مفهوم آزادی بیان و دموکراسی در جهان امروز مفاهیم پیچیده‌ای نیست اما سادگی این واژگان و رغبت هر انسان آزاده به دموکراسی برای عده‌ای از افراد و حاکمیت‌ها خوش‌آیند نیست. آزادی بیان و دموکراسی هم‌چنان که در واقعیت مفهوم مقدس و ارزشمند خود را دارد، در فضای مجازی نیز از تقدس و ارزشی والا برخوردار است.
در این فضای مجازی نیز ناخوش‌آیندی دموکراسی برای برخی حکومت‌ها چون جمهوری اسلامی ایران، عربستان، چین و برخی دیگر، دردسرهایی را برای کاربران اینترنتی موجب می‌شود که پدیده «فیلترینگ» و «برخورد» از جمله این مشکلات هستند. فیلترینگ عمر طویلی در ایران ندارد اما در دیگر نقاط دنیا از آن به طور اختصاصی در شبکه‌ها و نرم‌افزارهایی استفاده می‌شود که امکان سواستفاده از کودکان و نوجوانان (بطور مثال سواستفاده جنسی) وجود دارد. در این صورت والدین با خرید نرم‌افزارها که در حال حاضر رایج‌ترند و یا استفاده از شبکه‌هایی که دسترسی به این وب‌سایت‌ها را محدود می‌کنند، امکان هرگونه سواستفاده از این طریق را از بین می‌برند.
متاسفانه با از کنترل خارج شدن فیلترینگ و دسترسی نه‌چندان مشکل حکومت‌ها به آن، بر وسعت دامنه مشکلات این پدیده برای کاربران اینترنتی افزوده شده است.
تکنولوژی فیلترینگ که مورد استفاده شبکه دیتا و مخابرات ایران برای این امر است بیشتر ساخت و طراحی کشور چین را دارد. نکته جالب و قابل توجه این است که نقطه مقابل این تکنولوژی یعنی نرم‌افزارها و تکنیک‌های عبور از فیلترینگ نیز ۹۰ درصد مربوط به این کشور هستند.
در ایران و در ابتدای کار قرار بر این بود تا سیستم فیلترینگ تنها سایت‌ها و مراکز مستهجن، پورنوگرافیک و جنسی را دربر‌گیرد اما با گذشت زمان مشخص شد که هدف اصلی وارد کردن این تکنولوژی به کشور، از کار انداختن سایت‌ها و مراکز مخالف حکومت دینی بوده است. طرح بسیار هوش‌مندانه پیش رفت و پس از مسدود سازی حدود ۶ میلیون وبسایت پورنوگرافیک و جنسی و پس از گذشت دو سال کم‌کم فیلترینگ وب‌سایت‌ها و پایگاه‌های اینترنتی مخالفان حکومت آغاز شد. اکنون پس از هشت سال این طرح به نقطه‌ای رسیده است که وبلاگ‌ها بطور جداگانه (از میان میلیون‌ها وبلاگ فارسی زبان) فیلتر می‌شوند و پایگاه منتقدان حکومت و دولت و سایت‌های اشتراک‌گذاری فارسی موسیقی و هم چنین پایگاه‌های اینترنتی فعالیت‌های اجتماعی و فرهنگی مجازی چون فیس‌بوک (Face book)، مای‌اسپیس (My Space)، کلوب دات‌کام (که دوبار بر آن فیلترینگ اعمال شد ولی با اجرای دستورات دادستانی تهران مبنی بر سانسور شدید کاربران، رفع فیلتر شد) و حتی سایت‌های به اشتراک‌گذاری عکس و ویدیو چون فلیکر (Flicker) و یوتوب (You tube) نیز با فیلترینگ از دسترس عمده کاربران خارج می‌شوند.
ذکر این نکته خالی از لطف نیست که وب‌سایت‌های فیس‌بوک و یوتوب چندین بار فیلتر و رفع فیلتر شده‌اند. به عقیده برخی کاربران این امر به دلیل عدم وجود محتوی حساسیت‌زا برای حکومت است که البته این عناوین نیز غالبن دیده می‌شوند. اما نظریه دیگری که طرفداران بیشتری نیز دارد ابراز می‌دارد که نهادهای حکومتی سانسور کننده اینترنت با بازگذاشتن فضای این پایگاه‌ها برای کاربران به آنها فرصت ابراز عقیده می‌دهند و سپس به قلع و قمع آنها می‌پردازند. روشی که سازمان‌های اطلاعاتی ایران چون اطلاعات سپاه پاسداران در سالیان اخیر بطور محسوسی و در اکثر فضاها برای شناسایی و سرکوب مخالفان نظام از آن استفاده کرده‌اند. رفع فیلترینگ و فیلترینگ مجدد اخیر وبسایت فیس‌بوک (که به‌تازگی محبوبیت غیرقابل تصوری بین ایرانیان پیدا کرده است) می‌تواند صحه‌گذار این فرضیه باشد.
