تلاش برای جلوگیری از حضور تیم ملی فوتبال ایران در جام جهانی قطر بعد از آغاز اعتراض‌های سراسری در ایران و سرکوب شدید مردم معترض در خیابان و حتی بازداشت یا ضبط گذرنامه فوتبالیست‌های مشهور و سپس انتشار اخباری درباره حضور پهپادهای ایرانی در جریان حمله نظامی روسیه به شهرهای اوکراین وارد مرحله جدیدی شده است.
هرچند که حذف ایران از جام جهانی موافقان و مخالفانی دارد و در بین منتقدان حکومت ایران هم توافق نظر در این زمینه وجود ندارد.
از زمان عزل شهاب‌الدین عزیزی خادم از ریاست فدراسیون فوتبال در زمستان سال گذشته و سپس برخورد خشونت آمیز با تماشاگران زنی که روز ۱۰ فروردین امسال قصد ورود به ورزشگاهی در مشهد برای تماشای بازی ایران و لبنان در مقدماتی جام جهانی را داشتند، خبرهایی درباره احتمال برخورد فیفا با فدراسیون فوتبال ایران و حذف از جام جهانی شنیده می‌شد.
فیفا یک بار بعد از جام جهانی ۲۰۰۶ به دلیل عزل رئیس وقت فدراسیون از سوی دولت، فوتبال ایران را تعلیق کرد و با گماردن یک کمیته انتقالی، اساسنامه فدراسیون فوتبال ایران را اصلاح کرد. در سال‌های بعد مهم‌ترین خطری که بارها از سوی کارشناسان گوشزد می‌شد، ممنوعیت ورود زنان به ورزشگاه‌های محل برگزاری مسابقات فوتبال بود.
حکومت ایران می‌کوشید با آنچه «ورود کنترل شدن» زنان به استادیوم‌ها حین مسابقات رسمی ملی خوانده می‌شد، هم روال سختگیرانه خود را ادامه دهد و هم نظر فیفا را جلب کند. اما فشارهای فیفا باعث شد امسال علاوه بر بازی‌های ملی، در برخی مسابقات لیگ برتر فوتبال ایران هم زنان اجازه ورود به ورزشگاه‌ها بیابند. هرچند که با شروع اعتراض‌های سراسری از اواخر شهریور، تمام مسابقات لیگ برتر به دلایل امنیتی بدون تماشاگر برگزار شده است.
اعتراضات اخیر در ایران، آغازگر تلاش برای حذف ایران از جام جهانی شد
آغاز درخواست‌ها؛ از دلایل حقوق بشری تا جنگ اوکراین
روز هشتم مهر، یک گروه حقوق بشری با نام «گروه ورزشگاه‌های باز» در نامهای به جانی اینفانتینو، رئیس فدراسیون جهانی فوتبال خواستار محرومیت ایران از جام جهانی قطر شد. در این نامه که خبرگزاری رویترز از ارسال آن خبر داد، فدراسیون فوتبال «شریک جنایت‌های نظام مستقر در ایران» و «تهدیدی مستقیم برای امنیت هواداران زن» در ایران و سایر نقاط جهان توصیف شده بود.
در ادامه این نامه، با اشاره به «شکنجه و قتل» مردم به دست حکومت ایران در جریان اعتراض‌های اخیر، حضور ایران در جام جهانی، خلاف مقررات و اساسنامه فیفا خوانده شده بود.
مسیح علی‌نژاد اواخر مهرماه اعلام کرد ابتدا «با همکاری ورزشکاران ایرانی» و سپس «یاری گروهی از برجسته‌ترین وکلای بین‌المللی» درخواست رسمی‌برای تعلیق فدراسیون فوتبال جمهوری اسلامی و «اخراج» تیم فوتبال ایران از جام جهانی قطر به فیفا ارائه شد. او در توییتر نوشت که: «یک حکومت آدمکش و مسئولانش نباید بتوانند آزادانه در میادین بین‌المللی ورزشی حضور داشته باشند.»
هرچند در نشست شورای فیفا، موضوع حذف ایران از جام جهانی ۲۰۲۲ مطرح نشد، اما روز ۹ آبان هیات اجرایی فدراسیون فوتبال اوکراین هم با ارائه درخواستی رسمی‌از فیفا خواستار حذف ایران از این تورنمنت شد. اوکراین دلیل این درخواست را «نقض سیستماتیک حقوق بشر که احتمالا ناقض منشور فیفا هم هست» و «قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل» درباره تحریم و نقش ایران در هجوم نظامی‌روسیه به اوکراین اعلام کرد.
