیب و دستگیری آنها به بهانه مبارزه با فساد، فشار بر فرماندهان نظامی زمان جنگ و محاکمه آنها برای مسئول جلوه دادن آنها و تبری خوداز مسئولیت، را ادامه داد.

این اقدامات تفرقه و تشتت خطرناکی را که بعد از انقلاب پوپولیستی ۲۰۱۸ در جامعه ارمنستان به وجود آمد تشدید نموده و توان و ظرفیت نظامی ارمنستان در مقابله با خطرات خارجی موجود را به نحو قابل ملاحظه ای به تحلیل برده است.

با وجود پیروزی پاشینیان در انتخابات زودرس پارلمانی در ابتدای سال جاری، پاشینیان نشان داد که آن رهبری نیست که بتواند جامعه بحران زده و قطبی شده ارمنستان را به سوی وحدت رهنمون شود. دلمشغولی وی هم چنان مجازات رهبران و مسئولین نظامهای پیشین است که کینه ای از آنها در دل دارد و این باعث می شود که به مسایل امنیت خارجی بهای لازم را ندهد و سیاست خارجی کشور را به بیراهه بکشاند.

برای تکمیل گفتار در این زمینه، باید اضافه کرد که اپوزیسیون نیز امیدها و انتظارات رای هندگان خود وبخشهای خاموش جامعه را برآورده نکرد و از موقعیتی که در پارلمان به دست آورده بود به طور شایسته استفاده ننمود. اپوزیسیون در این مدت، به جای تمرکز روی مسایل فوریت دار و خطر خارجی موجود، هم چنان بر خواست برکناری پاشینیان، رییس جمهوری که به هرحال با رای اکثریت روی کار آمده بود، پافشاری نمود و به نوبه خود به افزایش تنش در جامعه ارمنستان کمک کرد. 

 

تحولات در داخل ارمنستان

- توافق جدید در مورد تحدید (تعیین حدود) مرزهای مشترک ارمنستان و آذربایجان.

در نهم/دهم ماه جاری، یعنی در سالگرد ترک مخاصمات در جنگ ۴۴ روزه قره باغ، ارمنستان و آذربایجان به توافقی با وساطت روسیه در مورد تعیین مرزها جهت رفع برخوردهای مرزی دست یافتند. طبق این توافق راه عبوری (نه کریدور) از داخل ارمنستان و آذربایجان، هر یک برای طرف مقابل، در نظر گرفته می شود. هردو کشور اعلام کردند که از کاربران این جاده ها از هر ملیتی عوارض خواهند گرفت.

با امضای این توافق، آذربایجان به آن هدفی که داشت، یعنی دست یافتن به بخشی از خاک ارمنستان، یعنی همان "دالان زنگه زور"، برای اتصال زمینی به نخجوان و ترکیه، "به طور قانونی"، نرسید. اکنون، فشار نظامی و ایجاد درگیری های مسلحانه در مناطق مرزی با ارمنستان با این هیاهو در رسانه های پان ترکیستی همراه شده است که " ما زنگه زور را می گیریم، خواه بطریق دیپلماتیک، خواه با کاربرد زور". این در حالی است که هر سه طرف توافق اعلام کرده اند که راه ارتباطی از کشوری برای کشور دیگر تحت حاکمیت آن کشور خواهد بود و طرفین حاکمیت کشور راه دهنده را محترم خواهند شمرد.

باکو نشان داده است که  از لحاظ نفرت ورزی نسبت به ارمنیان و هدف نابودی ارمنستان دست کمی از برادر بزرگ خود ندارد و به هیچ وجه مایل نیست با همسایه خود در صلح و صفا به سر ببرد.

سیاست سکوت و مماشات دولت پاشینیان در برابر این تعرضات در تبعیت از شعار "دوران صلح با همسایگان" ترک زبان باعث افزایش اعتراضات به این سیاست و تظاهرات خیابانی تازه شده است.

نشانه هایی از آغاز جنگ پارتیزانی در آرتساخ مشاهده می شود. طبق گزارشها یک شهروند غیرنظامی به ابتکار و تصمیم خود نارنجکی به سمت نظامیان آذربایجانی آن سوی مرز پرتاب کرده است که براثر آن چند نظامی آذربایجانی کشته یا زخمی شدند. این روزها در ارمنستان صحبت از شروع و تدارک جنگ آزادی بخش ملی می شود.

