سیمون فرزامی نخستین روزنامه‌نگاری که پس از انقلاب اعدام شد

از زمان وقوع انقلاب سال ۵۷ در ایران، روزنامه‌نگاران زیادی کشته یا زندانی شده‌اند با این همه از نخستین روزنامه‌نگاری که در سال‌های پس از انقلاب در ایران اعدام شده، کمتر صحبت می‌شود. او سیمون فرزامی نام داشت و با داشتن تابعیت همزمان سوئیس و ایران، آذرماه سال ۱۳۵۹ با حکم دادگاه‌های انقلاب به جوخه آتش سپرده شد.

سیمون فرزامی را در کنار عباس امیرانتظام، دریادار محمود علوی و خسرو قشقایی می‌توان مهم‌ترین قربانیان افشاگری‌های دانشجویان خط امام پس از گروگان گرفتن دیپلمات‌های آمریکایی دانست.

سیمون فرزامی با نام کامل سیمون روزنبلوم فرزامی پسرخوانده ابوالحسن حکیمی، دیپلمات و نماینده مجلس در حکومت پهلوی بود. آقای حکیمی که برادر ابراهیم حکیمی از نخست‌وزیران ایران در سال‌های ابتدایی پادشاهی محمدرضا پهلوی است، متولد تبریز بود و در نوجوانی برای تحصیل به بیروت فرستاده شد.

او همزمان با جنگ جهانی اول در دانشگاه بیروت با همسرش مارتا اسزوستاکوفسکی زن یهودی‌ سوئیسی‌تبار که همسرش را در جنگ از دست داده بود، آشنا شد. مارتا از ازدواج اولش سه فرزند داشت. سیمون یکی از آنها بود.

.ابوالحسن حکیمی و مارتا پس از ازدواج به سوئیس رفتند و ابوالحسن حکیمی به فعالیت در نهاد جامعه ملل (به عنوان دیپلمات ایران و بعد کارمند مستقل این نهاد بین‌المللی) پرداخت و با پایان جنگ جهانی دوم به ایران بازگشت.

سیمون فرزامی همراه برادرش داوید در سال‌های ابتدایی بعد از جنگ جهانی دوم برای دیدار با پدرخوانده‌شان، ابوالحسن حکیمی به ایران رفتند و همان زمان هر دو باتوجه به تسلطشان به زبان‌های انگلیسی و فرانسوی به استخدام خبرگزاری پارس درآمدند. خبرگزاری پارس سال ۱۳۱۳ به دستور رضاشاه پهلوی تأسیس شده بود.

داوید فرزامی خیلی زود از دنیا رفت اما سیمون باتوجه به تسلطش به چند زبان خارجی به فعالیت در بخش‌های مختلف دولت ایران پرداخت؛ از جمله در المپیک زمستانی سال ۱۹۵۶ ایتالیا، سرپرست و پرچمدار کاروان ورزشی ایران بود. او که از کارمندان وزارت اطلاعات و جهانگردی بود همچنین در تاسیس ارکستر فیلارمونیک تهران نقش داشت و با رسانه‌های مختلف بین‌المللی به عنوان خبرنگار مستقر در تهران فعالیت می‌کرد. روزنامه بریتانیایی تلگراف و خبرگزاری‌های شناخته شده آسوشیتدپرس و فرانسه از جمله رسانه‌هایی بودند که فرزامی با آنها همکاری داشت.

سیمون فرزامی در کنار پدرخوانده‌اش، ابوالحسن حکیمی

سیمون فرزامی در سال‌های منتهی به انقلاب سال ۱۳۵۷ سردبیری روزنامه فرانسوی زبان مؤسسه اطلاعات با نام «ژورنال دوتهران» را برعهده داشت. علیرضا نوری‌زاده، روزنامه‌نگار که در آن سال‌ها دبیر سیاسی روزنامه اطلاعات بود، در گفت‌وگو با رادیوفردا سیمون فرزامی را فردی «محجوب»، «دوست داشتنی» و «مورد علاقه و احترام اعضای تحریریه روزنامه و مدیرانش از جمله سناتور مسعودی و فرزندش» معرفی می‌کند. به گفته علیرضا نوری‌زاده، «سیمون فرزامی از طرفداران حکومت پهلوی بود که از شرایط ایران در سال‌های پیش از انقلاب راضی بود.»