پیش از فدراسیون فوتبال اوکراین، باشگاه شاختار دونتسک این کشور هم به دلیل کمک نظامی ایران به روسیه درخواست مشابهی مطرح کرده بود. مسیح علی‌نژاد درباره این درخواست در توییتر نوشت بعد از تماس با سازمان جهانی ورزشکاران از آنها خواسته شده که فدراسیون فوتبال اوکراین درخواست حذف «تیم فوتبال جمهوری اسلامی» را به فیفا ارائه کند و سپس هیات اجرایی اتحادیه فوتبال اوکراین این درخواست را به شکل رسمی به فیفا داده است. این درخواست چون از طرف یک عضو فیفا ارائه شده است، به گمان کارشناسان امکان بررسی بیشتر دارد، هرچند که کمتر از سه هفته مانده به برگزاری جام جهانی، عده‌ای معتقدند بعید است فیفا برنامه مهم‌ترین مسابقات خود را دچار آشفتگی کند. یکی از نکات مهم در این زمینه، گزینه‌های جایگزین هستند. اوکراین که در آخرین دور مسابقات حذفی (پلی‌آف) به دست تیم ملی ولز حذف شد، می‌خواهد با حذف ایران به جام جهانی راه بیاید. از سوی دیگر ایتالیا به عنوان قهرمان آخرین دوره جام ملت‌های اروپا به جام جهانی راه نیافته و چون رتبه بالایی در رده‌بندی فیفا دارد، امیدوار است با حذف ایران وارد جام جهانی شود. اما واقعیت آن است که‌ایران با دو تیم اروپایی (ولز و انگلستان) هم‌گروه شده است و حتی اگر حذف شود، جایگزینی اوکراین یا ایتالیا به معنای حضور سه تیم اروپایی در یک گروه است که با مقررات جام جهانی و شیوه قرعه‌کشی آن در تضاد آشکار است. به‌این ترتیب حتی با فرض حذف ایران از جام جهانی، باید یک تیم آسیایی جایگزین شود. مجموعه این دلایل باعث می‌شود که تلاش‌ها برای حذف ایران از جام جهانی در فاصله کوتاهی که تا برگزاری باقی مانده است، حداقل از نظر فوتبالی محتمل به نظر نرسد. اما ارائه این درخواست‌ها می‌تواند فشار سیاسی را بر جمهوری اسلامی‌افزایش دهد.
بخصوص مساله مشارکت ایران در جنگ اوکراین که وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی‌آن را رد می‌کند ولی ممکن است حتی در شورای امنیت سازمان ملل به بحث گذاشته شود، حالا حتی به صحنه پرطرفدارترین ورزش دنیا هم کشیده شده است.
از تحریم ورزش ایران تا حذف از جام جهانی
هدف مسیح علی‌نژاد همانطور که در توییت‌هایش در اواخر مهر شرح داد، این بود که ابتدا فدراسیون فوتبال و «سپس کل ورزش ایران تعلیق شود.» و این هدف سابقه‌ای دو ساله دارد. در سال ۱۳۹۹ بعد از اعدام نوید افکاری، کشتی‌گیر ایرانی به دست حکومت، کارزاری به نام «اتحاد برای نوید» راه‌اندازی شد که خانم علی‌نژاد مدیریت آن را بر عهده داشت.
این کارزار خواستار آن بود که کمیته بین‌المللی المپیک و فدراسیون‌های جهانی از حضور ورزش ایران در مسابقات جلوگیری کنند تا از این طریق جمهوری اسلامی‌زیر فشار قرار بگیرد و رفتارهای مغایر با ارزش‌های جهانی و مجازات‌هایی مانند اعدام را متوقف کند.
شیرین عبادی، برنده جایزه صلح نوبل، محمدرضا فغانی داور بین‌المللی فوتبال، وحید سرلک قهرمان سابق جودو ایران، تونیا ولی‌اوغلی ملی‌پوش پیشین شنای زنان ایران، سردار پاشایی قهرمان سابق کشتی فرنگی جوانان جهان، احسان رجبی عضو سابق تیم ملی جودو، مجید فلاح کاپیتان سابق و صاحب مدال تیم موی‌تای و کیک‌بوکسینگ، سوده لشکری ملی‌پوش پیشین کریکت زنان ایران، شیوا امینی عضو سابق تیم ملی فوتسال زنان و امیر کمالی دونده سابق تیم ملی ایران و فعلی بریتانیا از افرادی بودند که از این کارزار حمایت کردند.
