گروه موسوم به دولت اسلامی (داعش) با پذیرفتن مسئولیت دو انفجار روز ۱۳ دی در ایران -دشمن سرسخت این گروه که غالبا دور از دسترسش است- به سرخط خبرها برگشت.

داعش این حمله را در شهر کرمان در جنوب ایران و در جریان مراسمی مهم برای حکومت ایران انجام داد: چهارمین سال‌مرگ قاسم سلیمانی، فرمانده سابق نیروی قدس سپاه که در حمله آمریکا در بغداد کشته شد. در دو انفجار کرمان که داعش می‌گوید هر دو انتحاری بوده،‌ بیش از ۹۰ نفر کشته شده‌اند.

نفوذ امنیتی، تاریخ حمله و ویرانی و تلفاتی که به بار آورد، ضربه‌ای بزرگ به جمهوری اسلامی بود، و ظرفیت تعجب‌آور داعش را در سازماندهی چنین حمله‌ای به کشوری مهم در منطقه را نشان داد که جمعیت آن عمدتا شیعه است و داعش در آن عوامل و منابع بسیار محدودی دارد.

این مقاله مروری می‌کند بر ارزش تبلیغاتی این حمله برای داعش و آن را با حملات دیگری که این گروه در گذشته مسئولیت آن را در ایران بر عهده گرفته مقایسه می‌کند.

تصویر

داعش چه گفت؟

داعش روز چهار ژانویه (۱۴ دی) یک روز بعد از وقوع انفجارها مسئولیت آن را پذیرفت

این گروه مدعی شد که دو بمب‌گذار انتحاری این حملات را انجام داده‌اند که کمربند انفجاری به تن داشتند. گزارش رسانه‌های داخلی و صحبت‌های مقام‌های ایران درباره ماهیت این انفجارها در ابتدا مبهم بود و بسیاری می‌گفتند که مواد منفجره در کیف‌هایی بوده که از راه دور منفجر شده است.

بعد از قبول مسئولیت داعش، این خبر در رسانه‌های ایران بازتاب پیدا کرد اما بعضی از آنها همچنان اسرائیل و آمریکا را مقصر می‌دانستند.

داعش نام دو مهاجم را «عمر الموحد» و «سیف‌الله المجاهد» اعلام کرد که هر دو از اسامی مستعار جنگی هستند و سرنخی درباره ملیت این دو نفر ارائه نمی‌دهند. داعش هر وقت به نفع خودش باشد، اسم‌هایی را انتخاب و اعلام می‌کند که ملیت یا قومیت مهاجمان یک حمله را نشان می‌دهد. در این مورد به وضوح تلاش کرد که این موضوع را مخفی نگه دارد.

 

«خبرگزاری اعماق» متعلق به داعش تصویری منتشر کرد که ظاهرا دو بمب‌گذار کرمان را نشان می‌داد. هر دو نقاب به چهره داشتند و پشت آنها پرچم داعش دیده می‌شد.

این گروه گفت که بمب‌گذارها توانسته‌اند «از میان هزاران» شیعه خود را به مراسم برسانند و کمربندهای انفجاری‌شان را با فاصله «حدود ۲۰ دقیقه» منفجر کنند تا بتوانند حداکثر آسیب را برسانند.

داعش در اطلاعیه‌اش گفته است که قاسم سلیمانی «در ده‌ها مورد کشتار مسلمانان در عراق و سوریه دست داشته است».

داعش با لحنی پیروزمندانه این حمله را «ضربه‌ امنیتی سنگینی به حکومت ایران» توصیف کرده است.

این گروه تندرو اشاره کرده که این حمله به عنوان بخشی از کارزار جدید حملاتش در سطح جهانی انجام شده که با شعار «آنها را هر کجا که یافتید به قتل برسانید» صورت می‌گیرد، و کمی قبل از پذیرش مسئولیت این انفجارها در پیام رهبری این گروه هم منعکس شده بود.

انفجارهای کرمان اولین حملاتی است که داعش هنگام به عهده گرفتن مسئولیت آن به کارزار جدید خود اشاره می‌کند.

این گروه احتمالا پذیرش مسئولیت انفجارهای کرمان را یک روز به تعویق انداخت تا اول پیام رهبری خود را پخش کند، پیامی که در آن به شعار کارزار جدید اشاره شده بود و با لحن و کلماتی تند درباره «پروژه‌های مبهم» ایران در منطقه صحبت شده بود. اما در پیام رهبری داعش اشاره‌ای به انفجارهای کرمان نشد که نشان می‌داد ظاهرا قبل از این عملیات ضبط شده است.

داعش تاکنون شاخه‌ای در داخل ایران تشکیل نداده و در پیام پذیرفتن مسئولیت انفجارهای کرمان هم مشخص نکرده که کدام شاخه از داعش این حمله را انجام داده است. بیشتر حملات محدود داعش به ایران همین ویژگی را داشته، به جز حمله به رژه نظامی اهواز در شهریور ۱۳۹۷ که داعش با قبول مسئولیت آن اعلام کرد که شاخه «ولایت خراسان» این گروه مستقر در افغانستان عملیات را اجرا کرده است.

