افت شتابان ارزش روبل روسیه که از پیامدهای بی‌درنگ تهاجم نیروهای این کشور به اوکراین است، از همین حالا فراتر از مرزهای آن هم اثراتی داشته است. به‌ویژه در کشوری چون تاجیکستان که به روسیه وابستگی عمیق دارد.

تاجیکستان که همچنان با عواقب بحران کووید-۱۹ دست‌وپنجه نرم می‌کند، به نظر می‌رسد با اعمال تحریم‌های بین‌المللی علیه روسیه در آستانه بحرانی دیگر قرار گرفته است که ثبات اقتصادی و اجتماعی کشور را تهدید می‌کند.

روبل روسی در دو سه روز نخست آغاز تهاجم به اوکراین در تاجیکستان کاهش شدید داشت و بیش از یک سوم ارزش خود را از دست داد. پیش از آغاز جنگ در اوکراین در صرافی‌ها و بانک‌های تاجیکستان هزار روبل روسیه در ازاء ۱۵۰ تا ۱۵۵ سامانی تاجیکستان مبادله می‌شد. اکنون (در روز پنج‌شنبه ۱۲ اسفند / ۳ مارس) ارزش آن به ۹۵ تا ۱۰۰ سامانی سقوط کرده است. در نتیجه بانک‌های تاجیکستان مایل نیستند بین روبل و سامانی معاملاتی انجام دهند.

همه‌روزه مهاجران تاجیک از روسیه به کشورشان مبالغی حواله می‌کنند و این حواله‌کردها همگی به روبل روسی است. سقوط شدید ارزش روبل، حجم درآمد و کمک آنها به خانواده‌هایشان در تاجیکستان را یک باره کاهش داده است که طبعاْ به بدتر شدن شرایط زندگی مردم در تاجیکستان منجر می‌شود.

بنا به آمار، حجم حواله‌کرد مهاجران تاجیک از روسیه تنها در نیمه دوم سال میلادی گذشته معادل ۸۰۰ میلیون دلار بود. این مبالغ سال‌هاست که به منبع رسمی درآمد بودجه دولت تاجیکستان تبدیل شده و بیانگیر وابستگی دولت و نظام بانکی آن به پول مهاجران مقیم روسیه است.

دیدار رئیس شورای فدراسیون روسیه با امامعلی رحمان

در ده سال اخیر مهاجران کاری تاجیک از روسیه از طریق مجاری بانکی حدود ۲۵ میلیارد دلار به کشورشان منتقل کرده‌اند که چرخه اقتصاد تاجیکستان را تا حدی فعال نگه داشته است. اکنون که کاهش شدید این مبالغ محتوم است، تحلیلگران آینده ناروشنی را برای اوضاع اقتصادی و اجتماعی تاجیکستان پیش‌بینی می‌کنند.

عبدالمنان شیرعلی‌یف، روزنامه‌نگاری که مسائل اقتصادی را دنبال می‌کند، معتقد است که زیان جنگ روسیه با اوکراین بر تاجیکستان بیشتر خواهد بود، تا بر خود روسیه:

«متأسفانه خیلی از مهاجران کاری تاجیک مشاغل خود را از دست خواهند داد. درآمد آنها دست کم دو برابر کم می‌شود. اقتصاد تاجیکستان که تقریبا تنها تکیه‌گاهش حواله‌های مهاجران است و در دو سال اخیر با بحران کرونا بسیار ضعیف شد، تازه دارد دوباره جان می‌گیرد. اکنون باید در انتظار بحران‌های تازه بود».

افزون بر این، دولت تاجیکستان روسیه را شریک اقتصادی و بازرگانی شماره یک خود می‌داند. سال گذشته حجم مبادلات تجاری میان دو کشور یک میلیارد و ۳۵۲ میلیون دلار را تشکیل داد. بازار سوخت و فراورده‌های نفتی تاجیکستان عمدتا در اختیار روسیه است. حرف اول و آخر غالبا با شرکت گازپروم روسیه است. با توجه به اینکه حمل و نقل کالاها در داخل تاجیکستان توسط ماشین‌ها صورت می‌گیرد و چون تاجیکستان یک کشور غالبا کشاورزی است، تغییر قیمت مواد سوختی در نتیجه جنگ روسیه با اوکراین به‌ناچار بر وضعیت اقتصاد تاجیکستان عمیقا تأثیرگذار خواهد بود.

