با توجه به استخوانهاي كشف شده در اين گود برداري از طرز قرار گرفتن اجساد كاملا مشهود است كه اين گور به صورت دسته جمعي بوده است و رنگ خاكستري و پوكي اين استخوان ها را كاوشگران دليل بر سوزاندن جسد قبل از دفن آنان ذكر نموده اند و نيز بر اساس تخمين دفن اين اجساد موضوع مصادف مي شود با فتنه جيلو در اروميه آغاز جنگ و علل آن : در جنگ جهاني اول يكي از تدابيري كه انگليسيها در برابر خطر پيشروي آلمانها و متحد آنها دولت عثماني انديشيد مسلح كردن مسيحيان ارومي و سلماس در برابر هجوم عثمانيها بود. در آن منطقه از قرنهاي گذشته گروههايي از ارمنيها و آشوريها مي زيستند. در ماههاي نزديك به آغاز جنگ جهاني، ارومينها و جيلوهاي وان و موصل به تحريك روسها بر ضد دولت عثماني شوريدند و بعد از سركوب شدن شورش، 20 هزار خانوار از جيلوها از مرزهاي ايران گذشتند و به اروميه و سلماس سرازير شدند. دولت و مردم اورمي و سلماس آنها را در روستاها جاي دادند. جيلوها عشاير مسيحي كوه نشيني بودند كه در اطراف وان و موصل مي زيساند. آنها زبان مخصوصي داشتند و پژوهش در نژاد آنها هنوز به جايي نرسيده است ولي خود آنها، خود را وارثان امپراطوري آشوري مي دانند. رهبر مذهبي و نظامي آنها جوان 25 ساله اي بود كه لقب مارشيمون داشت. با حمايت انگليسي ها و براي جلوگيري از پيشروي عثمانيها، نيروي 6 هزار نفري مركب از جيلوها و گروه كمتري از ارمنيها با شركت چند افسر روسي و فرانسوي با نام «قولي مسلحه» تشكيل شد. رهبري سياسي و مذهبي قواي مسلحه با بنيامين مارشيمون و فرماندهي نظامي آنها با فرد مرموز ماجراجويي به نام آقاپطرس بود و در غياب او همسرش ظريفه خانم كه ظاهراً خواهر مارشيمون بود وظايف او را انجام مي داد. پطرس پس از پايان جنگ در كنفرانس صلح لوزان شهرهاي سلماس، اروميه و مهاباد را براي تشكيل كشور مستقل جيلوها مي خواست! شکست عثمانی‌ها و پاسخ جلوها چهار ماه پس از وقایع (۲۷ فروردین، ۱۵ آوریل ۱۹۱۵) در دیلمقان نبرد دیلمقان روسها عثمانی‌ها را شکست دادند و در آخر اردیبهشت، عثمانیان به سرعت ارومیه را تخلیه نمودند. آسوریها و ارامنه، کینه اكراد و عثمانیان را از ایرانیان جستند. این بار آسوریها و ارامنه بیرون ریخته و دست به تاراج و آزار مردم گشادند آسوریان بومی ایران که تا این زمان در اطراف ارومیه در روستاها زندگی می‌کردند،كه مهمترين اين روستا و مقر مارشيمون بوده است كوه سير در قسمت جنوب غربي شهر اروميه كه كليساي هم به همين نام هم اكنون وجود دارد حدود پنجاه هزار نفر تخمین زده می‌شدند که غیر از آسوریان جیلو بودند که از عثمانی فرار کرده بودند. تا این زمان، ایشان در ایران آسوده زندگی می‌کردند و ارتباط ایشان با مسلمانان خوب بود. اما پس از اینکه میسیونرهای روس، فرانسوی و آمریکایی کسانی از ایشان را از کیش قدیمی نستوری خود برگرداندند و ارتودکس، پروتستان یا کاتولیک نمودند، اندیشه‌هایی از دشمنی با دیگر اورمي ها در ایشان دمیدند و روزنامه‌هایی با زبان سریانی بنام «جوخو» و «زاهریراباهر» در ارومیه منتشر نمودند سال ۱۲۹۵، در ارومیه آسوریان که در زمستان ۱۲۹۳ همراه روسها کوچ کرده بودند و سپس برگشته بودند، کینه اكراد و عثمانیان را از مردمان اروميه می‌جستند: بعضی از افراد را در دهات ریسمان به گردن انداخته و سرشان را از سوراخ دیوار گذرانده و با گاو ریسمان را می‌کشیدند تا سر آن فرد از بدن جدا شود. جیلوها در دهات پراکنده شده و از زدن و گرفتن و آزردن آنان دریغی نداشتند کشتار مردم ارومیه بدست مسیحیان چون انگلیس و فرانسه پی بردند که در ایران دیگر روسها توانایی جلوگیری از عثمانیها و آلمانها را ندارند، پیرامون اینکه دسته‌هایی از سپاه از ارمنیهای و عثمانی بوجود آورند با مارشیمون , پیشوای آسوریان وارد مذاکره شدند و از راه جلفا به ارومیه