گنجینه "گفتار پدران"، به مناسبت روز جهانی زبان مادری

21.02.2013 - 11:51

ممنوع بودن تحصیل به زبان مادریمان ترکی آذربایجانی، زخم سالیان درازی است بر سینه ملت ما و بحثی است دیرینه.

امروزه در قرن 21، زمانی که بشریت برای حقوق بیشتری مبارزه می‌کند، ما هنوز هم با وجود تمامی تلاش‌ها، از این حق طبیعی و ابتدائی بشری محرومیم.

امروز زبان ترکی آذربایجانی از دو سو تحت فشار است: از یک سو زبانی که در رسانه‌های دولتی به نام زبان ترکی آذربایجانی ارائه می‌شود، بر اساس سیاست‌‌های یکسان‌سازی زبانی در ایران ارائه می‌شود. اگر جمله‌ای را در نظر بگیرید که در رادیو و تلویزیون آذربایجان ایران بکار گرفته می‌شود، تنها یک کلمه ترکی در آن پیدا می‌کنید، آنهم فعل جمله است. این زبانی نیست که مردم آذربایجان به آن سخن می‌گویند. دولت مرکزی تلاش می‌کند تا زبان ما را به تدریج و با سیاست‌های نرم و پنهانی، تغییر دهد و آن را به فارسی نزدیکتر و نزدیکتر کند و در نهایت از میان بردارد.

از سوی دیگر اشخاص و جریاناتی نیز تلاش می‌کنند تا این زبان را هرچه "ترکی"تر کنند. آنها با وارد کردن کلمات ترکی مهجور، مغولی، لاتین، روسی، انگلیسی و... و کلمات اختراعی خود به زبان ما، تلاش می کنند تا به این هدف برسند. زبان که آنها درست می‌کنند، به اندازه‌ای از زبان مردم دور می‌شود که هیچ آذربایجانی عادی آنرا نمی‌فهمد.

دولت مرکزی و این اشخاص تلاش می‌کنند که نه تنها زبان بلکه فرهنگ مردم آذربایجان را نیز عوض کنند.

در طول دهه‌های گذشته، تنها در زمان حکومت یک ساله فرقه دمکرات، تحت رهبری میرجعفر پیشه‌وری بود که تحصیل به زبان ترکی آذربایجانی ممکن شد و همین دوره کوتاه، با وجود فشارهای بسیار شدید پس از آن، توانست تاثیر بسزایی در اشاعه زبان مادری آذربایجانیان بگذارد. ما اکنون کتاب‌ها و نشریاتی را که در دوران پس از 22 بهمن 1357 منتشر می‌شوند، اساسا مدیون آن دوره کوتاه هستیم.

برماست که در شرایط نبود امکان تحصیل به زبان مادری و فشارهای همه جانبه علیه آن، از زبانمان پاسداری کنیم. اگرچه از میان برداشتن یک زبان به هر شکلی، ننگی ابدی بر پیشانی مسببین آن است، از سوی دیگر حادثه‌ای است که موجب شرمندگی سخنگویان به آن و صاحبان آن زبان می‌باشد.

در این میان جمع‌آوری و انتشار سخنان حکمت‌آمیز به یادگار مانده از پدر-مادران و گذشتگانمان که دربرگیرنده زبان و فرهنگ و آداب و رسوم ما هستند، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. در ابوالقاسم حسین‌زاده نیز از جمله کسانی است که در این راه تلاش کرده و گنجینه "گفتار پدران" نتیجه زحمات او ست. من نیز با این فکر و هدف این کتاب را از الفبای کریل به الفبای لاتین و عربی برگردانده و آن را به تمامی آذربایجانیان و کسانی که به زبان مادریمان سخن می‌گویند، تقدیم می‌کنم.

کتاب "گفتار پدران" را ابوالقاسم حسین‌زاده برای بار اول در سال 1926 آماده و منتشر کرد. او کار ارزشمند خود را به همینجا خاتمه نداد و به جمع‌آوری سخنان، مثالها و اصطلاحات ادامه داد. در سال 1982 کتابی با همان نام در باکو منتشر ساخت که شامل حدود 6000 عبارت بود. سه سال بعد یعنی در آغاز سال 1985، ابوالقاسم حسین‌زاده این کتاب را کاملتر کرد و به یاری حامد قاسم‌زاده بار دیگر منتشر کرد که نزدیک به 15000 عبارت را دربر می‌گیرد.

این کتاب در باکو و با خط کریل منتشر شده است و تا آنجایی که می‌دانم در 28 سال گذشته تجدید چاپ نشده و به همین دلیل امروز به دست آوردن و استفاده از آن برای ما تا حدی دشوار است. با درک این مشکلات بر آن شدم که کتاب را علاوه بر خط کریل، با دو الفبای لاتین و عربی نیز در دسترس هموطنانم قرار دهم. در ارائه این کتاب هیچگونه نفع مادی در نظر نداشته‌ام و برای رساندن هرچه وسیعتر آن به دست خوانندگان، آنرا در فضای اینترنت قرار می‌دهم.