باید گفت که وزارت اطلاعات ایران پس از به وجود آمدن سپاه پاسداران، در امور اطلاعاتی و امنیتی تقریبن خلع ید شده است و حالتی سمبولیک به خود گرفته است.
سیستم جدید فیلترینگ در ایران:
در‌حالی‌که سیستم‌های قدیمی‌تر فیلترینگ از عهده مسدودسازی و غیرقابل دسترس‌کردن تعداد بی‌شماری پایگاه اینترنتی برآمده‌اند اما این سیستم‌ها نتوانسته‌اند تمام خواسته‌های مسوولین امر را در جهت فیلتر کردن وب‌سایت‌های مورد نظر و عدم اجازه دور‌زدن فیلترینگ برآورده کنند. بنابراین دستگاه امنیتی کشور به فکر استفاده از یک سیستم جدید برای این کار افتاده است. سیستم «بانک جامع اطلاعات ملی فیلترینگ» که بنا‌به گفته مسوولین دیتا، تنها دیش‌های ماهواره‌ای می‌توانند از این سیستم فرار کنند، تکنولوژی جدیدی است که در کشور اجرا می‌شود و ترکیبی از دو سیستم فعلی موجود فیلترینگ یعنی فیلتر بر اساس کلیدواژه و فیلتر بر اساس محتوی وبسایت است. بانک اطلاعات فیلترینگ در حقیقت با استفاده از روبات نرم‌افزاری و نیروی انسانی به جستجوی وب‌سایت‌های مورد نظر می‌پردازد. پس از این‌که روبات وبگاههای مورد نظر را شناسایی کرد لیست تهیه شده به دست گروهی از نیروهای انسانی چون پزشک، روانپزشک، روحانی، جامعه‌شناس، سربازان گمنام (نیروهای امنیتی) و… سپرده می‌شود تا بررسی نهایی را در جهت اجرای فیلترینگ وب‌سایت‌های مورد نظر اعمال کنند. تمامی مراکز ارایه‌دهنده خدمات اینترنت باید با اتصال به این بانک اطلاعات و به‌روز کردن لیست وبگاههای فیلتر شده، از دسترسی کاربران به این پایگاه‌ها جلوگیری کنند. نکته مهم دراین سیستم استفاده از نیروی انسانی است که خطر اعمال سلیقه شخصی بر مدیریت فیلترینگ را دربر دارد. بانک جامع اطلاعات فیلترینگ چندین ماه است که رسمن آغاز بکار کرده است و آثار آن را می‌توان بر شبکه اینترنت داخل کشور مشاهده کرد و همان گونه که پیش‌بینی می‌شد با ارایه این سیستم، حجم عظیمی از وب‌سایت‌ها و وبلاگ‌ها تحت سیطره فیلترینگ در آمده است.
فیلترینگ و رفع فیلترینگ وبسایت فیس بوک در آستانه‌ی انتخابات دهمین دوره ریاست جمهوری:
وبسایت اجتماعی فیس‌بوک (Facebook) که در چند‌ماه اخیر جمع عظیمی از کاربران ایرانی را هم‌گام با کاربران دیگر نقاط دنیا جذب خود کرده است پایگاهی اینترنتی بزرگی جهت ارتباط با دوستان، آشنایان، اعضای خانواده و همچنین فعالیت‌های اجتماعی تحت وب و حتی دنیای غیر مجازی (واقعی) است. این وبسایت که چندین مرتبه تحت سیطره فیلترینگ رفته است در آستانه انتخابات دهمین دوره ریاست جمهوری ایران در ۲۳ ماه می سال جاری فیلتر شد و تنها سه روز بعد یعنی ۲۶ می رفع فیلتر شد. علت فیلترینگ تکمیل شدن بانک اطلاعات جامع فیلترینگ و مبدل شدن وبسایت فیس‌بوک به ستاد انتخاباتی یکی از نامزدهای انتخابات دهمین دوره ریاست جمهوری، میرحسین موسوی، از سوی طرفدارانش بود اما این‌که چرا بعد از مدتی در آستانه انتخابات فیلتر شد علت دیگری را باید بیان کرد.