آمدند، میسونرهای آمریکایی هم با ایشان همدستی نموده و پولهایی که بابت امور خیریه از آمریکا می‌آمد را صرف سپاه آرایی برای آسوریان می‌کردند در این میان یک آرزوی خامی در ذهن مارشیمون و دیگر سران آسوری افتاده بود که یک کشور آزادی برای آسوریان در ناحیه ارومیه و پیرامون آن پدید آورند ( موضوع صلح لوزان ) مارشیمون و آقا پتروس و دیگر سران آسوری و مسیحی، به همدستی مستر شت مسیونر آمریکایی که نایب کنسول آمریکا هم بود و به همداستانی مسیو نیکیتین و فرانسوی‌ها یک واحد نظامی در سرای حاجی مستشار دایر نموده و شروع به سربازگیری از اطراف نمودند. در بهمن آن سال یک نفر جلو دو نفر مسلمان و یهودی را در بازار اروميه بقتل رساند که منجر به قتل چهار نفر دیگر هم از رهگذران بیگناه شد، سپس دسته‌ای از جلوها از بیرون شهر شروع به کشتار در بیرون شهر نمود که حدود صد نفر از اهالی دهات را به قتل رسانید. اقدام دو نفر از اهالی برای دفن کردن کشته‌هایی که بیرون شهر بر زمین مانده بودند به شروع جنگ کامل انجامید و مسیحیان در شهر هر کسی را که دیدند به گلوله بستند. سپس جلوها شروع به توپ بستن شهر کرده و سرانجام هیئت صلحی به کنسولگری روسیه نزد مارشیمون رفت. قزاقان شهر هم که رییس ایشان روس بود به دستور او پرچم سفید برافراشتند که باعث دلیر شدن آسوریان شد و با حمله به قزاقخانه هر قزاقی را که یافتند به قتل رساندند. پس از این قتل عام اهالی ارومیه اتفاق افتاد که با تاکید و پیگیری مستر شت نایب کنسول آمریکا ادامه پیدا کرد. حدود ده هزار نفر از مردم بیگناه، شامل زن و بچه و مردم عادی طی این کشتار نابود شدند. این آمار تنها مربوط به شهر ارومیه ونه دهات آن بود و در دهات کشتار بزرگتری اتفاق افتاد پس از آن مارشیمون آهنگ سلماس کرد و می‌رفت تا سلماس را نیز زیر فرمان خود درآورد و چون شمار آشوریان و ارمنیان را کم می‌دید، می‌رفت تا با سمیتقو دیدار کرده و وی را نیز با خود همداستان کند. غائله اسماعيل آقا سيمتقو يا ( سمكو) خود داستاني است كه در اين حوصله خارج است و همين بس كه از اكراد از ايل شكاك بود كه در همان صلح لوزان در خيال خود تشكيل دولتي مستقل در مناطق غرب آزربايجان فعلي داشتن و بر اساس همان صلح لوزان آرزوهاي ارمني ها تشكيل دولتي در يروان ( ايروان ) و اكراد شكاك در اروميه مهاباد خوي و سلماس و ماكو را در سر داشتند كه تنها سالها بعد و در سال 1324 همزمان با تشكيل دولت آزربايجان در تبريز در مهاباد هم قاضي محمد توسط شكاك هاي محلي دولت خودمختاري خود را اعلام مي كند .و اين آرزو مجددا بيدار كشته و قصد قتل عام هاي همان سالها بر سر اين ايل شكاك از اكراد زنده شده است با توجه با تشكيل دولت ارمني ها در سال 1990 ميلادي . رهبر سياسي جيلوها يعني مارشيمون، در توطئه اي توسط شورشي ديگر به نام اسماعيل آقا سميتقو كرد به قتل مي رسد. دو روز بعد جيلوها خشمگين در اروميه به انتقام خون رهبر خود دست به كشتار مردم زدند كه هيچ گناهي در جنايت سميتقو نداشتند و خود بارها از بيرحميها و تاراجگري او عذاب كشيده بودند. در مدت سه روز 15 هزار تن از مردم بيگناه اروميه جان باختند. جيلوها در سلماس هم دست به كشتار زدند. ارامنه همه سال براي موضوع كه توسط عثماني ها و كوچ آنها به سمت غرب آزربايجان به نام قتل عام ارمني ها در 15 آوريل 1915 در ايران براي بازماندگان خود ياواره هاي مي گيرند اما هرگز قتل عام مردمي بيگناهي كه به دست همين ارامنه در پاسخ به آن قتل عام در عثماني انجام شد و با آن كه با گشاده روي مردم اروميه اين مردمان كوچ داده شده را پذيرايي مي كند اما بعداز دوسال اقدام به قتل عام ميزبان مي كنند و صد تاسف كه در ادامه اكراد شكاك را كه نيز پذيرايي نموده بودن نيز به قتل عام اين مردم بيگناه و ميزبان مي نمايند .

انتشار از: لیدا افشار