طبیعتا تبدیل کتابی با 690 صفحه چاپی به متن و تبدیل آن به دو الفبای دیگر کاری آسان و بی زحمت نبود. ولی باید اذعان کنم که در تبدیل آن از کریل به لاتین دشواری چندانی نداشتم زیرا باید حروف مشخصی را به جای حروف مشخص دیگری قرار می‌دادم. دشواری اصلی و وقت‌گیر در تبدیل آن به حروف عربی بود.

می‌دانیم که الفبای عربی با زبان ما سازگار نیست و مشکلات فراوانی را برای نوشتن ترکی آذربایجانی با این خط برای ما ایجاد می‌کند. وجود چند حرف (علامت) برای یک صدا و چند صدا برای یک حرف (علامت) و نبود حروف صدادار (مصوتها) از مهمترین آنهاست.

بدیهی است که مشکلات به همینجا ختم نمی‌شوند. در نوشتن به این خط هیچ همسانی و توافق عمومی در میان نویسندگان و ناشران آذربایجان وجود ندارد. بویژه در مورد حروف صدادار تشتت زیادی وجود دارد و هر کس و هر جمعی به سلیقه خود می‌نویسد و با وجود اینکه در جمع‌هایی به توافق‌هایی رسیده‌اند، این توافق‌ها عمومیت ندارند.

در این میان من هم راه خود را رفتم. از برخی از پیشنهادات این یا آن جمع استفاده کردم و تلاش نمودم که اساس کار را بر راحتی خواندن بگذارم. هر جا لازم دیدم، از حروف خاص بهره گرفتم و هر جا که لازم ندیدم، بدون استفاده از آنها نوشتم. امیدوارم که متنی را ارائه داده باشم که با اشتباه کمتری، قابل خواندن باشد. دلیل سخن گفتن از "اشتباه کمتر" این است که درست خواندن متنی که با این خط نوشته می‌شود، برای خواننده مبتدی ممکن نیست.

بجز فهرستی که به کتاب افزوده‌ام، هیچ تغییری در آن نداده‌ام. برخی کلمات فارسی یا عربی را که در کتاب بکار رفته‌اند، با همان تلفظی که در کتاب داشتند، نوشتم. به همین دلیل نیز املای برخی از این کلمات، با املای اصلی کلمات فارسی و عربی که ما به آن عادت داریم، متفاوت است.

صفحه‌بندی کتاب با هر سه الفبا را بگونه‌ای نگه داشتم که خواننده به راحتی بتواند آنها را با هم تطبیق دهد.

یقین دارم با وجود تمامی تلاشی که به کار برده‌ام، برگردان کتاب بدون اشتباه نبوده است. مسؤولیت تمامی این اشتباهات بر عهده من می باشد.

این گنجینه را به مناسبت روز جهانی زبان مادری به همه هموطنانم که به زبان مادریمان ترکی آذربایجانی سخن می‌گویند و از تحصیل به آن محرومند، تقدیم می‌کنم.

اژدر بهنام

21 فوریه 2013

مطابق با سوم دیماه 1391

کتاب کامل با فرمت پی دی اف 12.6 مگا بایت

کتاب کامل با فرمات زیپ 9.75 مگا بایت

کتاب با الفبای عربی با فرمت پی دی اف 3.2 مگابایت

کتاب با الفبای لاتین با فرمت پی دی اف 3.3 مگابایت

کتاب با الفبای کریل با فرمت پی دی اف 3.14 مگابایت

کتاب با الفبای عربی با فرمت زیپ 2.66 مگابایت

کتاب با الفبای لاتین با فرمت زیپ 2.8 مگابایت

کتاب با الفبای کریل با فرمت زیپ 2.62 مگابایت

"آتالار سؤزۆ» گنجینه‌سی، دۆنیا آنادیلی گۆنی مناسبتینه

آنا دیلمیز، آذربایجان تۆرکجه‌سینده تحصیلین یاساقلیغی، ملتیمیزین سینه سینه چکیلن اوزون ایللرین یاراسی و چوخدانین مباحثه‌سی‌دیر.

بوگۆن 21 نجی عصرده، بشریت داها گنیش حقوق اۆچۆن مبارزه آپاردیغی بیر دوراندا، بیز حله‌ده بۆتۆن چالیشماقلارا باخمایاراق بو طبیعی و بیرینجی بشر حقیندن محروموق.

