کودتایی که برنده آن اردوغان شد

پاسخ فوری هواداران آقای اردوغان به فراخوان او برای مقاومت در برابر کودتاچیان نشان داد که او با وجود همه نواهای روزافزونی که در مخالفتش خوانده می‌شود، همچنان صاحب نفوذ کلمه است. حزب عدالت و توسعه نیز کارآمدی خود را در واکنش سریع و بسیج هوادارانش به اثبات رساند.

در مقابل، احزاب مخالف عملکردی منفعلانه و حتی مذبذب از خود نشان دادند که می‌تواند اثری منفی بر وجهه‌شان باقی بگذارد: در آغاز تلاش برای کودتا، کمال قلیچدار اوغلو، رهبر حزب جمهوری خلق از هر گونه موضعگیری علیه کودتا خودداری و اعلام کرد: "ما دموکراسی و حقوق بشر خودمان را تصاحب خواهیم کرد." این حرف چنان دوپهلو بود که در آن وضعیت ممکن بود از آن چنین برداشت شود که او با نظامیانی که با همین شعار به دست آوردن دوباره دموکراسی و حقوق بشر اعلام کودتا کردند،‌ همراهی کرده است

در نتیجه، وقتی به خیابان ریختن مردم و رویارویی شان با کودتاچیان به حرکتی میهنی تبدیل شد، این دو حزب هیچ سهمی از آن نبردند و سابقه مثبتی از خود در این شب تاریخی برجای نگذاشتند. حزب دموکراتیک خلق‌ها نیز که هوادارانش را عمدتا کردها تشکیل می‌دهند، با کودتا اعلام مخالفت کرد اما فراخوانی برای ریختن به خیابان‌ها و ایستادگی در برابر کودتا نداد.

بدین ترتیب، رجب طیب اردوغان از این شب پرحادثه مقتدرتر از پیش بیرون آمد و مخالفانش در جایگاه ضعیف‌تر از گذشته قرار گرفتند. این کامیابی می‌تواند زمینه را برای اینکه آقای اردوغان طرح خود را برای تغییر قانون اساسی از طریق همه پرسی به مجلس بفرستد، به خوبی فراهم کند، طرحی که نظام سیاسی ترکیه را از پارلمانی به ریاستی تغییر دهد تا رئیس جمهور در مقام قدرت اصلی اجرایی و رهبر کشور قرار گیرد.

آقای اردوغان سال سختی پشت سرگذشته است. حزب عدالت و توسعه در انتخابات سال گذشته نتوانست اکثریت کرسی‌های مجلس را از آن خود کند و با زحمت موفق شد اداره دولت را در دست خود نگه دارد. بحران در مناطق کردنشین و فرورفتن کشور در نا امنی و افت اقتصادی و تیرگی روابط خارجی چنان رجب طیب اردوغان را آماج انتقادات قرار داد که آرزویش در تغییر نظام سیاسی به محاق فرو رفت اما اکنون موازنه سیاسی در ترکیه در وضعیت متفاوتی قرار گرفته است و اگر به فرض در همین آینده نزدیک انتخاباتی در ترکیه برگزار شود، چشم انداز روشن‌تری پیش روی حزب عدالت و توسعه قرار خواهد داشت.

بخش عمده ناکامی این حزب در انتخابات سال گذشته ناشی از ظهور حزب دموکراتیک خلق‌ها و آرایی در مناطق کردنشین بود که از سبد حزب عدالت و توسعه به سوی این حزب نوظهور رفت. اما اکنون ناظران معتقدند که به دلیل بحرانی که مناطق کردنشین را فراگرفت و عملکرد و موضعگیری‌های تند شماری از نمایندگان حزب دموکراتیک خلق‌ها، آرای بخش‌های محافظه کارتر و سنتی‌تر جامعه کرد ترکیه به سبد حزب عدالت و توسعه بازخواهد گذشت و حزب دموکراتیک خلق‌ها شاید دیگر نتواند از سد حد نصاب ده درصدی برای ورود به مجلس قانونگذاری بگذرد.

دو حزب جمهوری خلق و حرکت ملی نیز با عملکردی منفعل که نمونه‌ای از آن در شب گذشته بروز کرد، دیگر از امتیاز سال گذشته برخوردار نیستند که آرای مخالفان آقای اردوغان را به سوی خود جلب کنند. همچنین، هیچ‌یک از پیش‌بینی‌هایی که منتقدان آقای اردوغان در مورد شکاف در حزب عدالت و توسعه و فروپاشی این حزب و سرنگونی‌اش از قدرت می‌کردند به وقوع نپیوست.

اکنون آقای اردوغان در شرایطی قرار گرفته که می تواند از موقعیت برتری که نسبت به مخالفانش به آن دست یافته و حس همبستگی ملی که در جریان کودتا ترکیه را فراگرفت به نفع خود استفاده کند و حتی اگر مجلس کنونی را نتواند با تصمیم خود برای تغییر نظام سیاسی همراه سازد، جای پای محکمی برای انتخابات زودرس و تشکیل مجلسی با ترکیبی همراه و همگام با خود دارد.

یکی از عواملی که آقای اردوغان را آماج مخالفت و انتقاد قرار داده، سیاست خارجی اوست اما او اخیرا با آشتی با روسیه و اسرائیل گام‌هایی برای اصلاح سیاست خارجی‌اش آغاز کرده است که می‌تواند هم به بهبود جایگاه بین المللی ترکیه بینجامد و هم اثر مثبت بر اقتصاد کشور بگذرد. حتی زمزمه‌هایی برای تغییر در سیاستهای ترکیه در سوریه نیز به گوش می‌رسد.

آقای اردوغان توطئه کودتا را به فتح الله گولن، شخصیت مذهبی مخالف خود نسبت داد و انتظار می‌رود با شکست طرح کودتا، جماعت پیروان آقای گولن آماج سرکوبی شوند که دیگر مجال اینکه گشودن جبهه‌ای علیه آقای اردوغان از درون صفوف اسلامگرایان را از آنان بستاند.

کودتایی که شبی تاریخی برای ترکیه رقم زد، شاید بازی بخت و اقبال به نفع رجب طیب اردوغان بود اما پیکر ارتشی را که در ترکیه نهادی مقدس به شمار می‌رود، زخم خورده کرد.

ارتشی که زمانی هر ده سال یک بار کودتا راه می‌انداخت و دولت عوض می‌کرد، اقتدارش با چالشی جدی روبرو شده است، آن هم در شرایطی که کشور با خطرات متعدد امنیتی دست به گریبان است.