چهار تحلیلگر بین‌المللی در باره داعش و عراق می گویند

دکتر ژائو زوگوی

انستیتوی بین المللی مطالعات استراتژیک

بحران کنونی ناشی از دو عامل است. عامل اول افزایش جسارت نیروهای بشار اسد رئیس جمهوری سوریه در داخل کشور است. آنچه که یک درگیری بین رژیم سوریه و مخالفان میانه رو بود اکنون به جنگ سه جانبه قدرت بین دولت سوریه، مخالفان و نیروهای افراطی مانند داعش (دولت اسلامی عراق و شام) تبدیل شده. در حالی که موقعیت رژیم سوریه تقویت می شود، نیروهای سوری حلقه فعالیت شورشیان داعش را در این کشور تنگ تر کرده و این گروه را به طرف شمال عراق می رانند.

عامل دوم به حاشیه رانده شدن بیشتر سنی های عراقی از لحاظ سیاسی، توسط شیعیان تحت رهبری نوری مالکی نخست وزیر این کشور است. این موضوع مناقشات بین دو جناح را تشدید کرده و عراق را به صورت محل مناسبی برای فعالیت پیکارجویان داعش درآورده است.

ونگ یی، وزیر خارجه چین که اخیرا از عراق دیدن کرده، خواهان برقراری ثبات در منطقه شده است. دولت چین امیدوار است که چون آقای مالکی با رای مردم انتخاب شده، بتواند برای بازگرداندن ثبات تدابیری اتخاذ کند. ولی با وجود درخواست ها برای مداخله چین، تصور نمی کنم چین دست به این کار بزند.

سه شرکت بزرگ نفتی چین در عراق سرمایه گذاری کرده و مشغول فعالیتند. این شرکت ها از نزدیک وضعیت را تحت نظر داشته و تا کنون پرسنل خود را از عراق خارج نکرده اند. بدیهی است که دولت چین بسیار نگران وضع کنونی است. این کشور به نفت وارداتی به شدت وابسته است و ما هم اکنون تاثیر متلاطم بودن بازار نفت را احساس می کنیم. برقراری ثبات در عراق نه تنها به نفع چین بلکه به نفع خود عراقی هاست.

آریل گونزالس لواجی

دبیر دپارتمان اوراسیا در دانشگاه ملی لا پلاتا

کارشناس امور خاورمیانه و مدیر مرکز مطالعات بین المللی آرژانتین

اشغال موصل و سایر شهرهای مهم سنی نشین عراق توسط پیکارجویان داعش، چالشی برای سیاست ملی سازی در عراق و پایه و اساس خاورمیانه مدرن است. به موجب قرارداد سایکس-پیکو که در سال ۱۹۱۶به طور سری به امضای بریتانیا و فرانسه رسیده بود، امپراطوری عثمانی به منطقه های نفوذ ارضی فرانسه، بریتانیا و روسیه تقسیم شده بود. بخش اعظم مرزهای کنونی خاورمیانه و کشورهایی که از تقسیم سرزمین های واقع در این منطقه ایجاد شده بودند، به موجب این پیمان ۹۸ ساله شکل گرفتند. در حقیقت حربه دیپلماسی، طراح خاورمیانه ای بود که به دنبال پیمان سایکس-پیکو به وجود آمد.

داعش می خواهد با تغییر مرزهای کنونی که میراث پیمان سایکس-پیکو، جنگ جهانی دوم و نیز روند استعمارزدایی محسوب می شود، یک دولت اسلامی در سراسر این منطقه تاسیس کند. پیکارجویان داعش اکنون یک محور جدید سنی نشین ترسیم کرده اند که از الباب در ۴۰ کیلومتری شمال شرق حلب در سوریه شروع شده و تا فلوجه و موصل در عراق ادامه می یابد.

در ترسیم مجدد خاورمیانه جدید، از رادیکالیسم اسلامی به عنوان یک ایدئولوژی استفاده می شود. کمک مالی کویتی ها، عربستانی ها و قطری های ثروتمند و مقادیر زیادی اسلحه که به وسایل مختلف فراهم شده و نیز حمایت قبایل محلی و بعثی های سابق عراقی به ترسیم نقشه جدید خاورمیانه کمک می کند.

