روایت‌های متناقض از یک سقوط؛ از فرود سخت تا برخورد با کوه و انفجار

هلی‌کوپتر حامل ابراهیم رئیسی و همراهانش ظهر یکشنبه ۳۰ اردیبهشت در منطقه ارسباران واقع در ارتفاعات استان آذربایجان شرقی سقوط کرد. روایت‌های متناقض مقام‌ها و رسانه‌های جمهوری اسلامی درباره سرنوشت سرنشینان هلی‌کوپتر و علت سقوط آن از همان ساعت‌های نخست بروز حادثه آغاز شد و تاکنون نیز ادامه دارد. این روایت‌های متناقض صرف‌نظر از اینکه اشتیاق مقام‌های رژیم برای مصاحبه و امنیتی‌ بودن برخی رسانه‌ها را آشکار می‌کنند، گمانه‌زنی‌ها درباره علت حادثه را نیز افزایش داده‌اند.

ابراهیم رئیسی صبح یکشنبه به همراه الهام‌ علی‌اف، رئیس‌‌جمهوری آذربایجان، سد قیز قلعه‌سی را بر رود ارس افتتاح کرد. سازمان هواشناسی پیش‌تر برای این منطقه هشدار نارنجی باران و مه صادر کرده بود.

رئیسی و همراهانش پس از افتتاح سد، حوالی ساعت ۱۳ با سه هلی‌کوپتر راهی تبریز شدند. مهدی موسوی، سرتیم حفاظت رئیس دولت سیزدهم، حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه، مالک رحمتی، استاندار تبریز و محمدعلی آل‌هاشم، امام جمعه تبریز، به همراه سه نفر از کادر پرواز هم در هلی‌کوپتر حامل رئیسی حضور داشتند. سایر همراهان از جمله مهرداد بذرپاش، وزیر راه و شهرسازی، علی‌اکبر محرابیان، وزیر نیرو، و غلامحسین اسماعیلی، رئیس دفتر ابراهیم رئیسی، سوار دو هلی‌کوپتر دیگر شدند.

هلی‌کوپتر حامل رئیسی و همراهانش در میانه راه  به دلایلی که هنوز مشخص نیست، سقوط کرد.

از فرود سخت تا برخورد با کوه

خبرگزاری فارس، وابسته به سپاه پاسداران، ساعت ۱۵:۵۰ یکشنبه، ضمن «شایعه» خواندن خبر سقوط هلی‌کوپتر رئیسی، در گزارشی کوتاه نوشت: «دقایقی پیش هلی‌کوپتر حامل رئیس‌جمهور به دلیل مه‌آلود بودن هوای منطقه شمال آذربایجان شرقی، فرود اضطراری داشته است.»

این خبرگزاری همچنین مدعی شد که کاروان رئیس‌جمهوری قرار است مسیر بین خداآفرین و تبریز را زمینی طی کند. این خبر پس از قطعی شدن مرگ رئیسی و همراهانش، از وب‌سایت خبرگزاری فارس حذف شد اما دیگر خبرگزاری‌های حکومتی از جمله مهر قبل از حذف، آن را بازنشر کرده بودند.

در همان ساعت‌های نخست که هنوز هیچ‌کس از اصل ماجرا خبر نداشت، احمد وحیدی، وزیر کشور دولت سیزدهم، در مصاحبه‌ با صداوسیما ادعا کرد که یکی از هلی‌کوپترهای کاروان رئیسی در مسیر بازگشت به دلیل شرایط نامساعد آب‌وهوایی «فرود سخت» داشته است. او درباره سرنشینان هلی‌کوپتر چیزی نگفت و مدعی شد که ارتباط و تماس با آن‌ها به دلیل موقعیت جغرافیایی، هرچند «سخت»، اما برقرار است.

ادعای «فرود سخت» هلی‌کوپتر حامل رئیسی پس از قطعی شدن خبر مرگ او و همراهانش در کانون توجه عمومی قرار گرفت و دستمایه طنز بسیاری از کاربران شبکه‌های اجتماعی شد اما این پایان ماجرا نبود؛ زیرا تناقض‌گویی‌ها با شیب صعودی ادامه یافت.

