فرصت سازی ترکیه، فرصت سوزی ایران

منطقه خاورمیانه هنوز روی آرامش بخود ندیده بود که جنگ ویرانگر دیگری در نزدیکی های منطقه این بار در اروپا در گرفت، فدراسیون روسیه بعد از مدت ها درگیری لفظی و اخطار های مکرر عملیات نظامی خود را در خاک اوکراین آغاز کرد، بازیگران منطقه ای و جهانی به سرعت وارد عمل شدند، « پوتین » رئیس جمهور فدراسیون روسیه سخن از کاربرد سلاح های اتمی بازدارنده به میان آورد که باعث وحشت و حیرت همگان شد. اتحادیه اروپا در واکنش سریع تحریم های همه جانبه را بدون پیشنهاد مذاکره و یا میانجیگری بین طرفین به اجرا گذاشت، پیشنهاد عضویت اوکراین را برای بررسی پذیرفت ولی بعد ها اعلام کرد که موضوع عضویت نیازمند زمان و بررسی بیشتری است، در آن سو تر ایالات متحده با به اجرا گذاشتن تحریم های فلج کننده برخی از نیرو های نظامی خود را در پیمان نظامی ناتو تقویت کرد و نفرات آن را در کشور های پیرامونی اوکراین افزایش داد، ولی به درخواست مداخله نظامی ناتو در اوکراین که از سوی زلنسکی رئیس جمهور اوکراین مطرح می شد روی خوش نشان نداد و از مداخله مستقیم پرهیز کرد ولی همزمان کمک های اقتصادی خود را افزایش داد و با تصویب مجلس نمایندگان آمریکا حجم آن را تا 14 میلیارد دلار بالا برد.

از آغاز مداخله نظامی روسیه تا کنون ( 17 روز ) بیش از 2 و نیم میلیون از مردم اوکراین به کشور های همسایه سرازیر شدند و اتحادیه اروپا با آغوش باز از آنها استقبال کرده و پیش بینی می شود که تعداد آنان از مرز 4 میلیون نفر گذر کند، ولی در این مدت پیشنهاد جدی که مورد پذیرش دو کشور متخاصم باشد از سوی کشور های مهم که خود را بازیگر جهانی می نامند مطرح نشده است، تنها شورای امنیت سازمان ملل متحد و مجمع آن در چندین نشست فدراسیون روسیه را به اتهام حمله نظامی محکوم کرده و خواستار پایان درگیری ها شده است، در حالیکه ابعاد جنگ هر روز وسیعتر می شود و جنگجویان خارجی هم با درخواست دو کشور به آن می پیوندند، ( زلنسکی می گوید برای شرکت در جنگ و روس کشی نیازی به روادید نیست و پوتین اعلام می کند که تعدادی از جنگ جویان خاورمیانه خواهان شرکت در جنگ اند ) در این میان ادامه جنگ و درگیری ممکن است به یک بحران عمق اقتصادی در منطقه و جهان بیانجامد که بعد از رکود دوران کرونا خوشبینی های نهاد های اقتصادی جهان را بر باد دهد. افزایش سریع قیمت های انرژی ( نفت و گاز ) در دورانی که تورم رو به بالا است به آن شتاب بیشتری دهد و مواد عذایی ( گندم، ذرت، روغن گیاهی و ... ) که دو کشور درگیر جنگ تولید کننده عمده آن هستند کمیاب شود که برخی از کشور ها در آفریقا و خاورمیانه دچار قحطی و گرسنگی شوند، در نتیجه درگیری نظامی دو کشور ضایعه بزرگی برای همه جهان خواهد بود که باید هرچه زود تر به پایان برسد، در این راستا برخی از کشورهای منطقه تلاش می ورزند که بتوانند باب مذاکره بین فدراسیون روسیه و اوکراین را باز کنند، ترکیه از جمله کشور هایی است که « اردوغان » رئیس جمهور آن از همان روز های نخست تماس های تلفنی خود را با سران برخی از کشور ها از جمله پوتین و « زلنسکی » آغاز کرد و از آنان درخواست نمود در ترکیه دیدار کنند و مذاکره نمایند.