بوگۆن آنادیلیمیز ایکی طرفدن سیخنتی آلتیندادیر: بیر طرفدن دؤلته باغلی مدیالاردا آذربایجان دیلی آدینا اورتایا قویولان بیر دیل، آسیمیلاسیون سیاستی اۆزه‌رینده یاییلیر. ایران دا آذربایجان رادیو و تلویزیونوندا ایشله‌دیلن بیرجمله‌نی نظره آلساق، اوندا آنجاق بیرجه تۆرک سؤزۆ تاپماق اولار و او دا جمله‌نین فعلی دیر. بو، آذربایجانلیلار دانیشان دیل دگیل. مرکزی دؤلت بیزیم دیلی یاواشجا، گیزلی و یوموشاق سیاستلرله دئییشیب و اونو فارس دیلینه یوخونلاشدیریب و نهایتا آرادان گؤتۆرمه‌گه چالیشیر.

او بیری طرفدن بیر سیرا شخص‌لر و جریانلار دا بو دیلی "تۆرک"لشدیرمه‌یه چالیشیرلار. اولار آرادان چیخمیش سؤزلری، موغول، لاتین، روس، انگلیس و... سؤزلرین و اؤز اختراع ائتدیگی سؤزلری بیزیم دیله قاتماقلا بو هدفه چاتماق ایسته‌ییرلر. اولارین یاراتدیغی دیل، او قدر خلقین دیلیندن اوزاقلاشیر کی اونو هیچ بیر عادی آذربایجانلی باشا دۆشمۆر و دۆشۆنمۆر.

مرکزی دولت و بو شخص‌لر و جریانلار تکجه دیلین دئیشمه‌سینه یوخ، بلکه آذربایجانلیلارین کۆلتۆرۆنۆ دا دئیشمه‌گه چالیشیرلار.

کئچن اون ایللرده، تکجه بیر ایل‌لیک دمکرات فرقه‌سی حاکمیتی دؤری، میرجعفر پیشه‌وری‌نین باشچی‌لیق ائتدیگی حکومتین دؤرۆنده، آذربایجانجا تحصیل ممکن اولموش و بو قیسا دؤره، اوندان سونراداکی چوخ شدتلی سیخینتی‌لارا باخمایاراق، آذربایجانلیلارین آنادیلینین یاییلماسیندا بؤیۆک و اؤنملی تاثیر قویموشدور. بوگۆن بیز 22 بهمن 1357 دن سونرا کتاب و مطبوعاتین نشر اولونماسینی، اساس اعتباریله او قیسا دؤره‌یه بورجلویوق.

آنادیلیمیزده تحصیل امکانی اولمویان شرایطده، و اونون آرادان آپارماغینا گؤره هر طرفلی سیخینتی‌لار گلن بیر دؤران دا، دیلیمیزی قوروماق بیزیم وظیفه میزدیر. بیر دیلین هر شکیلده آرادان گؤتۆرۆلمه‌سی، بیر طرفدن اونو محو ائده‌نلرین آلنیندا بیر ابدی لکه اولسادا، اوبیری طرفدن او دیلده دانیشانلارا، او دیلین صاحبلرینه ده اوتاندیریجی بیر حادثه‌دیر.

آنادیلیمیزی یاشاتماق اۆچۆن، آتا- آنالاریمیزدان، کئچمیشلریمیزدن یادگار قالان دیل، کۆلتۆر و عادت - عنعنه‌لریمیزی گؤسترن حکمت‌لی سؤزلری ییغیب نشر ائتمه‌ک چوخ بؤیۆک اهمیته مالکدیر. بو ایشده اوجمله‌دن ابولقاسم حسین‌زاده چالیشیب و «آتالار سؤزۆ» گنجینه‌سی اونون زحمتینین نتیجه‌سی‌دیر. منده بو دۆشۆنجه و هدفله بو کیتابی کریل الیفباسیندان، لاتین و عرب الیفباسینا چئویریب و اونو بۆتۆن آذربایجانلیلارا و بۆتۆن آنادیلیمیزده دانیشانلارا تقدیم ائدیرم.

ابوالقاسم حسین‌زاده نین حاضرلادیغی «آتالار سؤزۆ» بیرینجی دفعه 1926 نجی ایلده نشر ائدیلدی. او بو گؤزل ایشینی اورادا قورتارمادی و سؤزلرین، مثاللارین و عیباره‌لرین ییغماغینا دوام ائتدی. 1982 نجی ایلده ائله "آتالار سؤزۆ" آدلی، 6 مینه یاخین عبارته شامل کیتابی‌نی باکی دا نشر اتدیردی. اۆچ ایل اوندان سونرا، 1985 نجی ایلین باشلانیشیندا ابولقاسم حسین‌زاده، کیتابی‌نی داها آرتیق تکمیل‌لشدیریب و حامد قاسم‌زاده نین ترتیبچیلی ایله ینی‌دن نشره بوراخدی. بو نشرده 15 مینه یاخین «سؤز» ییغیلمیشدیر.