شرایط جوی مساعد یا نامساعد؟

خبرگزاری دولتی ایرنا ساعت ۱۶:۱۷ روز یکشنبه در خبری نوشت: «بالگرد حامل رئیس‌جمهور حین بازگشت از افتتاح قیز قلعه‌سی در منطقه جنگلی دیزمار دچار سانحه شد.» بر اساس گزارش ایرنا، وزیر امور خارجه، استاندار آذربایجان شرقی، امام‌جمعه تبریز، کمک خلبان، دستیار کمک خلبان، سرتیم حفاظت، یکی از محافظان و چند نفر دیگر سرنشین هلی‌کوپتر حامل رئیسی بودند.

رسانه وابسته به دولت جمهوری اسلامی همچنین اعلام کرد که شرایط سخت آب‌وهوایی و مه سنگین تلاش گروه‌های امدادی را با سختی روبه‌رو کرده است. این خبر نیز کمی بعد از سایت خبرگزاری ایرنا حذف شد.

مقام‌های جمهوری اسلامی در ساعت‌های پس از آن نیز به تناوب نامساعد بودن هوا و مه شدید در منطقه را تکرار کردند و ساعت‌ها جست‌وجوی ناموفق برای پیدا کردن لاشه هلی‌کوپتر و سرنشینان آن را به مه شدید، هوای نامساعد، بافت جنگلی و سنگلاخ منطقه نسبت دادند. این موضوع انتقادهایی را در پی داشت و این سوال را ایجاد کرد که چرا هلی‌کوپتر حامل رئیسی به‌رغم هشدار نارنجی هواشناسی پرواز کرد؟

مقام‌های جمهوری اسلامی این بار این سوال را با انکار نامساعد بودن هوا پاسخ دادند؛ به‌ طوری‌ که مهدی هادیان، جانشین فرمانده نیروی هوایی ارتش، ضمن اشاره به «شرایط خاص» پرواز گفت که «هیچ‌کس کمترین ریسک را نمی‌کند و پرواز با حداکثر موارد ایمنی انجام می‌شود». در اظهارنظری متفاوت، محسن هاشم‌نژاد، کارشناس هواشناسی کوهستان زنجان، گفت که «عوامل جوی» را دلیل وقوع این حادثه می‌داند.

صرف‌نظر از تفاوت دیدگاه‌های تخصصی درباره علت وقوع این رویداد، اسماعیلی، سخنان رئیس‌ دفتر ابراهیم رئیسی درباره شرایط آب‌وهوایی منطقه، لحظه مفقود شدن هلی‌کوپتر و چندین بار تماس با یکی از سرنشینان هلی‌کوپتر به افزایش ابهام‌ها درباره این موضوع منجر شد. او روز یکم خرداد در مصاحبه‌ای تلویزیونی گفت که روز حادثه، «هوا صاف و روشن بود و پدیده جوی خاصی وجود نداشت».

سقوط یا انفجار ظرف ۳۰ ثانیه

غلامحسین اسماعیلی همچنین گفت: «خلبان بالگرد حامل رئیس‌جمهوری به‌عنوان فرمانده میدان اعلام کرد ارتفاع بگیریم و از بالای ابرها ادامه مسیر دهیم. بالگردها ارتفاع خود را زیاد کردند و پس از ۳۰ ثانیه ادامه مسیر، خلبان ما متوجه شد که بالگرد رئیس‌جمهور وجود ندارد.»

ادعای مفقودی هلی‌کوپتر ظرف ۳۰ ثانیه با واکنش‌های زیادی روبرو شد و برخی این سوال را مطرح کردند که چنانچه سخنان اسماعیلی درست باشد، پس شناسایی محل سقوط هلی‌کوپتر با توجه به موقعیت جغرافیایی دو هلی‌کوپتر دیگر کار نباید سختی باشد و عملیات جست‌وجو هم نباید ساعت‌ها طول بکشد.