همان‌طور که گفته شد؛ رویه نهادهای امنیتی در چند سال اخیر از بگیر‌و‌ببند ضربتی صرف آگاهی از وجود موردی خلاف عقیده آنها؛ به نظارت پنهان، شناسایی عوامل و اعضای شبکه، مدرک‌گیری حین ارتکاب جرم و سپس قلع‌و‌قمع تغییر یافته است. بر این اساس نهادهای امنیتی ایران با رفع فیلترینگ اولیه (چند ماه قبل از اعمال فیلترینگ مجدد در ۲۳ می ۲۰۰۹) فضا را برای عضویت کاربران داخل و رصد افکار و گفتار آنها و همچنین ارتباطات آنها با هم‌دیگر و آگاهی از عقاید سیاسی آنان باز گذاشتند. بدیهی است که دستگاه امنیتی و اطلاعاتی جمهوری اسلامی در طول این مدت اگر از جاسوس در بین کاربران (به عنوان دوست یا Friend) نیز استفاده نمی‌کردند به‌دلیل اطمینان بالای کاربران به امنیت فیس‌بوک و عدم رعایت نکات ایمنی در حفظ اطلاعات و اسرار شخصی، می‌توانستند اطلاعات بی‌شماری از وضعیت کاربران مورد نظر خود بدست بیاورند که همین‌طور هم شد.
اما سه روز بعد از فیلترینگ ۲۳ می ۲۰۰۹ فیس بوک رفع فیلتر شد. دلیلی که برای این امر می‌توان بیان کرد این است که صدای اعتراض ایجاد شده توسط کاربران که در میان آنها حجم قابل توجهی از اصحاب رسانه (خبرنگار، روزنامه‌نگار، مجری، بازیگر، دست اندرکار رادیوها و تلویزیون‌های خارج از کشور و…) نیز حضور دارند، به رسانه‌ها کشیده شد و به دلیل پوشش خوب خبری و فیدبک منفی این قضیه برای جناح حاکم (دولت محمود احمدی‌نژاد) در آستانه‌ی انتخابات، فیس‌بوک در روز ۲۶ می ۲۰۰۹ رفع فیلتر شد.
فیلترینگ مجدد فیس‌بوک پس از انتخابات ریاست جمهوری:
پس از برگزاری انتخابات ریاست جمهوری ایران و به قدرت رسیدن مجدد محمود احمدی‌نژاد و اعتراض حجم کثیری از مردم به نتایج انتخابات مبنی بر وقوع تقلب و تخلف گسترده، فیس‌بوک به پایگاه اعتراضی مخالفان دولت محمود احمدی‌نژاد و در هفته‌های اخیر مخالفان حکومت ایران تبدیل شده است. با این رویه این پایگاه از روزهای پس از انتخابات تاکنون از سوی حکومت ایران فیلتر شده است و با اوج‌گرفتن اعتراضات به نظر نمی‌رسد به زودی از سیطره فیلترینگ خارج شود. اقدامات حکومت در جهت فیلترینگ اکثر وب‌سایت‌ها، وبلاگ‌ها و پایگاه‌های اینترنتی با شدت هرچه تمام‌تر در حال جلو رفتن است و دستگاه قضایی حکومت با‌به اجرا گذاشتن قانون نوپای «جرایم رایانه ای» وعده برخورد جدی با متخلفان و توزیع‌کنندگان فیلترشکن را داده است.
ورود رسمی سپاه پاسداران:
ابتدا باید گفت که وزارت اطلاعات ایران پس از به وجود آمدن سپاه پاسداران، در امور اطلاعاتی و امنیتی تقریبن خلع ید شده است و حالتی سمبولیک به خود گرفته است. در حقیقت تمامی امور امنیتی کشور به دست سپاه پاسداران صورت می‌پذیرد. سپاه پاسداران که کمی پس از انقلاب بهمن ۵۷ اعلام موجودیت کرد و به عقیده برخی برای نابودی و تضعیف ارتش بنا نهاده شد، نهاد قدرتمندی در بیشتر زمینه‌ها از جمله تکنولوژی و الکترونیک است. ورود سپاه پاسداران به مقوله اینترنت از زمانی آغاز شد که وزارت اطلاعات از عهده کنترل فضای اینترنت و وب‌سایت‌ها عاجز شد و ناچارن فرماندهی این مقوله را به سپاه سپرد. در یک کلام باید گفت کنترل اینترنت در کشور و برخورد با (به گفته مقامات حکومتی) متخلفان در این حوزه با سپاه پاسداران است. در این بین قوه قضاییه نیز نقش کوچکی را بازی می‌کند: بازوی قلع و قمع آشکار.
