در روزهایی که تازه‌ترین فیلم سینمایی اصغر فرهادی اکران نه چندان موفق خود در ایران را پشت سر می‌گذارد و با جذب کمتر از ۴۰۰ هزار تماشاگر طی یک ماه و نیم نمایش یکی از کم‌مخاطب‌ترین فیلم‌های او در داخل ایران بوده، کیلومترها آن‌سوتر وضعیت متفاوت است. «قهرمان» با نامزدی پی‌درپی در جوایز سالانه منتقدان آمریکایی به یکی از پرامیدترین آثار رشته بهترین فیلم بین‌المللی اسکار ۲۰۲۲ تبدیل شده است.

نهمین فیلم بلند فرهادی که در نخستین نمایش جهانی خود در ماه ژوئیه جایزه بزرگ جشنواره هفتاد و چهارمین فیلم کن را به دست آورد، از همان زمان به فهرست بخت‌های اصلی جوایز اسکار نود و چهارم راه یافت و نشریات سینمایی ایالات متحده و منتقدان این رسانه‌ها، «قهرمان» را علاوه بر رشته بهترین فیلم بین‌المللی، در چند بخش دیگر هم صاحب بخت نامزدی اسکار می‌دانستند.

اما به شکل جدی مسیر حرکت «قهرمان» به سمت مجسمه طلایی اسکار از هفته گذشته آغاز شد که در جوایز سالانه هیات ملی نقد آمریکا (ان‌بی‌آر) توانست در دو بخش بهترین فیلم خارجی و بهترین فیلمنامه غیر اقتباسی برنده شود. اهدای جایزه بهترین فیلمنامه به آخرین ساخته فرهادی نشان داد پیش‌بینی‌های بعد از برگزاری جشنواره کن دور از واقعیت نبوده و فیلم فرهادی می‌تواند در این رشته هم شانس داشته باشد؛ همان‌طور که «جدایی نادر از سیمین» هم نامزد اسکار فیلمنامه بود و در نهایت رقابت را به فیلم «نیمه‌شب در پاریس» ساخته وودی آلن باخت.

از ابتدای این هفته با اعلام نامزدهای چند جایزه سینمایی دیگر در آمریکا، «قهرمان» باز هم نامزد دریافت جایزه شد. مجمع منتقدان هالیوود (اچ‌سی‌ای) این فیلم را در رشته بهترین فیلم خارجی نامزد کرد و در فهرست نامزدهای همین رشته در جوایز انجمن منتقدان واشنگتن هم نام «قهرمان» دیده می‌شد. ضمنا آکادمی رسانه‌های بین‌المللی به عنوان برگزار کننده جوایز ستلایت جدیدترین ساخته فرهادی را در دو رشته بهترین فیلمنامه غیر اقتباسی و بهترین فیلم خارجی کاندیدا کرد.

دژاوو در کن

نگاهی به نامزدها و برندگان رشته بهترین فیلم خارجی در جوایز سینمایی امسال آمریکا نشان می‌دهد فیلم‌های حاضر در بخش مسابقه جشنواره کن ۲۰۲۱ بیشترین شانس را دارند و رقابت چند فیلم شاخص آن جشنواره در حال تکرار است.

به جز «قهرمان»، نام فیلم‌های «ماشینم را بران» ساخته هاماگوچی ریوسو فیلمساز ژاپنی (برنده جایزه بهترین فیلمنامه جشنواره کن)، «بدترین آدم دنیا» به کارگردانی یواکیم تریر از نروژ (برنده جایزه بهترین بازیگر زن جشنواره کن) و «تیتان» ساخته جولیا دوکورنو (برنده نخل طلایی جشنواره کن) در میان نامزدهای جوایز سینمایی آمریکا تکرار شده است.

«دست خدا» ساخته پائولو سورنتینو کارگردان سرشناس ایتالیایی از معدود فیلم‌های صاحب بخت در جوایز سینمایی ایالات متحده است که در کن حاضر نبود و برای اولین بار در جشنواره ونیز رونمایی شد.

به این ترتیب جشنواره کن که در سال ۲۰۲۰ به دلیل شیوع کرونا برگزار نشد و به همین دلیل نقش چندانی در معادلات جوایز سینمایی سال گذشته و بخصوص اسکار ۲۰۲۱ نداشت، امسال ظاهرا این عقب‌ماندن را جبران کرده و تقریبا همه برندگان جوایز اصلی‌اش، امیدهای اسکار هستند.