سیمون فرزامی پس از انقلاب از ادامه فعالیت در روزنامه اطلاعات بازماند با این همه ایران را ترک نکرد و به همکاری‌اش با رسانه‌های بین‌المللی از جمله مدیریت دفتر خبرگزاری فرانسه در تهران ادامه داد. آنچه زندگی او را پایان داد اتفاقی بود که در ۱۳ بهمن سال ۱۳۵۸ رخ داد. زمانی که گروهی از دانشجویانی که خود را پیرو خط امام می‌نامیدند، سفارت آمریکا در تهران همراه کارمندان و دیپلمات‌هایشان را اشغال کردند.

دانشجویان اشغال کننده سفارت، چند هفته پس از اقدامشان شروع به انتشار اسنادی کردند که به گفته آنها از داخل سفارت پیدا کرده بودند. انتشار این اسناد که با عنوان افشاگری‌های دانشجویان خط امام از رسانه‌های مختلف ازجمله رادیو و تلویزیون رسمی ایران پخش می‌شد، باعث شکل‌گیری تحولات مختلف در فضای سیاسی ایران شد. عباس امیرانتظام، معاون نخست‌وزیر و سخنگوی دولت موقت پس از انقلاب، مهم‌ترین فردی بود که به دنبال این اقدام دانشجویان خط امام بازداشت و محاکمه شد.

طیف آنچه به عنوان افشاگری‌های این دانشجویان در آن زمان از رسانه‌ها پخش می‌شد، موارد متعددی را در بر می‌گرفت و عموما علیه افراد و جریان‌های منتقد و مخالف روح‌الله خمینی، رهبر جمهوری اسلامی بود. روزنامه‌نگاران و رسانه‌های غیرمذهبی از اهداف اصلی این افشاگری‌ها بودند.

سیمون فرزامی یکی از مهم‌ترین قربانیان این رویکرد دانشجویان تسخیرکننده سفارت علیه رسانه‌های منتقد بود. او به جاسوسی برای بیگانگان متهم شد.

تاریخ دقیق بازداشت سیمون فرزامی مشخص نیست اما خبرگزاری فرانسه بازداشت او را در اسفند سال ۱۳۵۸ در خانه‌اش به دست مأموران دادستانی‌های انقلاب اعلام کرده بود. خبر آغاز محاکمه او، در نخستین سالگرد اشغال سفارت آمریکا در رسانه‌های آن زمان منتشر شد.

روزنامه اطلاعات در شماره روز پنج‌شنبه ۱۵ آبان ۱۳۵۹ خبر داده که محاکمه سیمون فرزامی در شعبه دوم دادگاه انقلاب اسلامی به ریاست حسینعلی نیری برگزار و او محکوم به جاسوسی برای آمریکا شد. در این خبر به صراحت اشاره شده که بازداشت و محاکمه آقای فرزامی بر اساس گزارش ۲۳ اردیبهشت اداره مرکزی اطلاعات و بررسی سیاسی، بر مبنای اسناد افشاشده دانشجویان پیرو خط امام انجام شده بود.

در این خبر آقای فرزامی ۶۷ ساله به ارتباط با سفارت آمریکا و داشتن اسم رمز در آنجا متهم شده بود. آنچه روزنامه اطلاعات در این خبر منتشر کرده تاحدودی با خبری که دو روز قبل از آن در روزنامه کیهان درباره محاکمه سیمون فرزامی منتشر شده بود تفاوت دارد. در خبر روزنامه کیهان آمده بود که محاکمه سیمون فرزامی در شعبه چهارم دادگاه انقلاب انجام شده و او در مواردی اتهاماتش را رد کرده بود. جزئیات بیشتری از جریان محاکمه سیمون فرزامی و دسترسی او به وکیل منتشر نشده است.

در اسنادی که چند سال بعد در قالب کتاب‌هایی به عنوان اسناد لانه جاسوسی از سوی موسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی وابسته به وزارت اطلاعات جمهوری اسلامی منتشر شد، در چند سند از فردی یهودی با کد SDTRAMP نام برده می‌شود که نویسندگان کتاب در پانویس او را با نام سیمون فرزامی معرفی می‌کنند.