از همان زمان، برخی رسانه‌ها و چهره‌های ایرانی به حامیان این کارزار تاختند و آن را گامی‌در مسیر محروم کردن ورزشکاران ایرانی از صحنه بین‌الملل دانستند. به عنوان مثال سالار غلامی، کاپیتان سابق تیم ملی بوکس ایران گفت که نباید «امیدها و آرزوهای ورزشکاران داخل ایران را سوزاند.»
از میان فعالان سیاسی منتقد جمهوری اسلامی، رضا علیجانی یکی از مخالفان این کارزار بود که در مناظره‌ای با مسیح علی‌نژاد هم شرکت کرد و طرفین دلایل خود را توضیح دادند.
دو سال بعد از آن کارزار، درخواست‌ها برای حذف ایران از جام جهانی بار دیگر در رسانه‌ها و فضای مجازی واکنش برانگیز شده و موافقان و مخالفان به ابراز نظر پرداخته‌اند. بخصوص همزمانی این درخواست با اعتراض‌های ایران، به آن رنگ و بوی تندتری داده است.
به نظر می‌رسد فارغ از ابراز نظر صریح درباره‌این اتفاق، ملاحظاتی درباره همراهی با تیم ملی در این دوره از جام جهانی وجود دارد. به عنوان مثال محمد معتمدی که خبرهایی درباره حضور او به عنوان خواننده سرود تیم ایران منتشر شد، در متنی گفت که در این شرایط و از زمانی که‌ایران «ناآرام» شده است، «لبم به صحبت هم باز نمی‌شود چه رسد به آواز خواندن.»
رضا یزدانی هم که ترانه‌ای با صدای او درباره تیم ملی منتشر شد، اعلام کرد تیرماه امسال و «خیلی پیش از تحولات اجتماعی و تاریخی این روزها» این ترانه را با مشارکت «بخش خصوصی» آماده کرده بود و آن شرکت این ترانه را در روزهای منتهی به جام جهانی منتشر کرده است.
او تاکید کرده است که این ترانه به «سفارش» فدراسیون فوتبال تولید نشده است و این نکته را حتی دو رسانه نزدیک به حکومت یعنی ایرنا، خبرگزاری جمهوری اسلامی و تسنیم نزدیک به سپاه پاسداران تایید کردند.
ایرنا حتی از «زمزمه‌هایی» درباره «نامهای جدید به عنوان خواننده آهنگ تیم ملی در جام جهانی» نوشت که می‌تواند به شکل غیرمستقیم به معنای بی‌میلی خوانندگان مشهور به مشارکت در ساخت سرود «رسمی» برای تیم ملی در این دوره از جام جهانی باشد.
مخالفان حذف ایران از جام جهانی چه می‌گویند؟
مخالفان حذف ایران از جام جهانی محدود به حکومت ایران و حامیانش نیستند. برخی منتقدان جمهوری اسلامی‌هم از این تلاش‌ها انتقاد کرده‌اند. حاتم قادری، استاد پیشین علوم سیاسی دانشگاه تربیت مدرس در گفت‌وگو با بی‌بی‌سی فارسی این حرکت را «اشتباه استراتژیک مهم» مخالفان و رهبران اپوزیسیون خواند و گفت «خرد سیاسی چنین چیزی را نمی‌طلبد.»
او در توضیح بیشتر افزود که بر اساس خرد سیاسی، بین «ضربه زدن به حاکمیت» و «حفظ ائتلاف مردم» گزینه دوم مهم‌تر است و اگر تلاش می‌شد «تیم ملی اعتراضی» به مسابقات اعزام شود، به مراتب سومندتر بود.
علی دایی، کاپیتان پیشین تیم ملی فوتبال ایران که در هفته‌های اخیر نامش به اعتراض‌ها گره خورده است و موضع‌گیری‌اش درباره کشته شدن یک دانش‌آموز در اردبیل با واکنش منفی حامیان حکومت مواجه شد، مخالفت خود با درخواست حذف ایران از جام جهانی را ابراز کرد و در گفت‌وگو با یورو نیوز گفت هرکس نام او را بین امضاهای این درخواست آورده، «بی‌خود» کرده است. این اظهار نظر کوتاه آقای دایی به شکل گسترده در رسانه‌های داخل ایران بازتاب یافت.
