حکومتها همیشه راه خود را میروند و در کنار آن ملت ها نیز راه خود را میروند ولی هیچگاه راهشان یکی نیست و همیشه با هم زاویه دارند, در حکومتهای سنت گرا و مذهبی زاویه بین این دو راه بزرگترین است. هیچ یک از حکومتها چندان کنترلی بر راه ملت ها ندارند, لذا تحولات اجتماعی خارج از اراده حکومتها روی میدهند, و انقلابات که برآیندیست از میزان دوری این دو راه از یکدیگر خارج از اراده هر دو آنها روی میدهند. در واقع عوامل بسیاری موجب وقوع یک انقلاب میباشند که علاوه بر یکسری قواعد کلی به ویژه گی های سنتی و فرهنگی جامعه نیز بستگی دارد.

در گذشته به جهت بسته بودن جوامع و عدم وجود تکنولوژی ارتباطات اجتماعی و جهانی فشار حکومتها بر راه ملت ها بیشتر بود, هر چند هر دو همچنان راه خود را میرفتند و سرانجام تضاد بین این دو راه همان موتور محرکه رویدادهای انقلابی بوده است که بصورت یک قاعده کلی همچنان در زندگی جوامع جهانی نقش تعین کننده را داشته و تحولات اجتماعی را بوجود میآورد. شورهای انقلابی از تضاد بین این دو راه در مردم شکل میگیرند و در آنها ذخیره میشوند و در شرایط مناسب بیرون میریزند. مردم ما نیز آن شور انقلابی نهفته در درونشان را که از بدو مشروطیت شکل گرفته بود و پس از کودتای ۲۸ مرداد شکل عمیقتری بخود گرفت وقتی جرقه های انقلاب ۵۷ بهر دلیلی زده شد آن شورهای نهفته اشان را آشکار ساختند و همایش ها آفریدند ولی در شرایط خلاء سیاسی آنروز جریان این شورها همانند سیلی به هر جهت میتوانست برود, لذا هر کسی و یا هر جریان سیاسی که این سیل را به مسیر خود میکشید میتوانست از قدرت تخریبی آن در سرنگونی رژیم استفاده کند و سوار بر امواج آن سیل گردد که در نهایت روحانیت آن ابزار را بکار گرفت و بر موج انقلاب سوار شد.

حکومتهای سنتی و استبدادی و دارای ایدئولوژی تلاششان بر جلوگیری استقلال راه ملت از راه حکومت کاملا بیهوده است و راه بجائی نخواهد برد, درست مانند آنست که با انگشت شست میخواهند راه آتشفشان را ببندند, اعمال خشونت و بگیر و ببندها تنها نقش تاخیری دارند ولی قادر به توقف ملت در ادامه راهشان نیستند و سرانجام به حکم جبر تاریخ, ملت برنده و حکومت بازنده خواهد بود. امروز ما این قاعده تاریخی و جهانی را در کشور خودمان نیز شاهدیم. نزدیک به نیم قرن است که حاکمیت مذهبی تمام تلاش و فشارش را بر رانش بیشتر و عمیق تر مردم بسوی سنت و مذهب متمرکز کرده است ولی پیوسته ناکام مانده و تنها توانسته اندکی رنگ و جلای ظاهر آنرا اعمال نماید که با وقوع یک تحول کوچک در آینده براحتی رنگ میبازد و جلایش ناپدید میشود. نمونه ساده آن در زندگی شهری هرچند بصورت محدود دیده میشود که بتدریج در سطح کشور گسترش خواهد یافت و آن پدیده دوست دختر و دوست پسر است که در اوج تسلط حکومت سنتی ظاهر شده و بر خلاف پیش از انقلاب بسیاری از خانواده های شهری آنرا امروزه برتابیده اند و آنرا نیز به حریم خانواده خود راه داده اند, در حالیکه در پیش از انقلاب حتی فکرش هم چندان پذیرفتنی نبود. همچنین در بدو انقلاب یک تهاجم گسترده به موسیقی و می نوشی از سوی حاکمیت صورت گرفت ولی آنهم ناکام ماند و رژیم خود نیز به نوعی با موسیقی کنار آمد, و بساط می نوشی و می خواری نیز در خانه ها به حیات خود ادامه داد که آنهم پس از تحولات آینده مجددا به سطح جامعه باز میگردد. حضور زنان در تمام سطوح اجتماعی بگونه شگرف و تحسین آمیزی رشد یافته که نشان از اراده نیرومند آنها در به چالش کشاندن قوانین سنتی حاکم میباشد. از سوی دیگر هر روز شاهد رشد توقف ناپذیر پدیده های بسیاری در جامعه میباشیم که بشدت در تضاد با سنت و مذهب است و هیچ کنترلی هم بر آنها میسر نیست. امروز پس از گذشت چهل و سه سال از حاکمیت استبداد دینی در نهایت روحانیت نتوانست ملت را به راه خود آورد ولی ملت توانست روحانیت را تا حدی به دنبال راه خود بکشد و این همان برتری توان ملت ها بر دولت هاست که یک اصل تغییر ناپذیر تاریخ بوده و تحولات اجتمایی و تاریخی را موجب میگردد.