 

توجه جامعه بین المللی به سیونیک و اهمیت آن برای صلح و آرامش منطقه

 استان سیونیک یا باصطلاح رژیم باکو، "زنگه زور"، باریکه ای به عرض ۲۰ کیلومتر در جنوب ارمنستان است که این کشور را به ایران متصل می سازد. این قطعه خاک، به ویژه پس از جنگ ۴۴ روزه قره باغ و شکست ارمنستان به یک باره اهمیت یافت و ورد زبانها شد. جمهوری باکو بعد از جنگ نیز، با علم به وضعیت نامساعد ارتش ارمنستان و عدم واکنش روسیه و ایران نسبت به تعرضات باکو رفتار پرخاشگرانه تری را نسبت به همسایه غربی اش پیش گرفت، تا حدی که شروع به تجاوز به مرزهای شناخته شده بین المللی ارمنستان کرد. این تعرضات هم چنان ادامه دارد و نظامیان باکو در بخشهایی از نوارهای مرزی ارمنستان مستقر شده و در مواضع تهاجمی قرار گرفته اند.

تعدیات باکو به خاک ارمنستان به آن منجر شد که در سپتامبر گذشته رژیم باکو با بستن راه عبوری کامیونهای ایرانی به ارمنستان ، اخذ عوارض از رانندگان ایرانی و حتی زندانی کردن دو راننده ایرانی برای حمل کالا به قره باغ خشم جمهوری اسلامی را بر انگیخت، که به رزمایشهای گسترده ای توسط نیروهای نظامی ایران در طول مرزهای ایران با آذربایجان انجامید. اکنون تنش میان دو کشور فروکش کرده است، اما طبق گزارشها نیروهای ایران هنوز در طول مرزهای دو کشور مستقر هستند. 

 

 

راننده ایرانی با کامیون "ماک" در گذرگاه مِقری

 

افزایش اهمیت بین المللی منطقه سیونیک

توجه فزاینده غرب به منطقه

منطقه سیونیک، از جمله مناطق نادری است که منافع راهبردی ایران و غرب با هم تلاقی می کنند.

فرانسه از ابتدای شروع مخاصمات از سپتامبر سال گذشته میان باکو و ایروان، به حمایت دیپلماتیک از ارمنستان برخاست و حتی پارلمان آن کشور و شهر پاریس قره باغ (آرتساخ) را به رسمیت شناختند. پارلمان اروپا اعلام کرده است که اعتباری به میزان دو میلیارد یورو برای بازسازی در اختیار ارمنستان قرار می دهد.

با روی کار آمدن جو بایدن تغییری در سیاست ایالات متحده در قفقاز پدید آمد، بدین معنی که امریکا تدابیری را برای خنثی کردن اقدامات روسیه و  ترکیه برای بیرون راندن غرب از قفقاز به کار بست. از جمله این اقدامات، بازدیدهای مداوم سفیر ایالت متحده در ارمنستان از منطقه سیونیک می باشد.

بعلاوه، آقای جو بایدن، رییس جمهوری امریکا از ارمنستان به عنوان کشوری که در راه ساختن دموکراسی است برای شرکت در "کنفرانس مجازی سران دولتها برای دموکراسی" در ۹ و ۱۰ دسامبر آتی دعوت به عمل آورده، در حالی که با اقدامی گویا از دعوت ترکیه و آذربایجان خوداری نموده است (1).

 

 تغییر مشی جمهوری اسلامی نسبت به همسایه مسلمان شیعی شمالی

جمهوری اسلامی پس از انفعال کامل در طول منازعه قره باغ، از سپتامبر گذشته از حمایت باکو در مناقشه مناقشه قره باغ دست کشید و به تهدید و خط و نشان کشیدن و رزمایشهای نظامی در طول مرز ایران با جمهوری باکو پرداخت. گرچه سیاستهای جمهوری اسلامی معمولا کمتر با منافع واقعی ملی هم خوانی دارد، اما این بار آش آنقدر شور بود که خان هم متوجه شد. بی عملی مداوم جمهوری اسلامی در برابر تجاوزات باکو علیه همسایه خود به آنجا منتهی شد که منافع و مصالح راهبردی ایران در قفقاز نیز در معرض مخاطره جدی قرار گرفت. از طرفی افکار عمومی و احساسات ملی توده ایرانیان نیز رژیم را به طور غیر مستقیم وادار کرد که دست به اقدامی، هرچند، دیروقت، بزند. به هرجهت، باوجود اینکه ایران، به دلیل انفعال خود در برابر رویدادهای قفقاز جنوبی در یکی دو سال گذشته از معادلات منطقه تاحد زیادی کنار گذاشته شده، اما این رزمایشها به نوبه خود اشتهاهای پان ترکیستی را در مورد سیونیک تاحدی کور کرد.