ترکیه مدتی است که با بحران عمیق اقتصادی روبرواست، از میزان رشد اقتصادی آن به شدت کاسته شده، ارزش پول ملی آن تنها در یک سال 40 درصد پائین آمده، میزان تورم بعد از سال ها از مرز 25 درصد گذشته، حجم نقدینگی همراه با کاهش بهره و کسری بودجه ثبات اقتصادی را به هم زده و باعث خروج سرمایه از کشور شده است.ترکیه نیازمند سرمایه های خارجی است که بتواند تولیدات خود را بالا ببرد، با سررسید بدهی های خارجی آنها را بپردازد و ثبات اقتصادی و سیاسی خود را برای جلب سرمایه های خارجی نشان دهد، در این راستا باید سیاست خارجی خود را بازنگری کند و از فرصت های بدست آمده بهره ببرد.

ترکیه با توجه به نزدیکی شیخ های خلیج و برخی دیگر از کشور های عربی به اسرائیل در سیاست خارجی خود تجدید نظر کرد و بعد از 14 سال رابطه تیره با اسرائیل را بهبود بخشید و به آن نزدیک شد، در این راستا دیپلوماسی فعال خود را بکار انداخت و به کشور های مصر، عربستان و دیگران هم پیام های مثبت و دوستانه فرستاد. در اولین فرصت.« هرزوق » رئیس جمهور اسرائیل بعد از مدت ها از ترکیه دیدار کرد و مورد استقبال اردوغان قرار گرفت، بعد از آن « میکوتاکیس » نخست وزیر یونان، سپس « اولاف شولتز » صدر اعظم آلمان برای گفتگو و مذاکره به ترکیه آمدند تا 10 مارس « سرگئی لاوروف » وزیر امور خارجه فدراسیون روسیه و « دیمیترو کولبا » وزیر امور خارجه اوکراین به دعوت « مولود چاووش اوغلو » در آنتالیا دیدار کردند تا رو در روی هم قرار گیرند و راه های برون رفت از بحران و برقراری صلح را بررسی کنند، هرچند این دیدار ها و مذاکرات چند جانبه دستآورد مهمی نداشت ولی زمینه خروج شهروندان شهر های محاصره شده ( کیف، ماریوپول و... ) را فراهم آورد.

ترکیه یکی از اعضای مهم ناتو است که با هردو کشور روسیه و اوکراین رابطه اقتصادی و دوستانه دارد در حالی که با روسیه در سوریه، لیبی و... اختلاف نظر دارد ولی در راستای منافع اقتصادی خود عمل می کند. اردوغان استقلال دونباس ( دو منطقه در شرق اوکراین که اکثرا روس زبانند ) را به رسمیت نشناخت ولی اقدامی در تحریم روسیه انجام نداد و با اخراج فدراسیون روسیه از شورای اروپا مخالفت کرد و به همکاری خود ادامه داد. اردوغان گفت: هر دو کشور برای ما مهم هستند، روسیه نیمی از گاز و دو سوم گندم ترکیه را تامین می کند، در ترکیه نیروگاه هسته ای می سازد و درآمد های توریستی و خرید آپارتمان از سوی روس ها چشمگیر است، از سوی دیگر اوکراین روابط اقتصادی خوبی با ترکیه دارد، به ترکیه محصولات دامی و کشاورزی و غذایی می فروشد و از ترکیه ادوات نظامی از جمله پهپاد ( هواپیماهای بدون سرنشین بایراکتار ) می خرد. برخی از کشور های اروپایی همچنین از ترکیه درخواست کردند که بر اساس کنوانسیون 1936 مونترو که حق انحصاری کنترل دو تنگه بسفر و داردانل را به ترکیه می دهد، آن دو را مسدود کند و مانع از خروج کشتی های جنگی روسیه شود که ترکیه با آن هم مخالفت کرد و گقت آن دو را همچنان باز نگه خواهد داشت.