این فیلم‌ها فقط به رشته بهترین فیلم بین‌المللی محدود نیستند و در رشته‌های مهم‌تر نیز امکان نامزدی دارند. همانطور که «قهرمان» بخت راهیابی به رشته بهترین فیلمنامه اسکار ۲۰۲۲ را دارد، فیلم «ماشینم را بران» با به دست آوردن جایزه بهترین فیلم در جوایز حلقه منتقدان نیویورک نشان داد که حتی در مهم‌ترین رشته اسکار پیش رو هم فرصت رقابت دارد.

اگر علاقه اعضای آکادمی اسکار در سال‌های اخیر به فیلم‌های غیرآمریکایی و رعایت تنوع نژادی در ترکیب نامزدها و برندگان را نیز در نظر بگیریم، شانس فیلم‌های آسیایی و اروپایی در رشته‌های اصلی اسکار بیشتر هم می‌شود.

شهرت فرهادی و دوئل به خاطر پول

اما در رقابت سخت و پیچیده اسکار امسال،‌ برگ برنده اصغر فرهادی شهرت او در آمریکاست. او تنها فیلمساز حاضر در بین نامزدهای بالقوه رشته بهترین فیلم بین‌المللی است که سابقه دو بار بردن اسکار را دارد. نزدیک‌ترین رقیب او از نظر سابقه موفقیت در این رقابت، پائولو سورنتینو است که یک بار در سال ۲۰۱۳ این جایزه را به خود اختصاص داده و سایر رقبا، هیچ‌کدام قبلا اسکار نبرده‌اند.

از سوی دیگر سینمای فرهادی به سلیقه آمریکایی نزدیک است. هنگام اکران «جدایی نادر از سیمین» در ایالات متحده، برخی منتقدان آمریکایی شیوه داستان‌گویی او را با آلفرد هیچکاک مقایسه کردند. فیلم‌های فرهادی از جنس سینمای قصه‌گو است و به همین دلیل طیف وسیع‌تری از سینمادوستان و سینماگران آمریکایی را جذب خود می‌کند.

نکته مهم دیگر در رقابت اسکار، کارزارهای تبلیغاتی فیلم‌هاست. مرور تاریخ این جایزه و بررسی عوامل تعیین کننده بر آرای اعضای آکادمی علوم و هنرهای سینمایی نشان می‌دهد که قدرت و ارتباطات پخش کنندگان فیلم‌ها نقشی غیر قابل انکار در موفقیت احتمالی آثار دارد.

پخش کننده آمریکایی «قهرمان» کمپانی آمازون است که در سال‌های اخیر در رقابت با نتفلیکس وارد عرصه تولید و پخش فیلم‌های سینمایی شده و شواهد نشان می‌دهد به موفقیت فیلم فرهادی در اسکار امید زیادی بسته است. تعیین ماه دسامبر برای اکران «قهرمان» در آمریکای شمالی که به شکل سنتی بهترین زمان برای نمایش عمومی فیلم‌های مورد پسند اسکار است، یکی از این نشانه‌هاست.

اما تجربه سال‌های اخیر نشان می‌دهد الگوها و عوامل تثبیت شده، لزوما موفقیت یک فیلم در رقابت اسکار را تضمین نمی‌کنند و هر نوع شگفتی و غافلگیری ممکن است.

هنوز دو ماه تا اعلام نامزدهای نود و چهارمین دوره جوایز اسکار باقی مانده و در این مدت عجیب نیست اگر ورق به سوی هریک از فیلم‌ها برگردد. حتی اگر «قهرمان» در یک یا چند رشته نامزد شود، به این معنی نیست که روز ۲۷ مارس نام اصغر فرهادی برای سومین بار از پاکت جوایز اسکار بیرون می‌آید.

با این حال، نامزدی اصغر فرهادی و موفقیت‌های بین‌المللی فیلم جدیدش نشانه روشنی است از اینکه او همچنان مهم‌ترین نام بین‌المللی سینمای ایران در قرن ۲۱ محسوب می‌شود و حتی کم‌رمق‌بودن فروش فیلمش در داخل کشور، اثری بر این موقعیت استثنایی در سطح بین‌المللی ندارد. فرهادی، همچنان ستاره بین‌المللی سینمای ایران است و بسیاری از مهم‌ترین و قدرتمند‌ترین مراکز تولید سینمایی در جهان، هر سال منتظر تولیدات او هستند. چه ایرانی‌ها خوششان بیاید یا نه.