زمان حمله - جنگ غزه

زمان‌بندی حمله کرمان هم مهم است، و نه فقط به این دلیل که در مراسم مربوط به قاسم سلیمانی انجام شده است.

داعش زمانی به ایران حمله کرده که گروه‌های اسلام‌گرای افراطی از نقش «خطرناک» و «رو به رشد» ایران در خاورمیانه نگران هستند و به شدت انتقاد می‌کنند. این مسئله به ویژه در جنگ اسرائیل در غزه پررنگ‌تر شده، با این عقیده که سنی‌ها -به ویژه با اشاره به جنبش فلسطینی حماس- «فریب» شعارها و موضوع‌گیری ضد اسرائیلی ایران را می‌خورند.

گروه‌های جهادی تهران را متهم می‌کنند که در تلاش برای جلب حمایت سنی‌ها و افزایش نفوذ در منطقه، خود را به عنوان قهرمان حامی آرمان فلسطینی در برابر اسرائیل جا می‌زند و برای این کار بر حملاتی که گروه‌های نیابتی جمهوری اسلامی در منطقه علیه اسرائیل و آمریکا انجام می‌دهند،‌ تکیه می‌کند.

گروه‌های جهادی از این که تهدید‌ها و موضع‌گیری‌های ضد اسرائیلی آنها، باعث جلب حمایت فلسطینی‌ها از آنها نشده،‌ به وضوح خشمگین هستند. به ویژه آن که به نظر می‌آید هشدارهای آنها علیه ایران و گروه‌های شیعه متحد جمهوری اسلامی در منطقه راه به جایی نبرده، و دقیقا همان گروه‌های شیعه -مانند حزب‌الله لبنان و حوثی‌ها در یمن- هستند که الان به عنوان نیروهایی دیده می‌شوند که علیه اسرائیل و منافع آمریکا اقدام می‌کنند.

داعش در اخبار و بیانیه پذیرش مسئولیت انفجارهای کرمان به این موضوع اشاره کرده است. در گزارش «اعماق» گفته شده که این حمله در شرایطی انجام شده که «گروه‌های زیادی [در خاورمیانه] تلاش می‌کنند پروژه ایرانی را در منطقه ترویج کنند». در بیانیه اصلی داعش درباره مسئولیت این حمله هم به شیعیان هشدار داده شده که «مجاهدین با پروژه‌های آنها مقابله خواهند کرد».

علاوه بر این در پیام رهبری داعش در روز ۴ ژانویه (۱۴ دی) که اندکی قبل از پذیرش مسئولیت انفجارهای کرمان منتشر شد،‌ داعش گروه‌های فلسطینی به ویژه حماس را به استفاده از سلاح‌های ایرانی و باز گذاشتن دست تهران برای «رهبری عرصه فلسطینی‌ها و نشان دادن خود به عنوان منجی و مدافع فلسطین» متهم کرد. داعش از «قدردانی‌های بی‌وقفه شاخه‌های نظامی فلسطینی از گروه‌های ایرانی در لبنان، یمن و عراق» ابراز تاسف کرد و گفت که این شبه‌نظامیان شیعه در واقع کاری برای گروه‌های فلسطینی نکرده‌اند.

رهبری داعش گفت که تلاش‌های گروه‌های نیابتی ایران از جمله در ارتباط با جنگ غزه، در واقع بخشی از برنامه ایران برای افزایش نفوذ خود در منطقه از طریق سردمداری مبارزه برای خواسته و شکواییه دیرپا و مهم مسلمانان، یعنی آرمان فلسطینی است.

 

این آرمان برای گروه‌های اسلام‌گرا، یا دست کم برای تلاش‌های تبلیغاتی و جذب نیروی آنها مهم است. به همین دلیل موضع‌‌گیری و لحن ایران درباره این موضوع می‌تواند به صورت بالقوه باعث تشدید رقابتی خطرناک و ایدئولوژیک شود.

به همین دلیل هدف قرار دادن ایران ممکن است نوعی کودتای تبلیغاتی داعش در داخل حلقه‌های گروه‌های جهادی باشد، به ویژه با در نظر گرفتن این که رقیب اصلی داعش یعنی القاعده هم همین شکایت‌ها را درباره ایران و نقش جمهوری اسلامی در جنگ غزه مطرح کرده ولی تا الان کاری درباره آن انجام نداده است.

داعش بارها القاعده را متهم کرده که از هدف قرار دادن ایران طفره می‌رود چون این کشور میزبان چهره‌های مهم القاعده -چه در داخل زندان و چه بیرون آن- است، از جمله سیف‌العدل، رهبر فعلی این گروه.