البته این نقش با ورود رسمی سپاه به جنگ و برخورد با وب‌سایت‌های اینترنتی کمی کم‌رنگ شده است. سپاه پاسداران با راه‌اندازی وبسایت و تهیه و پخش برنامه‌های تلویزیونی مبنی بر کشف و انهدام شبکه‌های تولید محتوای مستهجن در اینترنت فعالیت‌های پشت پرده خود را در این زمینه کنار نهاد و رسمن تهاجم خود را به اینترنت اعلام کرد. سپاه تلاش می‌کند در وبسایت «گرداب» با منتشر‌کردن اعلامیه‌های ازهم پاشیدگی مراکز اینترنتی مستهجن و خلاف دین و حکومت به شیوه کهنه‌ترساندن، اعلام کند که اینترنت تحت کنترل ماست. سپاه تلاش می‌کند تا با معرفی مکرر «پروژه هلندی» و «هاگانا» و سایر پروژه‌های ساختگی، مردم را از خطرات عدم کنترل فضای مجازی آگاه کند. برخورد رسمی و فیزیکی سپاه با شبکه‌های پورنوگرافیک فارسی در فضای مجازی نشانه عجز حکومت از مقابله با این گونه موارد است. هم چنین به‌راه انداختن بحث اینترنت داخلی و ملی گویای تمایل خودخواهانه حکومت به کنترل اطلاعات و فضای مجازی مورد استفاده کاربران است.
قوه قضاییه بطور رسمی اعلام کرد که با نزدیک شدن به دهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری هرگونه تخریب و جوسازی و سایر اعمالی که به حیثیت انتخابات لطمه می‌زند را در شبکه اینترنت و وب‌سایت‌ها و وبلاگ‌های ایرانی کنترل کرده و با آنها برخورد می‌کند که این امر با تصویب قانون جرایم رایانه‌ای پس از انتخابات و وقایع بعد از آن شدت بیشتر به خود گرفت، به ویژه که نقش برخی شرکت‌های اروپایی در کنترل فضای اینترنت توسط حکومت فاش شد. شرکت «نوکیا- زیمنس» با فروختن تجهیزات کنترل اینترنت از جمله کنترل نامه‌های الکترونیکی، چت و… این امکان را به حکومت اسلامی ایران داد تا بدون قطع‌کردن شبکه اینترنت (کاری که در این‌گونه مواقع تا آن زمان بطور روتین انجام می‌شد) و تنها با کاهش سرعت آن به کنترل، شنود و شناسایی اینترنتی مخالفین بپردازد.
فیلترینگ معکوس:
بحث دیگری که در زمینه فیلترینگ می‌توان انجام داد بحث فیلترینگ معکوس است. اما فیلترینگ معکوس به چه معنی است؟ فیلترینگ معکوس به عدم اجازه دسترسی به پایگاه‌های اینترنتی توسط کشورها و شرکت‌های خارج از ایران گفته می‌شود. برای مثال شرکت گوگل برخی از خدمات خود مانند پیاده‌سازی نرم‌افزارهای این شرکت را به روی کاربران داخل ایران مسدود کرده بود. دلیل این امر تحریم‌های اعمال شده از سوی ایالات متحده و جامعه بین‌الملل بر ایران است. فیلترینگ معکوس درماه دسامبر سال ۲۰۰۹ میلادی از سوی باراک اوباما رییس جمهور ایالات متحده و در پی اعتراضات گسترده پس از انتخابات ریاست جمهوری و در جهت کمک به مبارزان و دموکراسی‌خواهان داخل ایران در دسترسی به نرم‌افزارهای ضروری لغو شد.
راه‌های عبور از فیلترینگ:
برای عبور از فیلترینگ راه‌های متنوعی وجود دارد که در این قسمت بطور بسیار خلاصه به دو راه ساده و محبوب کاربران داخل کشور اشاره می‌شود.