 

توجه روز افزون هند به منطقه

کشور هند نیز به طور فزاینده ای تلاش دارد که حضوری در منطقه داشته باشد و بدین جهت از سالها پیش به این طرف روابط اقتصادی و دیپلماتیک خود با ارمنستان را افزایش داده است. موضوع مورد علاقه هند در این تلاش احداث راه ترانزیتی -بازرگانی چاه بهار از جنوب ایران به دریای سیاه از طریق منطقه مقری در ارمنستان است که گزینه جالبی برای هند جهت ارتباط زمینی با اروپاست. گفتنی است که جمهوری اسلامی نیز نسبت به این طرح نظر مساعد اعلام کرده است، اما باید دید که در عمل چه اقدامی انجام می دهد.

اما، دلیل مهم دیگر، مشارکت پاکستان در جنگ قره باغ به سود باکو و همکاری روزافزون این کشور با ترکیه و آذربایجان در منطقه دریای مازندران است که به افزایش نفوذ پاکستان در منطقه منجر خواهد شد. هند چنین تحولی را مغایر با منافع راهبردی خود در منطقه می داند (2) و در راستای مقابله با شکل گیری این مثلث شوم وزیر خارجه هند در ۱۲ اکتبر گذشته به ایروان سفر کرد و با نخست وزیر و وزیر خارجه ارمنستان در مورد ارتقای همکاری ها میان دو کشور از جمله در زمینه های دفاعی مذاکراتی انجام داد.

 

در پس زمینه این تحولات، ایروان نیز فعالیتهای دیپلماتیک خود در سطح بین المللی را علی رغم ناخشنودی روسیه تشدید کرده است. دولت ارمنستان از چند ماه پیش شکایتی حقوقی با اسناد و مدارک متعدد در مورد جنایات جنگی ارتش باکو و هم چنین جهادیون سوری، که با مباشرت ترکیه برای جنگ با ارمنیان به قره باغ منتقل شده بودند، در دادگاه بین المللی کیفری لاهه مطرح کرد، که بازتاب گسترده ای در رسانه های جهانی داشت. رسیدگی به این شکایات البته ممکن است مدتها طول بکشد، اما این اقدام ضربه دیگری را به وجهه و حیثیت باکو و آنکارا وارد کرد. از نتایج این اقدام می توان از اظهارات سناتور آلکس پادیلا* در کنگره ایالات متحده یاد کرد که خواستار گزارشی از وزارت دفاع در  مورد جنایات جنگی رژیم باکو در جنگ قره باغ، از جمله کاربرد بمبهای فسفری و خوشه ای و  مهمات ممنوعه دیگر شده است (3). همان طور که گفتیم، روسیه از این ابتکار جسورانه ارمنستان خرسند نبود، اما نهایتا کاری برای جلوگیری از آن انجام نداد یا یا نتوانست انجام دهد.

 

درسهایی که ارمنیان از جنگ 44 روزه قره باغ باید بیآموزند:

قبلا لازم به تاکید می دانیم که ارتش ارمنستان باوجود نفرات و تجهیزات کم به گواهی نظرات کارشناسان از لحاظ حرفه ای و رزم آوری نسبت به ارتش باکو برتری داشت، چنانکه تقریبا همیشه در طول سی و اندی سال گذشته نیز چنین  بوده است. اما چه شد که این بار ورق برگشت؟

عوامل شکست ارمنستان را می توان به شرح زیر خلاصه کرد:

۱. تضعیف پشت جبهه و منحرف شدن توجه ها از خطر قریب الوقوع خارجی با شروع انقلاب پوپولیستی ۲۰۱۸ و عدم آمادگی کامل ارمنستان برای مقابله با تجاوز باکو-آنکارا. از تبعات این انقلاب انتظارات واهی در مورد حمایت غرب و کفایت دموکراسی برای تضمین امنیت ارمنستان در برابر باکو و آنکارا بود.

۲. مشارکت گسترده ترکیه (و اسراییل) در جنگ به نفع باکو. طی دهه گذشته ترکیه حضور خود در قفقاز را تقویت و اسراییل نیز جاپایش را در جمهوری باکو مستحکم کرد (4). لازم به یادآوری است که غیر از ترکیه واسراییل، پاکستان، افغانستان و جهادیون سوری نیز علیه ارمنستان صف آرایی کردند.انگلستان نیز با تشویق و ترغیب پشت پرده باکو به پیش برد جنگ به انگیزه کسب منافع اقتصادی در مناطق بازپس گرفته شده نقشی در طولانی شدن جنگ و کشتار و ویرانی ایفا کرد.