تقی رحمانی، تحلیل‌گر سیاسی منتقد جمهوری اسلامی‌هم خواستار «حضور معترض» به جای «تحریم تیم ملی» شده است و در توییتر نوشته است که جام جهانی با حضور تیم ایران می‌تواند «نماد همبستگی همه‌ایرانیان در برابر حکومت در برابر چشم جهانیان» باشد. البته استدلال منتقدان جمهوری اسلامی‌که با حذف ایران از جام جهانی موافق نیستند، با حامیان حکومت متفاوت است که چنین درخواست‌هایی را ناشی از فعالیت «ضد انقلاب» یا «وطن‌فروشان» و اقدامی‌برای فشار سیاسی به جمهوری اسلامی می‌دانند و برخی از آنها حتی از ادبیات تهدیدآمیز استفاده می‌کنند.
به عنوان مثال عبدالله گنجی، مدیرمسئول روزنامه همشهری در توییتر نوشت هرچند احتمال حذف ایران از جام جهانی «نزدیک به صفر» است، اما جام جهانی قطر «بیخ گوش بزرگ‌ترین قدرت منطقه» برگزار می‌شود که «اگر آزار ببیند، لقمه را بعد از بلع هم از حلقوم بیرون می‌کشد.» که به نظر می‌رسد تهدیدی درباره‌امنیت خلیج فارس هنگام برگزاری جام جهانی بود.
دیاکو حسینی، کارشناس ارشد مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری در دولت حسن روحانی با انتقاد از اوکراین گفته این کشور بدون آن که «حاضر به ارائه مدرک در اثبات صدور پهپادهای ایرانی به روسیه باشد» از فیفا خواسته ایران را از جام جهانی حذف کند. او همچنین نوشته دسترسی روسیه به پهپادهای تهاجمی، اوکراین از «حمله تاکتیکی هسته‌ای» نجات داد.
البته در میانه این جدال بین موافقان و مخالفان، بازداشت شدن یک گردشگر اسپانیایی به نام سانتیاگو سانچز در ایران که قصد داشت از کشور خود با پای پیاده تا قطر سفر کند، خبرساز شد. موافقان حذف ایران از جام جهانی در شبکه‌های اجتماعی می‌گویند او به احتمال زیاد مانند برخی دیگر از اتباع اروپایی «گروگان» گرفته شده است تا جمهوری اسلامی به غرب فشار بیاورد و به دلیل همین رفتارها باید از حضور ایران در قطر جلوگیری شود. سفارت اسپانیا هم تایید کرده که درباره این شهروند خود با مقام‌های ایران در تماس است.
پایان پست Twitter, 4
اگر اتفاقی رخ ندهد، قطر صحنه پنجمین حضور ایران در جام جهانی می‌شود و سومین بار پیاپی که تیم ملی به این تورنمنت مهم راه می‌یابد. در سال‌های گذشته، در این روزها همه رسانه‌ها در حال گمانه‌زنی و ایجاد هیجان برای این مسابقات بودند اما آبان ۱۴۰۱ ظاهرا تنها چیزی که مهم نیست، فوتبال است. حتی رویارویی با تیم‌های انگلستان و آمریکا به دلیل سابقه تاریخی میان آنها و ایران مورد توجه نیست.
اعتراض‌های سراسری در ایران بعد از کشته شدن مهسا امینی همه‌چیز را تغییر داده است؛ از سیاست و اجتماع و اقتصاد تا فرهنگ و ورزش. یکی از دغدغه‌های موجود واکنش مردم بعد از سه بازی دور گروهی جام جهانی است که می‌تواند بهانه‌ای برای حضور در خیابان باشد. حتی این تجمع‌های هواداری هم امسال تحت تاثیر اعتراض‌ها است و عده‌ای می‌گویند اعتراض‌های خیابانی در جریان جام جهانی می‌تواند وارد مرحله جدیدی شود.
دیدگاه و نظرات ابراز شده در این مطلب، نظر نویسنده بوده و لزوما سیاست یا موضع ایرانگلوبال را منعکس نمی‌کند.
مطالب مرتبط:
توجه داشته باشید کامنت‌هایی که مربوط به موضوع مطلب نباشند، منتشر نخواهند شد!
افزودن دیدگاه جدید