جشن تیرگان نیز همچون جشن نوروز , مهرگان و سده از جمله جشن های مرسوم در ایران بشمار می رود که قدمت آن به دوره ایران باستان بر می گردد.

این جشن در روز تیر از تیرماه هنگامی که نام روز با نام ماه یکی میشد ( در گاهشماری ایرانیان باستان برابر با 13 تیر ماه و در گاهشماری کنونی برابر با 10 تیرماه) برگزار میشود .

در مورد فلسفه جشن تیرگان روایات بسیاری آمده است.

.

از نگاه تاریخی :

ازنظر تاریخی یا ملی مربوط به قهرمان ملی ایرانیان آرش است و چنین آمده است که :

در زمان افراسیاب و منوچهر شاه ایران میان ایرانیان و تورانیان سالها جنگ و ستیز بود و سرانجام به توافق افتادند تا یکی از ایرانیان با پرتاب کردن تیری مرز ایران و تور را مشخص کنند که در این روز آرش کماندار بر فراز کوه البرز ایستاد و با تمام وجود و نیروی که در تن داشت, تیر را پرتاب میکند و مرز ایران و تورانیان مشخص می شود و سرانجام جنگ پایان می پذیرد و مردم این روز را برای جاودانگی آشتی جشن گرفتند .

بی نشان از پیکر آرش

با کمان و ترکشی بی تیر

آری آری جان خود در تیر کرد آرش

کار صد ها صد هزاران تیغه شمشیر کرد آرش

تیر آرش را سوارانی که می راندند بر جیحون

به دیگر نیمروزی از پی آن روز

نشسته بر تناور ساق گردویی فرو دیدند

و آنجا را از آن پس

مرز ایرانشهر و توران بازنامیدند

.

از نگاه دینی:

این جشن به پاس قدردانی از تیشتر (ستاره باران آور در فرهنگ کهن) می باشد , تیر در اوستا به تیشتریه و تیشتر در پهلوی به معنای ستاره باران است که در باور ایرانیان هرگاه این ستاره درخشان را در نیمه دوم ماه سال در آسمان بدرخشد , نوید باران می دهد و بارندگی افزایش میابد. در اوستا بخشی از یشت ها که هشتمین یشت می باشد به نام تیشتر یشت می باشد که بیانگر ارزش و اهمیت آن می باشد زیرا در فرهنگ و باور ایرانیان آب نماد پاکی و کمال و رسایی می باشد و تیرماه زمانی است که بارش کم است و بیشترین تبخیر در این ماه صورت می گیرد .

" تشتر, ستاره ی رایومند فرهمند را میستاییم, آنکه ستوران خُرد و بزرگ و مردمانی که پیش از این ستمکار بودند و (کئته)ها که از این پیش به بدکرداری دست یازیدند, همه او را چشم به راهند :

- کی تشتر رایومند فرهمند برای ما سر بر آورد؟

- کی چشمه های آب به نیرومندی اسبی , دیگر باره روان شود ؟

برای فر و فروغش من او را با نماز (بانگ) بلند و با زَور می ستایم .

آن ستاره تشتر را , تشتر ستاره ی رایومند فرهمند را می ستاییم , با هوم آمیخته به شیر با بَرسَم , بازبان خرد و "منثره" , با اندیشه و گفتار و کردار نیک , با زورو با سخن رسا ." ( تیر یشت , کرده سوم )

در باور ایرانیان در چنین روزی ایزد باران یا تیشتر بر دیو خشکسالی یا اَپوشه غلبه میکند و باران بارید که مردم آن روز را به یاد جاودانگی باران جشن گرفتند که سرسبزی دوباره زمین را به همراه داشت .

.

آئین های تیرگان که از دوران باستان به یادگار مانده است:

در گذشته مردم به پاس پیروزی باران بر خشکی و به یاد پایان یافتن محاصره افراسیاب تورانی , گندم می پختند و می خوردند و لباس نو می پوشیدند و بر روی هم آب می پاشیدند و به جشن وشادی و پایکوبی می پرداختند و به هم گل و سبزه هدیه میدادند .

برگزاری این آئین به مدت 10 روز به طول می انجامید یعنی از روز 13 تیر تا 22 تیرماه که روز باد می نامیدند وامروزه در میان زرتشتیان به مدت یک یا دو روز در کنار رودخانه ها, دریاچه ها و یا در آدریانها مردم دور هم جمع شده و هفت نخ با رنگهای متفاوت که از ابریشم و سیم و زر به هم بافته می شوند را تهیه کرده و به دور مچ دست می بندند که به آن نخ تیر و باد میگویند و آن را در روز تیر به دست بسته و در روز باد بر بلندی یا پشت بام ایستاده و آن را از مچ دست باز کرده به باد می سپارند و این نشانگر تیر آرش کمانگیر است که بر فراز کوه البرز رها شد و مرز ایران و توران مشخص شد .

همچنین در باور دیگر زرتشتیان این است که هنگام سلطنت "سیروس" جد بزرگ "انوشیروان " چند سالی خشکسالی بود وچون "سیروس " به آتشکده رفته و دعا کرد که باران بیاید در این روز باران می بارد و مردم به یکدیگر آب می پاشند و این روز را جشن می گیرند.