۳. تغییر معادلات استراتژیک در منطقه و جهان، زد و بندهای روسیه و ترکیه در پشت پرده، غافل ماندن دولت پاشینیان از این تحولات و در نتیجه تنها ماندن (یا تنها گذاشته شدن) ارمنستان توسط متحدانش.

 

طرحها و سیاستهایی که می تواند ارمنستان را به تدریج به ثباتی کمابیش پایدار برای ادامه بقا ارتقا دهد:

- ایجاد ارتش سه ملیونی "ملت-ارتش"، بسیج مردمی و آمادگی مداوم رزمی در سطح حرفه ای بالا و  اعلام آن به عنوان سیاست راهبردی کشور.

- ارتقاء کیفیت و کمیت فعالیت دیپلماتیک در منطقه و در سطح جهانی، یافتن دوستان و متحدان جدید، ضمن حفظ متحدان قدیمی.

- ارتباط و همکاری وسیعتر میان دولت ارمنستان و دیاسپورای ارمنیان، مشارکت دادن انبوه کارشناسان، صنعتگران، سرمایه داران، دانشمندان و فعالین سیاسی در جوامع ارمنی سراسر دنیا در اداره کشور و ایجاد مکانیسمهای ارتباطی قوی با (رهبران) این جوامع. برخلاف رابطه تنگاتنگ متقابل دولت و دیاسپورای اسراییل، یعنی عاملی مهم در ادامه بقای این کشور در محیطی خصمانه، متاسفانه چنین رابطه ای میان دولت ارمنستان و دیاسپورای ارمنیان، که دو تا سه برابر جمعیت ارمنستان است، هنوز به وجود نیآمده است.

 این طرح آخر، باتوجه به محاصره اقتصادی و نظامی ارمنستان توسط باکو و آنکارا، می تواند درصورت استفاده هدفمند، تا حد قابل ملاحظه ای تاثیر این محاصره را خنثی کند.

- و بالاخره، ارمنیان باید بیاموزند که ضمن اینکه برای صلح تلاش می کنند همواره برای جنگ هم آماده باشند و در وهله اول به خود و به نیروها و ظرفیتهای خود اتکا کنند. ارمنستان بحرانهای سخت تری را از سر گذرانده و این توان بالقوه را دارد که بار دیگر کمر راست کند و شکستهایش را به پیروزی تبدیل نماید.

لاهه،    ۲۴ آبان ۱۴۰۰ برابر با ۱۵ نوامبر ۲۰۲۱

_______________________________

پانویس:

1 President Joe Biden Has Invited Armenia to His Upcoming Summit for Democracy , Turkey and Azerbaijan Are No… – Armenian News by MassisPost | NEWS EUROPE (news-europe.fr)

2. چنین تحولی در منطقه دریای مازندران به زیان منافع راهبردی ایران هم هست.

3. Sen. Menendez introduces amendment to revoke US presidential waiver of Section 907 restrictions on US aid to Azerbaijan (armenianweekly.com)

4. استقرار اسراییل در جمهوری آذربایجان هدف مهمتر محاصره ایران را نیز دنبال می کرد.

___________________________________________________________

دیدگاه‌ و نظرات ابراز شده در این مطلب، نظر نویسنده بوده و لزوما سیاست یا موضع ایرانگلوبال را منعکس نمی‌کند.

بهمن
اکیهان لندن

فیسبوک - تلگرامفیسبوک - تلگرامصفحه شما

توجه داشته باشید کامنت‌هایی که مربوط به موضوع مطلب نباشند، منتشر نخواهند شد! 

افزودن دیدگاه جدید

لطفا در صورتیکه درباره مقاله‌ای نظر می‌دهید، عنوان مقاله را در اینجا تایپ کنید

متن ساده

  • تگ‌های HTML مجاز نیستند.
  • خطوط و پاراگراف‌ها بطور خودکار اعمال می‌شوند.
  • Web page addresses and email addresses turn into links automatically.

لطفا نظر خودتان را فقط یک بار بفرستید. کامنتهای تکراری بطور اتوماتیک حذف می شوند و امکان انتشار آنها وجود ندارد.

CAPTCHA
لطفا حروف را با خط فارسی و بدون فاصله وارد کنید CAPTCHA ی تصویری
کاراکترهای نمایش داده شده در تصویر را وارد کنید.