شدت و تاثیر حمله

حمله کرمان چهارمین حمله‌ای است که داعش از سال ۲۰۱۷ تا الان، مسئولیت انجام آن را در داخل ایران پذیرفته است.

اما آنچه این حمله را از حملات قبلی متمایز می‌کند، میزان تلفات آن است: ۹۱ کشته و ۲۸۴ زخمی.

این حمله یکی از مرگبارترین حملات داعش بوده و قطعا بزرگترین حمله این گروه در ۱۲ ماه گذشته در سطح جهان. نزدیکترین عملیات انتحاری به این حمله در جریان یک راهپیمایی سیاسی در شمال غرب پاکستان در ماه ژوئیه رخ داد که در آن دست کم ۴۵ نفر کشته شدند.

با وجود حملات انگشت‌شمار داعش در داخل ایران، این حملات عمدتا علیه اهداف نمادین و مهمی انجام شده است.

 

اولین حمله داعش در داخل ایران روز ۱۷ خرداد ۱۳۹۶ رخ داد که در آن اعضای این گروه با اسلحه و کمربندهای انفجاری به ساختمان مجلس شورای اسلامی و مقبره روح‌الله خمینی حمله کردند و در مجموع ۱۲ نفر را کشتند.

چند روز بعد داعش فایلی صوتی از پیام رهبری این گروه منتشر کرد که در آن از حمله به ایران و حملات دیگری که داعش انجام داده بود، ستایش شده بود.

یک سال بعد در سالگرد شروع جنگ ایران و عراق در روز ۳۱ شهریور ۱۳۹۷ مهاجمان داعش به یک رژه نظامی در شهر اهواز در جنوب ایران حمله کردند و ۲۴ نفر را کشتند.

داعش در پذیرش مسئولیت این حمله -بر خلاف سه حمله دیگر- به نام شاخه خراسان خود اشاره کرد که محل استقرار آن در افغانستان است.

در جریان آن حمله داعش ابتدا گفت که حسن روحانی، رئیس جمهور وقت هم‌زمان با عملیات مهاجمان در مراسم حضور داشته اما بعد این ادعا را پس گرفت.

بعد از حمله اهواز داعش، بر خلاف شیوه معمول خود، یک پیام صوتی کوتاه را از طرف رهبری گروه و با صدای سخنگوی آن، مشخصا درباره این حمله منتشر کرد.

سخنگوی داعش در آن پیام «قابلیت نفوذ در یکی از بزرگترین تشکیلات» ایران، و هدف قرار دادن و «تحقیر» سپاه پاسداران در زمین خودش و در زمانی که توان نظامی خود را نمایش می‌دادند، تحسین کرد. هدف از پیام غیر معمول رهبری داعش بعد از عملیات اهواز، احتمالا رد شایعاتی بود که صحت ادعای داعش را زیر سوال می‌برد،‌ به ویژه آن که یک گروه جدایی‌طلب هم مسئولیت حمله را بر عهده گرفته بود و تهران هم جدایی‌طلبان عرب را مقصر می‌دانست.

سومین حمله داعش در ایران در روز ۴ آبان ۱۴۰۱ (۲۶ اکتبر ۲۰۲۲) رخ داد که در آن یک مهاجم مسلح به زائران شاهچراغ در شیراز حمله کرد و ۱۳ نفر را کشت. داعش گفت که این حمله بار دیگر ثابت کرد که این گروه‌ «تنها نیرویی» است که اراده ایستادن در برابر ایران به عنوان یک قدرت شیعی را دارد. روشن است که داعش در این پیام القاعده را هدف گرفته بود.

اما داعش مسئولیت حمله‌ دیگری را که مرداد ۱۴۰۲ (اوت ۲۰۲۳) در شاهچراغ صورت گرفت و در آن دو نفر کشته شدند،‌ به عهده نگرفت،‌ هر چند که این گروه به عنوان مظنون اصلی این حمله معرفی شد.

با انجام چهارمین حمله در کرمان،‌ داعش می‌تواند مدعی یک پیروزی بزرگ در برابر دشمن دیرینه خود شود، جایی که بقیه گروه‌های جهادی سنی از جمله رقیبش القاعده در هدف گرفتن آن ناکام بوده‌اند و به ویژه در زمانی که احساسات ضد ایرانی در میان گروه‌های اسلام‌گرای سنی به اوج رسیده است.

این حمله که به گفته داعش با دو بمب‌گذار انتحاری و در جریان مراسم سالگرد قاسم سلیمانی صورت گرفت، توانایی داعش در سازماندهی چنین حملاتی را در مرکز توجه قرار می‌دهد آن هم در کشوری که در آن هواداران و منابع عملیاتی محدودی دارد.

در واقع به نظر می‌آید که این حمله به نوعی آغاز کارزار جهانی جدید این گروه است که با شعار «آنها را هر کجا که یافتید به قتل برسانید» تبلیغ می‌شود و هدف از آن احیای فعالیت‌های این گروه بعد از یک دوره طولانی افول است.