در این اسناد که عموماً مربوط به گزارش‌های بری روزن، وابسته مطبوعاتی وقت سفارت آمریکا به وزارت خارجه آمریکا در ماه‌های ابتدایی پس از انقلاب است، SDTRAMP به عنوان رابط سفارت عموما خبرهای معمول روز درباره تحولات سیاسی را در ملاقات‌هایش به آقای روزن ارائه می‌داده است. در دیداری هم به نقل از همین نام به تمایل او برای انتشار روزنامه‌ای در سوئیس مرتبط با ایران خبر داده می‌شود. در سند دیگری مربوط به مکاتبات ایستگاه سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا (سی آی ای) در تهران با ستاد مرکزی در واشینگتن، به سفرSDTRAMP درسال‌های پیش از انقلاب به اسرائیل اشاره و موضوعاتی درباره احتمال اطلاع ساواک یا سازمان اطلاعاتی شوری سابق (کا گ ب) از این سفر مطرح می‌شود. در همین سندها از پرداخت پولی به مبلغ ۱۲ هزار تومان معادل ۱۷۰۰ دلار به SDTRAMP صحبت می‌شود.

مارک باودن نویسنده آمریکایی در کتاب معروف «مهمانان آيت الله» که سال ۱۳۸۵ منتشر شد در چند صفحه به سیمون فرزامی اشاره می‌کند. کتاب «مهمانان آیت‌الله» جزئیات کاملی از روند اتفاقات مربوط به گروگانگیری دیپلمات‌های آمریکایی بیان می‌کند و نویسنده آن پنج سال را صرف تحقيق برای نوشتن آن کرد. او از جمله با ۲۹ نفر از گروگانها، و حدود بيست نفر از گروگانگيرها گفت‌وگو کرد.

مارک باودن در کتابش با اشاره به کد SDTRAMP نوشته که حسین شیخ‌الاسلام از دانشجویان تسخیرکننده سفارت در بازجویی‌های‌اش از توماس آهرن، مسئول وقت ایستگاه سی آی ای در ایران از او می‌خواهد که نام این فرد را بیان کند و آهرن با بیان اینکه نمی‌تواند نام خانوادگی این فرد را به یاد آورد صرفا نام کوچک او را با ذکر اینکه نام روزنامه‌اش را هم به یاد نمی‌آورد در بازجویی‌ها برای شیخ‌الاسلام مطرح می‌کند.

به نظر می‌رسد نهایتاً سیمون فرزامی به عنوان فرد مورد اشاره در کد SDTRAMP برای دانشجویان تسخیرکننده سفارت مطرح می‌شود. حسین شیخ‌الاسلام بعد از بحران گروگانگیری معاون سیاسی وزارت خارجه جمهوری اسلامی و چند سال سفیر جمهوری اسلامی در سوریه شد. از او به عنوان یکی از اصلی‌ترین پایه گذاران گروه حزب‌الله لبنان نام برده می‌شود. او در هفته‌های ابتدایی همه‌گیری ویروس کرونا در ایران در اسفند ۱۳۹۸ درگذشت.

در کتاب «مهمانان آیت‌الله» سیمون فرزامی فردی «باتجربه»، «خبره» و «مطلع» معرفی می‌شود که در دوران جنگ سرد با تمام طرف‌های درگیر، رابطه داشت. در این کتاب از انجام ملاقات‌هایی میان توماس آهرن با سیمون فرزامی تا پیش از اشغال سفارت خبر داده شده است با این همه این ملاقات‌ها و محتوای گفت‌وگوها موارد عموماً کم‌اهمیتی ارزیابی شده‌اند.

در اسنادی هم که دانشجویان اشغال کننده سفارت امریکا در جریان افشاگری‌هایشان منتشر کردند از ملاقات متعدد بسیاری از مقام‌ها و چهره‌های سیاسی با دیپلمات‌ها و ماموران آمریکایی مستقر در تهران خبر می‌دهند. علیرضا نوری‌زاده هم می‌گوید دیدار روزنامه‌نگاران با وابستگان مطبوعاتی سفارتخانه‌ها همان زمان و اکنون نیز در کشورهای مختلف امری معمول است. آقای نوری‌زاده در همین زمینه به یکی از افشاگری‌های دانشجویان پیرو خط امام علیه خودش اشاره می‌کند و می‌گوید شرکت در مهمانی‌های سفارت هم به عنوان موارد اتهامی در این افشاگری‌ها نام برده می‌شد.