راه اول: که راه قدیمی و تقریبن از دور خارج شده است استفاده از صفحات و پایگاه‌هایی است که خود به عنوان فیلترشکن عمل می‌کنند، یعنی کاربر با ورود به آنها و نوشتن آدرس مورد نظر خود در قسمت مربوطه به وبسایت فیلتر شده دسترسی می‌یابد. ایرادی که این روش دارد و اکنون نیز بطور مشخصی موجب از دور خارج شدن آن شده است، فیلتر شدن خود این صفحات است. از دیگر اشکالات این روش می‌توان به کم‌بودن سرعت بالا آمدن صفحات با توجه به پهنای باند اندک اینترنت در ایران، ناشناخته بودن و ناسازگار بودن برخی از آنها با سیستم عامل‌هایی چون ویندوز ویستا و دارا بودن وب‌افزارها و بد‌افزارهای خطرناک و انواع ویروس‌ها و کرم‌های اینترنتی اشاره کرد.
راه دوم: روشی جدیدتر و نوین که در آن از نرم‌افزارهای فیلترشکن بجای صفحات فیلترشکن استفاده می‌شود. نرم‌افزارهایی چون Ultrasurf،Free Gate ، Gpass و… از محبوب‌ترین این نرم‌افزارها هستند. جدیدترین نرم‌افزار فیلترشکن نرم افزار «نسیم» رادیو فردا و نرم افزار «پرواز» صدای آمریکا است که آن نیز بر اساس تکنولوژی Free Gate طراحی شده است. در مورد نرم افزار Ultrasurf باید گفت که متاسفانه مراکز فیلترینگ داخل کشور به نحوی که هنوز مشخص نشده است به پورت‌های این نرم‌افزار دسترسی پیدا کرده‌اند و هر از چند گاهی در صورت به‌روز نشدن، این نرم‌افزار را از کار می‌اندازند. در ارتباط با نرم افزار Gpass نیز باید به این نکته اشاره کرد که این نرم‌افزار طوری طراحی شده است که فایل‌های تصویر و بعضن ویدیویی کاربران استفاده‌کننده را برای طراحان و مراکز نامشخص دیگری، بدون اجازه کاربر ارسال می‌کند. بدین ترتیب این نرم‌افزار یک نرم‌افزار جاسوسی محسوب شده و با اطلاع‌رسانی به کاربران استفاده از آن بسیار محدود شده است اما هنوز هم کاربران ناآگاه دیگری در کشور از این نرم‌افزار استفاده می‌کنند. برای دور زدن فیلترینگ معکوس هم می‌توان از این نرم‌افزارها استفاده نمود که کاربر را به عنوان یک کاربر خارج از ایران معرفی می‌کنند و در نتیجه کاربر می‌تواند به راحتی فیلترینگ معکوس را دور بزند. راه‌های متنوع و نسبتن مشکل دیگری نیز برای رهایی از فیلترینگ وجود دارد که به آنها نمی‌پردازیم.
در انتها باید گفت که فیلترینگ در کشور ایران در حال طی‌کردن سیر نوینی است و برای رهایی از آن باید به‌روز بود و از تکنولوژی‌های جدیدی که هر از چندگاهی ابداع می‌شوند جهت دور زدن فیلترینگ استفاده کرد. از روزی که سیستم فیلترینگ در کشور اجرا شده است تا به امروز دیده‌ایم که با کاهش دسترسی به اطلاعات و دنیای آزاد مجازی، نه تنها از محبوبیت وبگاههای اطلاع‌رسانی و ناشر دموکراسی و آزادی بیان کاسته نشده است بلکه با افزایش هیجان دسترسی به اطلاعات بدور از سانسور، محبوبیت روز‌افزونی برای این پایگاه‌ها به وجود آمده است. به یاد داشته باشیم که اشتباه بزرگ حکومت‌های خودخواه؛ در سرکوب با توسل به زور آزادی بیان، آزادی فردی، آزادی اجتماعی و آزادی مطبوعات بوده است که هرگز سد راه آزادی بیان نشده است.
دیدگاه و نظرات ابراز شده در این مطلب، نظر نویسنده بوده و لزوما سیاست یا موضع ایرانگلوبال را منعکس نمی‌کند.
توجه داشته باشید کامنت‌هایی که مربوط به موضوع مطلب نباشند، منتشر نخواهند شد!
افزودن دیدگاه جدید