من لاغرم، چرا ممکن است دیابت بگیرم؟

من ۴۲ ساله‌ام ، مادر دو فرزند و روزنامه نگاری ساکن شهر دهلی پایتخت هند که اخیرا به یکی از آلوده‌ترین شهرهای جهان بدل شده است. من مواد غذایی طبیعی می‌خورم، در مجموع لاغر و از نظر بدنی فعال هستم و به خصوص در مقایسه با دوستان آمریکایی‌ام هیکلم خیلی جمع و جورتر است.

به مرکز ملی دیابت سریلانکا رفتم تا ببینم چرا تعداد مبتلایان به دیابت دو که تصور می شود مخصوص افرادی است که چاقند و اضافه وزن دارند در این کشور به شدت رو به افزایش است.

چایا راناسینگ متخصص تغذیه در این مرکز مرا معاینه می‌کند. اولین کاری که می‌کند اندازه‌گیری دور کمر است. به گفته او برای مردمان جنوب آسیا این عامل در ارزیابی احتمال ابتلا به دیابت بسیار مهم است چون ساختار ژنتیک این مردم طوری است که چربی را در ناحیه شکم و دور کمر انباشت می‌کند.

انباشت چربی در ناحیه شکم و داخل کبد یکی از عوامل اصلی ابتلا به دیابت برای مردم این بخش از جهان است.

طبق گزارش انجمن پزشکی آمریکا در سال ۲۰۰۹، "فناوری اندازه‌گیری چربی در بدن نشان می دهد که آسیایی‌تباران با شاخص توده بدنی (بی ام آی) سالم در مقایسه با اروپایی‌های با بی ام آی مساوی، در شکم خود چربی بیشتری دارند و این احتمال ابتلا به دیابت را افزایش می‌دهد."

چربی بافت‌های بدن را در برابر انسولین، هورمون مسئول تنظیم قند خون، مقاوم می‌کند. بنابراین گلوکز در خون انباشته می‌شود و زمینه را برای ابتلا به دیابت نوع دو فراهم می‌کند.

دیابت چیست؟

بیماری مزمنی است که دلیل آن ناتوانی پانکراس (لوزالمعده) در تولید انسولین کافی و یا ناتوانی بدن در مصرف انسولین تولید شده است.

این وضعیت باعث می شود که گلوکز زیادی در خون جمع شود.

ویژگی دیابت نوع یک تولید ناکافی انسولین است.

دلیل ابتلا به دیابت نوع دو ناتوانی بدن در مصرف انسولین تولید شده و معمولا نتیجه اضافه وزن و عدم تحرک جسمی است.

منبع: سازمان بهداشت جهانی

براساس برخی تحقیقات پزشکی، آسیایی‌ها و به خصوص مردمان جنوب آسیا علاوه بر انباشت چربی در ناحیه شکم و کمر، در مجموع ماهیچه کمتری دارند و این مقاوم شدن بافت‌های بدن به انسولین را افزایش می‌دهد.

علاوه بر این، زنان آسیایی بیشتر در معرض خطر ابتلا به دیابت دوران بارداری هستند که ممکن است احتمال ابتلای فرزندان آنها به دیابت نوع دو را در دوران بلوغ افزایش دهد.

به همین خاطر علاوه بر پنج شاخص تاریخچه سلامتی خانواده، سیگار، الکل، ورزش و فعالیت جسمی و میزان استرس، دور کمر -برای مردان آسیایی حداکثر ۹۰ و برای زنان حداکثر ۸۰ سانتی متر- در ابتلا به دیابت بسیار مهم است.

Image captionیک میوه فروشی در بازار شهر کلمبو

پروفسور چاندریکا ویجیارانته مدیر یک مرکز پیشگیری از دیابت در سریلانکا می‌گوید: "مردمان جنوب آسیا ویژگی خاصی دارند که ما اصطلاحا به آن می‌گوئیم فنوتیپ 'صرفه‌جو' که باعث می‌شود انرژی به شکل چربی در بدن آنها ذخیره شود. ولی امروزه با توجه به رواج گسترده مواد غذایی ناسالم ذخیره انرژی افراطی و بسیار زیاد است."

به اعتقاد او شاخص توده بدنی که براساس آن افراد به گروه‌هایی مثل 'معمولی'، 'دارای اضافه وزن' یا 'چاق' تقسیم‌بندی می‌شوند باید با خصوصیات بدنی ویژه آسیایی تباران انطباق داده شود؛ به عنوان نمونه برای یک فرد اروپایی شاخص توده بدنی (بی ام آی) بین ۲۵ تا ۳۰ اضافه وزن تلقی می‌شود ولی برای آسیایی تباران این شاخص باید ۲۳ تا ۲۵ در نظر گرفته شود.