ولی جای تردید نیست که مداخله غرب پس از اشغال عراق توسط آمریکا در سال ۲۰۰۳، وضعیت عراق را وخیم تر کرد و اختلافات موجود میان گروه های قومی و جوامع فرقه ای را نشان داد. از زمان مداخله نظامی آمریکا هیچ دولت عراقی نتوانسته تمام مناطق کشور را کنترل کند. اکنون وضعیت امنیتی به کلی درهم ریخته و تقریبا تمام مناطق سنی نشین تحت کنترل نیروهای داعش به رهبری ابوبکر البغدادی درآمده اند. ابوبکر البغدادی یک "ستاره" جدید جهادی محسوب می شود.

گسترش نظامی داعش، بر سه قدرت منطقه ای- ترکیه، ایران و عربستان سعودی تاثیر خواهد گذاشت. این سه کشور برای بسط نفوذشان در منطقه با یکدیگر رقابت می کنند. ایران نگران ایجاد یک سرزمین جدید سنی رادیکال است. ترکیه احساس می کند که خطر مستقیم تهدیدش می کند. ولی این تحولات به نفع عربستان سعودی است که از لحاظ گرایش های ایدئولوژیک و سیاسی به داعش نزدیک تر است تا به دولت عراق. و مسئله تنها به توزیع مجدد قدرت منطقه ای و سرسپردگی ها تمام نمی شود: این بحران باعث افزایش قیمت نفت خواهد شد. خاورمیانه جدید در حال شکل گرفتن است و چشم انداز خوبی ندارد.

امیر طاهری

نویسنده و روزنامه نگار

بحث در باره عراق در حقیقت بحث در باره یک ملت نیست. نباید جنگ عراق در سال ۲۰۰۳ را که به سرنگونی رژیم صدام حسین انجامید، در محدوده سیاست خارجی قرار داد بلکه آن را باید بخشی از سیاست های داخلی آمریکا و بریتانیا دانست.

اگر شما چپگرا باشید این مداخله را "یک فاجعه" می خوانید. اگر بخواهید نشان دهید که به راست گرایش دارید، از "دموکراسی های غربی آزادکننده عراق" صحبت می کنید.

از نظر گروه اول، تا روز محشر هر اتفاق بدی که در عراق بیافتد آن را به سرنگون کردن صدام حسین ارتباط می دهند.

از نظر گروه دوم، هر دستیابی مثبت عراقی ها را باید تا ابد یک "پیروزی دموکراسی غربی" تلقی کرد.

این دو نقطه نظر، منعکس کننده بحث وسیع تری درباره نفوذ خارجی قدرت های غربی-احساس تقصیر و نیز غرور است.

و تناقض در اینجاست که این دو استدلال، مانند دوقلوهای سیامی، از ناحیه سر به هم چسبیده اند ولو این که قلب جدا داشته باشند.

هر دو استدلال به ملت های غربی در ارتباط با خیر یا شر، قدرت تقریبا ماوراء طبیعت می دهد. در هر دو استدلال ملت هایی که غربی نیستند در تاریخ خودشان به ابزار و وسیله تبدیل می شوند. آنها یا ساکنان یک بهشت زمینی هستند که در اثر مداخله غرب به دوزخ تبدیل شده یا عزاداران نوحه خوانی اند که برای پایان یافتن رنج و عذابشان منتظر امداد غیبی هستند.

سقوط صدام حسین یک واقعه عمده در تاریخ اخیر عراق بود.

ولی عراقی ها باید دست کم به این دلیل که نخواستند به طرفداری از صدام حسین بجنگند، خودشان را در آزادسازی کشورشان سهیم بدانند.

از سال ۲۰۰۳، عراقی ها هم کارهای خوب و هم کارهای بد انجام داده اند. در هر دو مورد جنگ فرصت انجام این کارها فراهم آورده بود و تعریف یا ملامت در هر مورد باید عمدتا متوجه خود عراقی ها باشد.

