حکومت آخوندی از همکاری نظامی با کشورهای آفریقایی چه سودی می‌برد؟

دولت نظامی نیجر روز ۱۶ مارس یک توافق نظامی را با آمریکا لغو کرد که به این کشور اجازه می‌داد نفرات نظامی و کارکنان غیر نظامی خود را در کشور نیجر مستقر کند.

این تصمیم بعد از آن اعلام شد که واشنگتن از گسترش روابط نیجر با روسیه و ایران، و برنامه‌های آن کشور برای امضای توافق با تهران با هدف دسترسی ایران به ذخایر اورانیوم نیجر ابراز نگرانی کرد.

دولت نظامی نیجر «اتهامات کذب» آمریکا را رد کرد و از «رویکرد خودخواهانه» واشنگتن انتقاد کرد. ابراز نگرانی آمریکایی‌ها در پی یک رشته تحولات مثبت در روابط تهران و نیامی (پایتخت نیجر) بعد از کودتای ژوئیه سال ۲۰۲۳ در نیجر صورت گرفت. این کودتا یکی از آخرین موارد از مجموعه کودتاهای نظامی بود که در سال‌های اخیر در کشورهای آفریقایی رخ داده و به شکل‌گیری «کمربند کودتا در منطقه ساحل» منجر شده است.

تعدادی از این کشورها از جمله بورکینافاسو، مالی و نیجر، با فرانسه که قبلا مستعمره آن بودند دچار اختلاف شدید شدند و شروع به تلاش برای یافتن شرکایی جدید در میان کشورهای دیگر، از جمله روسیه و ایران کردند.

تهران از همان ابتدای روی کار آمدن دولت‌های نظامی در این سه کشور از آنها حمایت کرده و دلیل پشتیبانی خود را انگیزه‌هایی «ضد امپریالیستی» عنوان کرده است.

اما به نظر می‌رسد حمایت ایران از این دولت‌ها تنها به بلندپروازی‌های سیاسی یا افزایش روابط اقتصادی محدود نمی‌شود و گزارش‌ها حاکی از آن است که قراردادهای نظامی جدیدی میان تهران و کشورهای آفریقایی در حال شکل‌گیری است.

رسانه‌ها درباره توافق‌های نظامی ایران و کشورهای آفریقایی چه می‌گویند؟

تهران بارها تاکید کرده بود که با پایان یافتن دوره تحریم تسلیحاتی بین‌المللی ایران در ماه اکتبر ۲۰۲۳، برنامه فروش تسلیحات خود را گسترش خواهد داد.

سفیر ایران در بورکینافاسو در ماه نوامبر سال ۲۰۲۳ با وزیر امور خارجه این کشور درباره افزایش همکاری‌های دفاعی گفت‌وگو کرد که شامل صادرات تجهیزات نظامی، تعمیرات هلی‌کوپترهای نظامی و آموزش نیروهای امنیتی بورکینافاسو می‌شد.

محمدرضا آشتیانی، وزیر دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح ایران در ماه مه سال ۲۰۲۳ میزبان سادیو کامارا، وزیر دفاع مالی بود و و با او درباره تجهیز و آموزش نیروهای نظامی مالی برای مقابله با تروریسم مذاکره کرد.

ماه ژانویه ۲۰۲۴ هم علی لامین زین، نخست وزیر نیجر به تهران سفر کرد تا چندین قرارداد همکاری با جمهوری اسلامی امضا کند. در تصاویری که تلویزیون دولتی ایران پخش کرد، محمدرضا آشتیانی هم از جمله مقام‌هایی بود که اسنادی را امضا کرد، اما ایران و نیجر، هیچ کدام صحبتی از امضای قرارداد دفاعی و نظامی نکردند.

ایران تاکنون هیچ جزئیاتی درباره همکاری‌های نظامی خود با کشورهای حوزه ساحل یا کشورهای دیگر آفریقایی ارائه نداده است.

آیا ایران به آفریقا پهپاد می‌فرستد؟

پهپادهای ساخت ایران توجه کشورهای مختلف در نقاط مختلف جهان را جلب کرده است، به ویژه روسیه که در جنگ اوکراین از این پهپادها استفاده می‌کند.

پهپادهای نظامی به بخشی مهم و حیاتی در جنگ‌های نوین تبدیل شده و در درگیری‌های قاره آفریقا هم از آن به عنوان «برگ برنده» یاد می‌شود.

به تازگی گزارش‌هایی از به کار بردن پهپادهای ایرانی در سودان منتشر شده است. در ماه ژانویه «نیروهای پشتیبانی سریع» که گروهی شبه‌نظامی در سودان هستند، اعلام کردند که یک پهپاد ساخت ایران را که در کنترل ارتش سودان بوده، منهدم کرده‌اند.