ادعای هم‌زمان تماس تلفنی و نبود سیگنال

رئیس دفتر ابراهیم رئیسی ادعای دیگری را هم مطرح کرد که آن نیز واکنش‌های زیادی در پی داشت. اسماعیلی گفت که وقتی با تلفن خلبان تماس گرفتند، امام‌جمعه تبریز پاسخ داد و گفت که کسی را نمی‌بیند و «لای درختان» است.

اصغر عباسقلی، فرمانده سپاه عاشورا، هم گفت: «حدود ساعت ۱۵:۳۰ دقیقه امروز آیت‌الله آل‌هاشم تماس گرفت و گفت ما سانحه دیدیم، کمک برسانید.»

مهدی صفری، معاون وزیر امور خارجه، از این هم فراتر رفت و گفت که آل‌هاشم در تماس تلفنی‌ گفته که صدای آمبولانس‌ها را می‌شنود. ادعایی که با توجه به سنگلاخی و جنگلی بودن محل حادثه به‌شدت زیر سوال است.

اینکه تلفن همراه خلبان در آن شرایط بحرانی چگونه به دست آل‌هاشم رسیده و او توانسته به آن پاسخ بدهد، به ابهام‌ها درباره این موضوع می‌افزاید. این ابهام‌ها وقتی بیشتر می‌شود که به گزارش‌های ضدونقیض مربوط به عملیات جست‌وجو مراجعه کنیم و ببینیم که مسئولان جمهوری اسلامی به‌تناوب ادعا کردند که هیچ رد و سیگنالی وجود ندارد.

به‌رغم این ادعا، عیسی زارع‌پور، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات، نیز تماس تلفنی با سرنشینان را تایید کرد و محسن منصوری، معاون اجرایی رئیس دولت، نیز شامگاه یکشنبه ادعا کرد که در «چند نوبت» با دو تن از سرنشینان ارتباط برقرار شده است. وزیر راه‌ و شهرسازی هم گفت که بعضی تلفن‌ها زنگ می‌خورد اما پاسخ داده نمی‌شد.

ادعای هم‌زمان نبود سیگنال و برقراری تماس که مقام‌های رژیم به‌تناوب تکرار می‌کردند، به‌سرعت با واکنش ناظران در شبکه‌های اجتماعی روبرو شد و آن‌ها با پیش‌ کشیدن استدلال‌های علمی و تخصصی، این ادعاها را رد کردند. از جمله اینکه تمامی تلفن‌ها اعم از ماهواره‌ای و اپراتوری به دلایل امنیتی و اقتصادی به سیستم ردیاب مجهزند.

مصاحبه تلویزیونی رئیس دفتر ابراهیم رئیسی ابهام‌های دیگری هم داشت. مثلا او در پاسخ به این سوال که آیا لحظه سقوط هلی‌کوپتر صدای انفجار یا نشانی از دود وجود داشت، گفت: «ما همان موقع حتی از بالا که کنترل می‌کردیم، نه صدای انفجاری، نه آتشی، نه دودی، هیچ‌چیزی مشخص نشد.»

در مقابل، اندکی پس از پیدا شدن اجساد، فرمانده سپاه پاسداران استان آذربایجان شرقی گفت که برخی اجساد سوخته بودند و امکان شناسایی آن‌ها وجود نداشت. او اندکی بعد هم حرف خودش را تکذیب کرد و هم مدعی شد که جسد رئیسی سالم بوده است، اما منصور ارضی، مداح حکومتی، که ابراهیم رئیسی را غسل داد، تایید کرده است که بدن او سوخته بود.