گذشته از این، تاجیکستان از روسیه مواد غذایی مختلف، به‌ویژه روغن گیاهی و شکر وارد می‌کند. واردات مصالح ساختمانی از قبیل چوب و آهن از روسیه به تاجیکستان هم چشم‌گیر است. کمترین تغییر در قیمت این محصولات، اقتصاد تاجیکستان را متأثر خواهد کرد.

پرویز ملاجانف، تحلیلگر مسائل تاجیکستان در دوشنبه می‌گوید که تأثیر منفی جنگ روسیه در اوکراین برای تاجیکستان بسیار ویرانگرتر و درازتر از اثرات کووید-۱۹ خواهد بود. برای رفع عواقب همه‌گیری کرونا که یک بحران جهانی بود، کشورهای پیش‌رفته و سازمان‌های بین‌المللی به تاجیکستان یاری دادند و تاجیکستان برای مقابله با آن تنها نبود. ولی اکنون وضعیت فرق می‌کند. او می‌گوید:

«برای تاجیکستان جنگ روسیه با اوکراین و تحریم‌های غرب علیه روسیه تأثیر بدی دارد. اگر به یاد دارید، در نزاع اول بین این دو کشور در سال ۲۰۱۴ اقتصاد روسیه با بحران مواجه شد. ارزش روبل روسیه به‌شدت کاهش یافت، بازار کار روسیه راکد شد، درآمد مهاجران از ۳۰ تا ۵۰ درصد کم شد، بهای مواد و محصولات دو سه برابر بالا رفت و در نتیجه، میزان انتقال پول مهاجران نیز تا ۳۰ درصد پائین آمد. حجم حواله‌کرد مهاجران که تا آن سال حدود سه میلیارد دلار بود، تا به امروز به حالت قبلی خود برنگشته؛ اما اکنون شرایط باز هم وخیم‌تر است، چونکه تحریم‌ها سخت‌تر و سنگین‌تر است».

آقای ملاجانف به دو نکته مهم دیگر هم اشاره کرد. به گفته او روسیه شاید برای رفع پیامدهای این جنگ لابد پیشاپیش آمادگی‌هایی را در نظر گرفته بود؛ درست بر خلاف تاجیکستان که در دوران بحران کرونا بیش از ۶۵ درصد ذخایر ارزی و سنگ‌های قیمتی خود را فروخت.

از این رو بسیاری از کارشناسان از ادامه وابستگی اقتصاد تاجیکستان به روسیه در طول سی سال استقلال انتقاد می‌کنند و حکومت را در جلب شریکان دیگر و گسترش همکاری‌های اقتصادی با قدرت‌های دیگر با هدف کاهش وابستگی به روسیه ناکام می‌دانند.

روشن نیست که جنگ روسیه در اوکراین چقدر طول خواهد کشید. اما به باور بسیاری از کارشناسان در تاجیکستان، ادامه این جنگ باعث بازنگری سیاست‌های روسیه از جمله در زمینه مهاجرپذیری خواهد شد. آن هم در حالی که امامعلی رحمان سال‌هاست پیشنهاد ولادیمیر پوتین برای عضویت تاجیکستان در اتحادیه اقتصادی اروآسیا را نپذیرفته است. همین موضوع می‌تواند برای روسیه‌ای که در تنگنای تحریم‌ها گرفتار مانده، بهانه‌ای برای بستن مرزهایش به روی مهاجران کاری تاجیکستان شود. همزمان کرملین خود را موظف می‌‌داند که برای پناهجویان از مناطق شرقی اوکراین امتیار قائل شود و آنها را با مشاغل و مسکن و تابعیت روسیه تأمین کند.

از سوی دیگر ممکن است کشورهای غربی دوشنبه را به قطع همکاری با بانک‌ها و شرکت‌های تحریم‌شده روسی وادارند که در شرایط کنونی ضربه جانکاهی بر پیکر اقتصاد تاجیکستان خواهد بود.