بالاخره «علل» سقوط سیستم شاهنشاهی پهلوی در چه چیزهایی ریشه داشت؟.

عنوان مقاله

ایکاش من برای نسل ۵۷ و بازماندگان رژیم سلطنتی امروز

تاریخ همچنان ناپژوهیده ایران

برخی نکات شایان تامّل.

کسی که این مقاله را با حوصله بخواند، دست آخر خواهد پرسید که بالاخره «علل» سقوط سیستم شاهنشاهی پهلوی در چه چیزهایی ریشه داشت؟. پژوهش در دامنه تاریخ و مسائل اجتماعی و بویژه سیاست/کشورداری به مغز فلسفی داشتن محتاج است. فلسفه تحصیل کردن نیز الزاما به معنای داشتن بینش فلسفی نیست. من تا امروز هیچ پژوهشی را ندیده ام که در باره تاریخ ایران نوشته شده باشد – چه از طرف بیگانگان، چه از طرف خودیها که پژوهشگران بیگانه را الگو و سرمشق تحقیقات خود قرار داده اند- یا کتابی را پیدا نکرده ام که نویسنده اش توانسته باشد، علل سقوط و برآمدن پادشاهان و سلسله ها را در ایران، ردیابی و شناسایی کرده باشد. یکی دو مورد من در آثار پژوهشگران روسی توانسته ام به تیزبینی و ژرفنگری پژوهشگران روسی در شناخت تحوّلات و کشمکشهای سیاسی در تاریخ ایران پی ببرم. ولی روسها، چون ایرانی نبوده اند و از مسائل فرهنگی و تاریخی و اجتماعی و اسطوره ای ایران، آگاهی نداشته اند، خواه ناخواه پژوهشهایشان نیز به ردیابی دلایل برآمدن و سقوط پادشاهان و سلسله ها کامیاب نبوده است

یکی از کلیدی ترین بدبختیهای که تمام پژوهشگران؛ مخصوصا ایرانیها در آن گرفتار و اسیر هستند، این است که «تفاوت علّت و معلول» را نمیدانند. اکثرا معلولها را علّت پنداشته اند و سفت و سخت بر این عقیده نیز بوده اند و هستند که «معلولها»، باعث و بانی برآمدن و سقوط پادشاهان و سلسله ها بوده است. در تاریخ تفکّر، نخستین فیلسوفی که توانست معضل «علّت و معلول» را از لحاظ فلسفی بازشکافی و تفهیم کند، «ایمانوئل کانت» بود. قبل از کانت، هیچ متفکّر و فیلسوفی، عمیق و دقیق در باره «علّت و معلول» نیندیشیده بود و اکثرا تمام مشاجره ها و کشمکشهای فکری آنها بر سر تمییز ندادن «علّت و معلول» بود که تاریخ تفکّر را به کشمکشهای قلمی شدید تبدیل کرده بود. فقط با اندیشیدن «کانت» در باره معضل «علّت و معلول» بود که مسئله «علّت و معلول»، یک بار برای همیشه، حل و فصل شد رفت. امّا درک و فهم مسئله «علّت و معلول»؛ برغم اینکه کانت سالیان سال در باره آن اندیشیده بود و سپس اندیشه هایش را تحریر کرد، همچنان در ذهنیّت کثیری از پژوهشگران و محقّقانی که پس از او آمدند، فهمیده نشده است. دشواری این معضل از اینجا نشات میگیرد که کمتر کسانی به خود زحمت میدهند تا افکار متفکّری کلیدی را که نقش عظیمی در شناخت و دانش بشری داشته است، با حوصله و دقّت و پشتکار، گام به گام بفهمند و بگوارند و در شیوه های تحقیقی خود با هوشیاری مواظب باشند که علّتها را با معلولها اشتباه نگیرند.
اگر تاریخ کهنسال ایران را فقط به «سلسله پهلویها» مختوم کنیم؛ هنوز که هنوز است هیچکس نتوانسته است برغم اینهمه کتابهایی که نوشته شده اند و همچنان نوشته میشوند، علل برآمدن و سقوط سلسله پهلوی را ردیابی و مستدل و متّقن بررسی کند و پژوهشی شایان آفرینها منتشر کند. ریشه این مسئله به اینجا برمیگردد که پژوهشگران ایرانی، هیچ «شناختی از اساطیر ایرانی و بُنمایه های فرهنگ ایران» ندارند. اکثرا تصوّر میکنند که تاریخپژوهی؛ یعنی مراجعه به اسناد و مدارک و غیره و ذالک و سپس برای هر حرفی و ادّعایی که قرار است تحریر شود، «از دهها و صدها و چه بسا هزاران نفر و صدها رویداد، گفتاوردهای جورواجور و فاکتهای مثالی» آورد تا مثلا اثبات شود که پژوهش، واقعا علمی و آکادمیکی و به اسناد معتبر متّکی است!.
تاریخ ایران و برآمدن و سقوط پادشاهان و سلسله ها را با داشتن بینش فلسفی و تیزبینی ژرفارو در باره ماهیّت اساطیر ایرانی میتوان بررسی کرد و به چند و چون دوره ها و سلسله ها پرداخت. علّت یا علّتها را نمیتوان با ردیف کردن هزاران هزار معلول، کشف کرد و شناخت. ولی کشف علّت/علتها میتواند هر معلولی را به آسانی و مستدل و با برهانی قویمایه توضیح دهد.
متاسفانه تا امروز، تاریخ ایران همچنان ناپژوهیده مانده و در تاریکی گمانه زنیهای معلولها استتار شده است و تا زمانی که پژوهشگران ایرانی؛ نه بیگانگان که هیچ پیوندی با تاریخ و فرهنگ ایرانی ندارند، نتوانند ماهیّت اساطیر ایرانی و بُنمایه های فرهنگ مردم ایران را بفهمند و دریابند، تمام آنچه را که به نام پژوهش در باره مسائل تاریخی و کشوری و فرهنگی ایران؛ مخصوصا برآمدن و سقوط شاهان و سلسله ها منتشر می کنند، در حدّ همان «معلول گوییها» باقی خواهند ماند و «علّتها» همچنان در پرده استتار مدفون.
شاد زیید و دیر زیید!