سرنوشت مبهم سرنشین نهم

تناقض‌گویی‌ها و ابهام‌ها در ماجرای سقوط هلی‌کوپتر به همین‌جا ختم نمی‌شود؛ زیرا مسائل دیگری از جمله تعداد سرنشینان هلی‌کوپتر نیز هنوز مبهم است. رسانه‌های حکومتی ابتدا اعلام کردند که ۹ نفر در هلی‌کوپتر بودند. خبرنگار سی‌ان‌ان ترک نیز که به‌عنوان خبرنگاری که به لاشه هلی‌کوپتر رسید، گفت که ۹ نفر کشته شده‌اند. نورنیوز، رسانه نزدیک به شورای عالی امنیت ملی، نیز در گزارشی تایید کرد که ۹ نفر در این هلی‌کوپتر حضور داشتند اما کمی بعد تعداد آنان را به هشت نفر کاهش داد. رسانه‌های حکومتی نیز با اعلام اینکه محافظ شخصی رئیسی در هلی‌کوپتر دیگری بود، حضور نفر نهم را در هلی‌کوپتر حامل رئیسی انکار کردند.

در کنار تمام این ابهام‌ها، تناقض گفته‌های مهرداد بذرپاش و غلامحسین اسماعیلی درباره اینکه در کدام هلی‌کوپتر بودند هم قابل توجه است. اسماعیلی در مصاحبه‌اش گفت که «ما در هلی‌کوپتر عقب، یعنی هلی‌کوپتر سوم بودیم» اما بذرپاش گفت: «اسماعیلی توی هلی‌کوپتر ما نشسته بود و رئیسی در هلی‌کوپتر پشتی بود.»

بر کسی پوشیده نیست که بخش زیادی از این تناقض‌گویی‌ها در فقدان دانش تخصصی مسئولان جمهوری اسلامی و اشتیاق بی‌حد آنان برای حضور در رسانه‌ها ریشه دارد، اما این مسئله نمی‌تواند تنها دلیل تناقض‌گویی آنان باشد؛ زیرا بخش‌های زیادی از جامعه حالا دیگر باور دارند که کاسه‌ای زیر نیم‌کاسه است و برای آنان دست‌کم این سوالات مطرح است: 

چرا رسانه‌های حکومتی در ابتدا موضوع را انکار کردند؟ چرا عملیات جست‌وجو به رغم در دسترس بودن تلفن‌ها، تا ساعت‌ها ادامه یافت؟ اگر پای شرایط نامساعد جوی در میان است، چرا دو هلی‌کوپتر دیگر سالم به مقصد رسیدند؟ اگر شرایط هوایی واقعا نامساعد بود، چرا هلی‌کوپتر پرواز کرد؟ چرا هلی‌کوپتر حامل ابراهیم رئیسی ترانسپورتر نداشت؟ اگر انفجاری رخ داده، چرا سرنشینان دو هلی‌کوپتر دیگر متوجه نشدند؟ اگر انفجاری در کار نبوده، چرا برخی اجساد سوخته و برخی سالم بودند؟

ستاد کل نیروهای مسلح جمهوری اسلامی در آخرین اطلاعیه‌اش با «قاطعیت» اعلام کرد که هلی‌کوپتر حامل ابراهیم رئیسی و همراهانش «پس از برخورد با ارتفاع دچار آتش‌سوزی شده است و هیچ اثری از اصابت گلوله روی اجزای آن وجود ندارد».

این ستاد به درازا کشیده شدن عملیات جست‌وجو را نیز به «پیچیدگی منطقه، مه‌گرفتگی و درجه حرارت پایین» ارتباط داد و اعلام کرد که بررسی دیگر جنبه‌های حادثه در حال بررسی است.

در اطلاعیه پیشین ستاد کل نیروهای مسلح ادعا شد که لاشه‌ هلی‌کوپتر را نیروهای امدادی و پهپادهای ایران پیدا کردند اما وزیر حمل‌ونقل ترکیه در مصاحبه‌ای، ضمن اشاره به تصاویر زنده ارسالی از پهپاد آکینجی، گفت که این ادعاها برای مسئولان جمهوری اسلامی «مصرف داخلی» دارد، «وگرنه همه دنیا به شکل زنده دیدند که هلی‌کوپتر را ما پیدا کردیم».