آنچه در عراق اتفاق می افتد یک جنگ فرقه ای نیست بلکه جنگ فرقه گراهاست که ۱۵ قرن سابقه دارد؛ یعنی مدت ها قبل از این که کشورهایی مانند آمریکا یا بریتانیا بر روی نقشه ظاهر شوند.

النا ساپونینا

شرق شناس روس و کارشناس علوم سیاسی

حمله تهاجمی پیکارجویان افراطی به شهرهای عراق واشغال چندین شهر واقع در مرکز این کشور، ثابت کرده که در واقع دولتی در عراق وجود ندارد. جورج بوش رئیس جمهوری سابق آمریکا در نظر داشت دموکراسی را در عراق پیاده کند ولی درعوض این کشور اکنون در آستانه متلاشی شدن قرار گرفته است. جو وحشت صورت عادی پیدا کرده و جوامع مذهبی در حال جنگ با یکدیگرند. نوری مالکی، نخست وزیر عراق که از سال ۲۰۰۶ توسط آمریکا حمایت می شود به صورت یک حاکم مستبد درآمده است.

یک هفته قبل از اوج خشونت ها با اثیل نجفی، فرماندار استان نینوا گفتگویی داشتم. موصل مرکز این استان، اولین شهر عراقی بود که به تصرف نفرات داعش درآمد. اثیل نجفی با نزدیک شدن نیروهای داعش از شهر فرار کرد. من به شما اطمینان می دهم که او می دانست چه اتفاقی خواهد افتاد ولی نمی دانست تصرف موصل با این سرعت انجام خواهد گرفت. وی معتقد بود سیاست های آقای مالکی موجب ایجاد یک چنین جو رادیکالی شده است.

برای مقامات محلی مناطق عمدتا سنی نشین، مقابله با ناآرامی ها به طور فزاینده ای مشکل تر می شود. نیروهای جهادی این وضعیت را درک کرده و توانستند به سهولت این مناطق را تصرف کنند. در بعضی نقاط حتی از ورود آنان استقبال شد.

برای آمریکا که نیروهایش در سال ۲۰۰۳ عراق را اشغال کرده و تا سال ۲۰۱۱ در این کشور باقی مانده بودند، حوادث اخیر به منزله یک شکست وحشتناک است و ثابت کرد استراتژی آنان اشتباه بوده. اشغال عراق انتظارات را برآورده نکرد. ولی باید تاکید کنم که من با نظر آن دسته از کارشناسان روس که معتقدند هدف آمریکا ایجاد هرج و مرج در خاورمیانه بوده مخالفم.

به عقیده من در حال حاضر وضعیت عراق در کنترل هیچ کس نیست. و برای آمریکا این شکست لطمه شدیدی به شهرتش است.

با این وجود، در دو سال گذشته عراقی ها از آزادی بیشتری برخوردار بوده اند. نیروهای خارجی از این کشور خارج شده اند. عراق دارای منابع گاز و نفت قابل توجهی است. اکنون وقت آن رسیده که به این که همه تقصیرها را به گردن آمریکا بیاندازیم خاتمه دهیم.

عراقی ها مسوول کشور خودشان هستند و دلیلی ندارد که ما را متقاعد کنند که تنها گزینه ممکن این است که یک شخص مستبد و ستمگر بر آنها حکومت کند. عراقی ها باید دموکراسی خودشان را پیدا کنند. راه برای ایجاد یک دولت با اعتبار در عراق وجود دارد. به شمال این کشور نگاه کنید؛ جایی که کردهای عراقی عاقلانه و با موفقیت در حال ساختن آینده خودشان هستند. آنها می دانند با آزادی شان باید چکار کنند.

ولی عراقی ها باید خودشان به خودشان کمک کنند. از خارج کمکی نخواهد شد. سووالی که هنوز مطرح است این است که آیا یک عراق جدید سرزمین های خودش را در داخل مرزهای فعلی حفظ خواهد کرد؟ ولی حتی این مسئله را هم باید خود عراقی ها حل کنند.