ترکیه با حمله دیگری از طریق دیپلوماسی افکار عمومی جهان را بخود جلب کرد و شهر توریستی آنتالیا را به مرکزی برای دیپلوماسی جهان درآورد، مرکزی که در آینده می تواند رقیب مهمی برای شهر های بزرگ جهان شود، که بیشتر نشست های اقتصادی و سیاسی جهان در آنها برگزار می شود. در این راستا مجمع جهانی دیپلوماسی در آنتالیا در 11 مارس گشایش یافت، در این گردهم آیی و نشست بیش از 80 کشور و 44 نهاد جهانی و منطقه ای شرکت کردند، از دبیر کل سازمان ملل تا دبیر کل پیمان نظامی ناتو که پیرامون مسائل گوناگون بویژه بحران و جنگ روسیه و اوکراین گفتگو کردند. در این نشست نماینده ای هم ( امیرخان متقی ) از سوی طالبان حاکم بر افغانستان شرکت کرد و گفتگویی با نماینده ایالات متحده انجام داد و گفت نظام طالبان عملا مورد شناسایی قرار گرفته است.

این همه نشان می دهد که ترکیه با اجرای دیپلوماسی فعال بدنبال منافع ملی خود است، روابط سیاسی خود را بر اساس منافع دراز مدت شکل می دهد، دوست و دشمن همیشگی ندارد و سیاست گذاری های خود را با منافع اقتصادی و سیاسی همسو و بر آن اساس استوار می سازد، با همه مداخلاتش در کشور های پیرامونی و جنگ های منطقه ای و ایجاد پایگاه های نظامی در کشور های دیگر دیپلوماسی فعال خود را پیش می برد، در مقابل آن ایران منزوی قرار دارد که خود را گرفتار مواضع ایدئولوژیک خود ساخته کرده است که.همچنان به فرصت سوزی های خود ادامه می دهد، در حالی که موقعیت ژئوپلتیک ممتازی دارد، در مسیر ارتباط شرق و غرب و سه قاره قرار دارد. در شمال و جنوب با دریایی از انرژی می تواند به یک قدرت مهم اقتصادی تبدیل شود، در جنوب میادین مشترک گازی با قطر دارد که مورد استفاده قطر قرار می گیرد و ایران توانایی برداشت از آن را ندارد. همه کشور های پیرامونی خطوط لوله نفت و گازی خود را با دور زدن ایران طراحی و به انجام می رسانند و چین هم راه ابریشم جدید خود را با دور زدن ایران از آسیای میانه، جمهوری آذربایجان، گرجستان و ترکیه به اروپا منتقل می کند، زیرا اعتمادی به ایران ندارند و ثباتی در آن نمی بینند..

جمهوری اسلامی ایران با سیاست های ویرانگر خود، هیچ جایگاهی در سیاست گذاری های جهانی و منطقه ای ندارد، با هزینه میلیارد ها دلار و تشکیل نیرو های نیابتی، در انزوای کامل به سر می برد، کشتی های نفتکش اش توقیف می شوند و با تحریم همه جانبه روبرو است که رنج و عذابش را مردم بویژه تهیدستان متحمل می شوند، ولی همزمان نشست هولوکاس برگزار می کند و یا بر روی موشک های خود نابودی اسرائیل را به زبان عبری می نویسد، تا ویرانگری را افزایش دهد، در این کشور استبداد زده، کوتوله های سیاسی در راس کار های مهم قرار گرفته اند ( رئیسی با خواست رهبر به ریاست جمهوری رسیده که می گوید دستور دادم تا دو هفته خط مطلق فقر از میان برداشته شود، ایشان در این مقام نمی فهمد که خط مطلق فقر با دستور و فرمان از بین نمی رود ) ایران با ساختار جمعیتی و منابع سرشار خود همه شرایط تغییر و رشد همه جانبه را در اقتصاد و سیاست دارد ولی گرفتار در دست ارتجاع است که برای پیشبرد باور های پوچ  و حفظ منافع خود حاضرند همه چیز را نابود کنند و ویرانه ای به نسل های بعدی تحویل دهند.

محمد حسین یحیایی

mhyahyai@yahoo.se