بو کیتاب باکی دا و کیریل الیفباسی ایله یاییلدی و بیلدیغیم قدر- کئچن 28 ایلده بیر داها چاپ اولونمامیش و او سببدن اونو تاپماق و یا اوندان فایدالانماق بیزه معین قدر چتین اولموشدور. بونلاری دۆشۆنه‌رک «آتالار سؤزۆ» کتابینی، کریل الفباسیندان علاوه، لاتین و عرب الفباسینا چئویرمک و وطنداشلاریمین الینه چاتدیرماق قرارینا گلدیم. اوخوجولارا بیلدیرمه‌ک ایسته‌ییرم کی بو ایشده هئچ بیر مادی منفعت آختارمامیشام و اونو چوخلو اوخوجو الینه چاتدیرماق اۆچۆن اینترنت واسطه‌سیله یاییرام.

آیدین دیر کی690 صفحه‌لی بیر چاپ اولونموش کیتابی یازی‌یا چئویرمک و اونو ایکی باشقا الیفبایا کؤچۆرمک راحت و زحمتسیز بیر ایش دگیلدیر. اما دئمه‌لی‌یم کی اونو کریل الیفباسیندان لاتینا کؤچۆرمکده چوخ چتینلیک چکمدیم اونا گؤره کی مشخص حرفلرین یئرینه باشقا مشخص حرفلری قویمالی ایدیم. اساس چتین‌لیک و اولدوخجا چوخلو زمان آپاران، اونو عرب الیفاسینا چئویرمک ایدی.

بیلیریک کی عرب الفباسی بیزیم دیل ایلن اویفون دگیل و آذربایجان تۆرکجه‌سینی بو خط ایله یازماق چوخلو چتینلیک‌لر یارادیر. بیر سسه نئچه حرف (علامت) و بیر حرفه (علامته) نئچه سسین اولماسی و سسلی (مصوت)لرین گؤستریلمه‌مه‌سی اونلارین ان اهمیتلی‌لریندن دیر.

آیدین دیر کی چتینلیکلر بورادا قورتارمیر. بو خط ایله یازماقدا آذربایجان یازیچیلار و ناشرلرین ایچینده عمومی بیرلیک و اتفاق یوخدور. حصوصا مصوتلره گؤره بؤیۆک تشتت واردیر و هر کس و هر دسته اؤز ایسته‌دیگی کیمی یازیر و بیر سیرا شخص‌لر معین بیرلیک‌لره چاتسا دا، بو بیرلیک‌لرین عمومیتی یوخدور.

بو آرادا منده اؤز یولومو گئتدیم. بو و یا باشقا جمعین بعضی آرایا قویدوقلاریندان استیفاده ائتدیم و متنین راحت اوخونماغینی اساس توتماغا چالیشدیم. هر یئرده لازیم گؤردۆم، مخصوص حروفلاردان فایدالاندیم و لازیم گؤرمه‌دییم یئرلرده، اولاردان استیفاده ائتمه‌دیم. امیدیم بودور کی ارائه اتدیگیم یازی ان آز سهو ایلن اوخونا بیلسین. «آز سهو»دن دانیشماغیمین سببی اودور کی عرب الفباسیی ایله یازیلان متنین، مبتدی اوخوجو طرفیندن تام دۆزگۆن اوخونماسی ممکن دئگیل.

کیتابا آرتیردیغیم بیر فهرست دن باشقا، هیچ بیر ده‌یشیک وئرمه‌دیم. کیتابدا ایشله‌نن بعضی فارس یا عرب سؤزلری، ائله کیتابدا یازیلان تلفظ ایله یازدیم. اونا گؤره ده بو سؤزلرین بعضی‌سی بیزیم عادت ائله‌دیغیمیز اصل فارس و عرب ایملاسیندان فرقلی گؤرۆنۆر.

کیتاب قورولوشون هر اۆچ الیفبادا ائله ساخلادیم کی اوخوجو چوخ راحت اولاری بیر بیری ایله توتوشدورا بیلسین.

یقینیم واردیر کی بۆتۆن چالیشماقلاردان سونرا، کیتابین کؤچۆرمه‌سی سهوسیز اولمویوب. گؤزدن قاچان بۆتۆن سهولرین مسؤلیتی منیم بوینومادیر.

بو گنجینه نی دۆنیا آنا دیلی گۆنۆ مناسبتینه، بۆتۆن آنادیلیمز، آذربایجان تۆرکجه‌سینده دانیشان، آمما اؤز دیللرینده تحصیل آلماقدان محروم اولان وطنداشلاریما تقدیم ائدیرم.