به گزارش رسانه‌های سودان پهپادهای ایرانی از جمله مهاجر-۶، مهاجر-۴ و ابابیل در پیشروی‌های نیروهای مسلح این کشور در ماه مارس «نقش تعیین‌کننده‌ای» ایفا کرده‌اند. با وجود این خارطوم دریافت کمک نظامی از تهران را انکار می‌کند و می‌گوید از تسلیحات نظامی ساخت سودان استفاده می‌کند.

ایران و سودان در ماه اکتبر ۲۰۲۳ بعد از هفت سال روابط دیپلماتیک خود را از سر گرفتند. علی الصادق علی،‌ وزیر خارجه سودان در ماه فوریه برای اولین بار به تهران سفر کرد و بعضی رسانه‌ها گزارش داده‌اند که عبدالفتاح البرهان، رهبر نظامی سودان هم که عملا قدرت را در این کشور در دست دارد، ممکن است به زودی به ایران سفر کند.

گزارش‌هایی از به کار بردن پهپادهای ایران در نقاط دیگر آفریقا هم منتشر شده است. جمهوری اسلامی ایران متهم شده است که در جریان جنگ داخلی دو ساله در منطقه تیگرای در شمال اتیوپی، پهپادهای نظامی خود را در اختیار ارتش این کشور قرار داده است. گروه روزنامه‌نگاری تحقیقی بلینگ‌کت هم در تحلیل‌های خود در سال ۲۰۲۱ به این موضوع اشاره کرده است. اتیوپی هم مانند سودان خرید پهپاد از ایران یا به کار بردن آن در جنگ را تایید نکرده است.

ایران در آفریقا به دنبال چیست؟

فعالیت‌های اخیر ایران در آفریقا را می‌توان در راستای چندین مورد از منافع کلیدی جمهوری اسلامی ارزیابی کرد. اول این که تهران همواره خواهان حل و فصل مسائل منطقه‌ای در میان خود کشورهای منطقه و خارج شدن نیروهای غربی از خاورمیانه و آفریقا بوده است.

نکته دوم این که تهران تلاش می‌کند انزوای خود در غرب را با افزایش روابطش با کشورهای آسیایی، آفریقایی و آمریکای لاتین جبران کند.

ابراهیم رئیسی در سال ۲۰۲۲ به کشورهای کنیا، اوگاندا و زیمبابوه سفر کرد که اولین دیدار یک رئیس جمهور ایران به منطقه آفریقای جنوب صحرا در حدود یک دهه گذشته بود.

تحولات جدید و بازآرایی ژئوپلتیک در منطقه ساحل آفریقا باعث شده که ایران به دنبال هدفی بزرگتر از تنها ارضای جاه‌طلبی‌های سیاسی خود در آفریقا باشد.

اگر ایران واقعا به دنبال استفاده از ذخایر اورانیوم نیجر باشد، امضای توافق با نیامی به تهران کمک خواهد کرد برنامه هسته‌ای خود را تقویت کند که از محورهای اصلی اختلافات ایران با غرب است.

تهران در سال‌های اخیر به شکل قابل توجهی ذخایر اورانیوم غنی‌شده خود را افزایش داده و مذاکرات برای احیای توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ (برجام) بیش از یک سال است که به بن‌بست رسیده است.

روزنامه وال استریت ژورنال در ماه مارس به نقل از منابع اطلاعاتی سودان گزارش داد که تهران، خارطوم را برای ساخت یک پایگاه دریایی دائم در دریای سرخ، به ازای فرستادن پهپاد برای سودان تحت فشار قرار داده، هر چند که به نوشته این روزنامه این تلاش‌ها «ناکام» مانده است. این گزارش هم‌زمان با حملات حوثی‌های یمن به کشتی‌های در حال تردد در دریای سرخ و خلیج عدن منتشر شد. ایران و سودان هر دو گزارش وال استریت ژورنال را رد کردند.

به گزارش تعدادی از رسانه‌های سودان، ایران هم‌زمان از خارطوم خواسته است که «به مشارکت در جنگ» علیه حوثی‌ها پایان دهد و گروه‌های تندرو اسلام‌گرا را برای مبارزه با خلیفه حفتر، فرمانده قدرتمند نیروهای ارتش ملی لیبی مستقر در شرق این کشور، تجهیز و تسلیح کند.

به گزارش سایت خبری مستقل الراکوبه در سودان، هدف ایران «تثبیت حضور در آفریقا و دسترسی به منبع استراتژیک آن» است.

با در نظر گرفتن تکذیب‌های ایران و نبود شفافیت در قراردادهای دفاعی یا تسلیحاتی با کشورهای آفریقایی، گستره واقعی این همکاری‌های نظامی هنوز مشخص نیست. اما افزایش تماس‌های ایران با سودان، نیجر، مالی و بورکینافاسو نشان می‌دهد که تهران رویای ایفای نقش یک بازیگر مهم و بزرگ را در آفریقا، و به ویژه در منطقه ساحل در سر دارد.