به گفته پروفسور ویجیارانته شکر و شیرینی تنها عامل دیابت نیست و "نشاسته نیز مشکل بزرگی است."

اینجاست که یکی از اصلی‌ترین مواد غذایی مردم آسیا یعنی برنج اهمیت خود را نشان می‌دهد. من همیشه فکر می‌کردم برنج نماد تغذیه سالم آسیایی است ولی تحقیقات نشان داده که برنج سفید، که دانه‌های آن پوست‌گيری و سفيد شده، با بدن ما مردمان جنوب آسیا از نظر ژنتیکی انطباق ندارد.

چایا راناسینگ متخصص تغذیه می‌گوید بهتر است برنج سرخ و قهوه‌ای بخورم:

"برنج سفید، سبوس و در نتیجه الیاف خود را از دست داده و هضم آن سریعتر است. چون شما را کمتر سیر می‌کند بیشتر می‌خورید و خیلی سریع در خون به قند تبدیل می‌شود."

سازمان بهداشت جهانی می‌گوید حدود ۳۵۰ میلیون نفر از مردم جهان به دیابت نوع دو مبتلا هستند و طی دو دهه آینده این رقم به نیم میلیارد نفر افزایش خواهد یافت. این برای آسیایی‌تباران یک زنگ خطر جدی است.

چین با حدود ۱۰۹ میلیون مبتلا به دیابت، معادل ۱۰ درصد جمعیت کشور، امروزه مرکز دیابت جهان تلقی می‌شود.

درهند حدود ۶۹ میلیون، معادل ۹ درصد جمعیت کشور به این بیماری مبتلا هستند. البته در هند بررسی‌های کافی صورت نمی‌گیرد و ممکن است رقم مبتلایان بیشتر از این باشد. در سریلانکا ۱۰ درصد جمعیت دیابت دارند و ۱۰ درصد دیگر علائم اولیه ابتلا به آن را نشان می‌دهند.

طبق آمارهای سازمان بهداشت جهانی که مربوط به ده سال پیش است، بیش از یک چهارم جمعیت سریلانکا اضافه وزن دارند و به خاطر کمبود میوه و سبزیجات در رژیم غذایی، احتمال ابتلا به بیماری دیابت در این کشور بسیار بالاست.

Image captionکوتو، غذایی چرب و پر از نشاسته، در سریلانکا بسیار پر طرفدار است

پزشکان در سریلانکا می‌گویند تا ۱۰ سال پیش دیابت نوع دو فقط در افراد میانسال و مسن دیده می‌شد ولی امروزه افراد بیست و چند ساله و حتی نوجوانان نیز به این بیماری مبتلا می‌شوند.

دلیل آن مصرف بالای برنج و نشاست‌ های سرخ شده مثل سموسه است. خدمات درمانی کشور برای معالجه تعداد روز افزون این بیماران با مشکل روبرو شده است. امروزه بیماران مبتلا به بیماری‌های غیرعفونی مثل دیابت، آسم و سرطان ۹۰ درصد خدمات بخش درمانی را به خود اختصاص می‌دهند.

پس از بازگشت به دهلی عواملی را که می تواند باعث ابتلای من به بیماری دیابت بشود بررسی کرده و براساس آن در تغذیه و شیوه زندگی خود تغییراتی ایجاد کردم.

اولین گام حذف برنج سفید و جایگزینی آن با انواع برنج سبوس‌دار بود. در عین حال باید بیشتر ورزش کنم. ولی شهر دهلی فضای سبز مناسب برای ورزش در محیط باز ندارد و میزان آلودگی هوای آن به طور متوسط دو برابر پکن است.

ولی در هر صورت و به هر شکلی باید این شرایط را تغییر دهم . مادربزرگم بر اثر عوارض دیابت فوت کرد و پدرم که با سماجت حاضر نبود قند خونش را رعایت کند در نهایت به رتینوپاتی مبتلا شد. دیابت باعث تخریب رگ‌های ظریف شبکبه چشم می‌شود و از دست دادن بینایی به این دلیل دائمی است.

باید بپذیرم که دی ان آی من، به من رحم نخواهد کرد و اگر در تغذیه و شیوه زندگی خود تغییرات اساسی ایجاد نکنم ممکن است به همان سرنوشت دچار شوم.

این تغییرات برای من نقل مکان به محلی است که آلودگی کمتری داشته باشد و ورزش و فعالیت جسمی برایم ساده‌تر شود. مردمان ساکن جنوب آسیا که با خطر ابتلا به دیابت روبرو هستند باید چشمان خود را به روی این واقعیت گشوده و در تغذیه، روش زندگی، کار و تفریح خود تغییرات لازم را ایجاد کنند.