آیا ایران دولت اشرف غنی را به رسمیت نمی‌شناسد؟

عدم حضور بهادر امینیان، سفیر ایران در مراسم تحلیف اشرف غنی در ۱۹ حوت/اسفند در کابل زمزمه‌هایی را در مورد ناراضی بودن این کشور از وضعیت در افغانستان و حمایتش از عبدالله عبدالله که خود را رئیس جمهوری "دولت همه‌شمول افغانستان" خوانده، به وجود آورد.

گزارش‌ها در مورد تقابل دیپلماتیک میان تهران و کابل و اخراج دیپلمات‌های دو کشور توجه را یکبار دیگر به نقش ایران و اهداف آن در افغانستان معطوف کرده.

گفته می‌شود پس از کشته شدن قاسم سلیمانی و فشارهای آمریکا، کاردارهای نظامی و فرهنگی ایران از کابل اخراج شدند و اخیرا هم ایران با اخراج دو دیپلمات افغان واکنش نشان داد.

رسول موسوی، دستیار وزارت خارجه ایران دلیل عدم حضور سفیر ایران در مراسم‌های تحلیف دوگانه را "حل نشدن اختلافات میان اشرف غنی و عبدالله عبدالله" خواند.

Image captionآقای عبدالله بلندپایه‌ترین مقام دولت افغانستان بود که در پای تصویر قاسم سلیمانی در سفارت ایران در کابل تسلیت‌نامه نوشت

رفتار ایران و صحبت‌های مقامات این کشور در مورد افغانستان بیانگر آن است که ایران بر حضور عبدالله و متحدانش در دولت جدید افغانستان تاکید دارد.

در پی کشته شدن قاسم سلیمانی عبدالله عبدالله، حامد کرزی، حنیف اتمر و رهبران هزاره و شیعه افغانستان با ایران ابراز همدردی کردند و آقای عبدالله در سفارت ایران در کابل حضور یافت و زیر عکس سلیمانی تسلیت‌نامه نوشت.

این رویداد در جریان انتخابات ریاست جمهوری افغانستان اتفاق افتاد و تحلیلگران سیاسی گفتند با آنکه آمریکا روابط خوبی با عبدالله دارد ولی روابط او با ایران برای آمریکا خوش‌آیند نیست.

در مراسم تحلیف اخیر گزارش شد که دیپلمات‌های ایرانی و ترکیه‌ای در مراسم تحلیف عبدالله شرکت داشتند، در حالی‌که ‌عدم حضور سفرای ایران و روسیه در مراسم تحلیف غنی موجب تعجب و نگرانی ارگ ریاست جمهوری شد.

حق نشر عکسIRNAImage captionسخنگویان وزارت خارجه ایران و افغانستان می‌گویند روابط دو کشور عادی و دوستانه است

نادیده گرفته شدن در روند صلح

ایران همچنین از نادیده گرفته شدن در روند صلح افغانستان و توافق آمریکا و طالبان ناراضی است و قطعا در تلاش بدست آوردن سهم خود از این روند است.

ایران پس از پاکستان بزرگترین همسایه افغانستان است و از نفوذ سیاسی و فرهنگی گسترده در این کشور برخوردار است.

اما در نشست توافقنامه آمریکا و طالبان که بیشتر از ۳۰ کشور و سازمان جهانی در دوحه قطر حضور داشتند، ایران دعوت نشده بود و حتی میزبانان قطری به بی‌بی‌سی فارسی گفتند "نیاز به دعوت و حضور ایران در این نشست نیست."

منافع و شیوه نفوذ ایران در افغانستان با عراق متفاوت است. در حالی ‌که تهران در عراق عملا از طریق گروه‌های نیابتی خود مشغول جنگ و درگیر رقابت مستقیم با آمریکا برای حرف اول زدن در آن کشور است، در افغانستان در دو دهه گذشته ایران فقط از طریق پروژه‌های اقتصادی و فرهنگی حضور داشته؛ هرچند حمایت مالی دولت ایران از احزاب و چهره‌های سیاسی در افغانستان در سال‌های گذشته بر سر زبان‌ها بوده.

برعلاوه در سال‌های اخیر ایران با اتهامات فزاینده حمایت تسلیحاتی و مالی از گروه طالبان روبرو بوده که با توجه به سابقه رابطه ایران و طالبان، غیرمعمول است و حتی روابط دو طرف تا حدی گسترش پیدا کرده که چند ماه پیش محمد جواد ظریف، وزیر خارجه ایران میزبان عبدالغنی برادر، فرد شماره دوم گروه طالبان در تهران بود.

واقعیت‌های جدید در همسایه شرقی

بالا گرفتن تنش‌ها میان تهران و واشنگتن و توافق اخیر آمریکا و طالبان، ایران را با واقعیت‌های تازه در همسایه شرقی‌اش مواجه کرده است.

خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان یک خبر خوش برای ایران است اما اینکه افغانستان پس از خروج آمریکا حوزه نفوذ کدام کشورها خواهد بود و ایران چه نقشی در افغانستان خواهد داشت، سوال‌هاییست که این کشور با آن مواجه است.

وقتی رژیم طالبان در سال ۲۰۰۱ سقوط کرد و نشست گروه‌های افغان در بن آلمان برگزار شد، محمدجواد ظریف در آن نشست حضور داشت و ایران وزنه نفوذ خود را پشت ائتلاف شمال گذاشت که برهان‌الدین ربانی، مارشال فهیم، عبدالله عبدالله، ژنرال دوستم، محمد محقق، کریم خلیلی و یونس قانونی از رهبران آن بودند.

ایران از سال ۱۳۷۵ تا ۱۳۸۱ در کنار روسیه و هند، از ائتلاف شمال که نام اصلی آن "جبهه مقاومت علیه طالبان" بود، حمایت مالی و تسلیحاتی می‌کرد.

در سال ۱۳۷۷ طالبان به دنبال تصرف شهر مزار شریف، چند دیپلمات ایرانی را در کنسولگری ایران کشتند و رویارویی ایران و طالبان تا سرحد نزدیک به جنگ پیش رفت.

اما پس از تشکیل دولت به رهبری حامد کرزی، با وجود حضور نظامی آمریکا در افغانستان، روابط‌ تهران و کابل گرم بود و تلاش‌های زیادی برای جلب حمایت سیاسی و اقتصادی ایران صورت گرفت.

حق نشر عکسAFPImage captionبرخی رسانه‌ها و مقام‌های افغان بارها گفته‌اند که سلاح‌های مورد استفاده توسط جنگجویان طالبان در این کشور ساخت ایران است

روابط تهران و طالبان "عمیق" است

با تشکیل حکومت وحدت ملی در سال ۱۳۹۳ و در جریان ریاست جمهوری اشرف غنی، روابط ایران و افغانستان روبه سردی گذاشت. هرچند اتهامات اولیه حمایت ایران از طالبان به سال‌های پیش از به قدرت رسیدن اشرف غنی بر می‌گردد ولی در این سال‌ها نشانه‌های واضحی از گرایش ایران به نزدیک شدن به طالبان دیده شد.

بر اساس کتاب تازه آنتونیو گستوزی، از اساتید دانشگاه کینگز کالج و کارشناس مسایل افغانستان، ( طالبان در جنگ ۲۰۰۱ - ۲۰۱۸)، حمایت سپاه پاسداران ایران از گروه طالبان بسیار بیشتر از چیزی است که رسانه‌ها گزارش کرده‌اند. او در این کتاب حتی مدعی شده که ایران اعضای طالبان را برای آموزش به لبنان برد و حزب‌الله در شکل‌گیری نیروی ویژه طالبان دست داشته است.

آقای گستوزی نوشته که ایران میانجی طالبان و روسیه شد و پس از شکل‌گیری گروه موسوم به دولت اسلامی یا داعش، مسکو و تهران در حمایت از طالبان و استفاده از آن علیه داعش در افغانستان به توافق رسیدند.

او همچنین نوشته که ایران دفتر مشهد طالبان را "در حد شورای کویته" این گروه ارتقا داد و در رقابت میان هبت‌الله آخوندزاده رهبر طالبان با سراج‌الدین حقانی معاون او از رهبر طالبان حمایت می‌کند.

ایران همواره این اتهامات را رد کرده است.

حق نشر عکسARIAN BANKImage captionآرین بانک در سال ۲۰۰۴ با سرمایه ۱۰ میلیون دلار فعالیت خود را آغاز کرد

دشواری تعادل روابط افغانستان با تهران و واشنگتن

اختلافات دولت به رهبری اشرف غنی و ایران بلافاصله پس از آغاز جنگ یمن و حمله ائتلاف به رهبری عربستان به این کشور برجسته شد؛ آقای غنی از موضع عربستان حمایت کرد.

در این سال‌ها موضع‌گیری‌های رهبران دو کشور در مورد حق‌آبه ایران از رودخانه هیرمند، سیاست سختگیرانه ایران علیه پناهجویان افغان، استفاده ایران از شهروندان افغانستان در جنگ سوریه و تشکیل لشکر فاطمیون و افزایش تحریم‌های آمریکا علیه ایران، روابط کابل و تهران را تحت تاثیر قرار داد.

حفظ تعادل روابط میان واشنگتن و تهران هیچ وقت برای دولت افغانستان کار آسانی نبوده اما با به قدرت رسیدن دونالد ترامپ این کار دشوارتر شده است.

تحریم‌های آمریکا دولت افغانستان را مجبور ساخت تا نمایندگی تنها بانک ایرانی را در افغانستان مسدود کند و با وجود اصرار ایران، هیچ یک از بانک‌های افغانستان اجازه نیافتند در بندر چابهار نمایندگی باز کنند.

ایران حالا به آغاز مذاکرات بین‌افغانی که در آن نمایندگان افغانستان و طالبان روی ایجاد یک دولت جدید در افغانستان صحبت خواهند کرد، چشم دوخته است.

شماری از تحلیلگران بدین باورند که با توجه به شباهت ساختار ائتلاف کنونی به رهبری عبدالله عبدالله، به ائتلاف شمال در سال ۲۰۰۱ که در آن بیشتر چهره‌های نزدیک به ایران حضور دارند، تهران از نفوذ خود برای حمایت از آقای عبدالله استفاده خواهد کرد.

مخصوصا حضور محمد محقق و کریم خلیلی از مهمترین رهبران هزاره و شیعه افغانستان که به ایران نزدیک هستند. برعلاوه ژنرال دوستم روابط نزدیکی با ترکیه و روسیه دارد.

آقای عبدالله تلاش داشته تعادل روابطش میان تهران و واشنگتن را نگهدارد اما با مطرح بودن بحث خروج آمریکا از افغانستان صف‌بندی سیاسی در منطقه و در داخل افغانستان در حال جابجایی است.

در حالی‌که آقای عبدالله نتیجه انتخابات ریاست جمهوری را نپذیرفته و خود را رئیس جمهوری اعلام کرده، بی‌میل نیست حمایت ایران و دیگر کشورهای رقیب آمریکا را در منطقه در چانه‌زنی‌هایش برای کسب قدرت در کابل داشته باشد.