نیره توحیدی، استاد دانشگاه در آمریکا و کارشناس جنسیت، زنان و توسعه در مورد خانم مرنیسی به رادیو فردا می‌گوید: «خانم فاطمه مرنیسی از آن دسته چهره‌های تاثیرگذار و پژوهشگران و نویسندگان و فعالان حقوق زنان در جهان اسلام بود که هرکسی که بخواهد در مورد مسائل جنسیتی و مسائل زنان در این کشورها پژوهش کند، نمی‌تواند فاطمه مرنیسی را نشناسد. چون نوشته‌های او آنقدر پایه‌ای، مهم و تاثیرگذار است که ناگزیر هستیم برای آشنایی با جهان عرب، با او، نظریات و کارهایش آشنا شویم. او یکی از چهره‌های ماندگار و پیش‌کسوتان مطالعات زنان خاورمیانه و آفریقای شمالی بود.»

«فاطمه مرنیسی را به فمنیست اسلامی تقلیل ندهیم»

در حالی‌که مهمترین موضوع پژوهش‌های خانم مرنیسی نقش زن در جوامع اسلامی بود اما بسیاری او را با عناوینی چون مدافع فمینیست اسلامی یا حتی پایه‌‌گذار فمینیست اسلامی می‌شناختند. عناوینی که نیره توحیدی آنها را رد می‌کند: «خانم مرنیسی خود، یک فرایند تحول فکری را طی کرد. من او را به فمینیسم اسلامی یا هر نوع فمینیسم خاصی تقلیل نمی‌دهم چون بحث‌های او فراتر از این مکاتب یا انواع فمینیسم است. «زن در ناخود‌آگاه مسلمانان» از اولین نوشته‌های مرنیسی بود که آن را با اسم مستعار «فتنه صباح» نوشت. این کتاب نقد روانکاوانه و روانشناختی و جامعه شناختیِ روحیات و آزارهای فکری و وسواس‌های روانی بود که مسلمانان به خصوص مردان مسلمان دچار آن هستند. چون این کتاب نقد تندی بود علیه اسلام مرسوم، علما و روحانیون، فقه و متون اسلامی، خانم مرنیسی نتوانست آن را به اسم خودش چاپ کند و بعدها هم در بسیاری از کشورهاجمع‌آوری شد و اجازه چاپ نیافت. ولی خانم مرنیسی، خود،‌ از آن کتاب فراتر رفت و متوجه شد صرفا‌ً‌ با نقد متون مذهبی نمی‌تواند مشکل را توضیح دهد. او دریافت که مشکلات زنان صرفا‌ً‌ ناشی از نگاه دینی یا اعتقادات و احکام دینی نیست، بلکه بسیار فراتر از این است.

فاطمه مرنیسی، در اسلام‌شناسی مهارت و دانش داشت، در عین حال به زبان فرانسه و زبان انگلیسی مسلط شد. در دانشگاه سوربن فرانسه و در دانشگاه براندایز آمریکا تحصیل کرد و دکترایش را در جامعه‌شناسی و علوم سیاسی از سوربن گرفت. در نتیجه به تدریج به نویسنده و پژوهشگری تبدیل شد که هم با دنیای غرب و گفتمان‌ها و بحث‌های فمینیستی غربی آشنایی داشت و هم با تاریخ مملکت خودش و تاریخ اسلام.

او بسیار کار میدانی کرده بود، زحمت و مرارت زیادی کشیده بود. او متون قدیمی اسلامی به خصوص احادیث را تک به تک مطالعه کرده بود و زمینه تاریخی آنها را بررسی کرده بود.

فاطمه مرنیسی بسیاری از احادیثی را که زن ستیز و بسیار جنسیت‌گرا هستند با شواهد تاریخی که نشان می‌داد هیچکدام اعتبار درستی ندارند، رد کرده بود. او می‌گفت این احادیث ساخته و پرداخته حافظه و خواسته‌ها و انگیزه‌های خود‌آگاه و ناخودآگاه مردان پدرسالار و مردسالار هستند.»

زنان پرده نشین و مردان جوشن پوش

با اینکه به گفته نیره توحیدی اندیشه‌های مرنیسی فراتر از موج‌های رایج فمینیستی بوده اما اندیشه‌های او در مورد زنان در جهان اسلام و بازنگری‌های انتقادی او در قرآن، حدیث و متون اسلامی به ایجاد ابزارهای فکری برای موج جدید فمینیست‌های اسلامی جهان عرب کمک زیادی کرد تا آنها با نگاهی چالشی به سراغ تبعیض‌های اجتماعی و نابرابری‌های جنسی بروند.

خانم توحیدی در مورد دیدگاه‌های خانم مرنیسی و مخصوصا‌ً کتاب زنان پرده نشین مردان جوشن پوش او می‌گوید: «بحث اصلی مرنیسی این است که ما بایستی به خصوص قرآن را از بقیه برساخت‌های اسلامی جدا کنیم. فقه و شریعت ساخت‌های تاریخی هستند که مردان مردسالار و پدرسالار تدوین کرده اند و هیچگونه تقدسی ندارند. اینها چیزهایی هستند که یک عده انسان بر اساس منافع اقتصادی و سیاسی‌شان تدوین کرده‌اند. امروزه هم بنیادگرایان به خاطر قدرت و انگیزه‌های سیاسی و قدرت طلبی است که بحث کنترل بر بدن زن و مسئله حجاب را اینقدر به صورت وسواس‌گونه مطرح می‌کنند. والا نه در قرآن حکمی هست که زن باید موهایش را بپوشاند و نه اینهمه وسواس بر روی کنترل بدن زن و جداسازی مردان و زنان حکم اسلامی و قرآنی است. فاطمه مرنیسی این را، هم از یک نگاه درون دینی نشان می‌دهد و هم از یک نگاه امروزی و معاصر و بر اساس تکیه بر حقوق بشر و کنوانسیون‌های جهانی.

امتیاز مرنیسی بر سایر روشنفکران این است که در عین آشنایی و شالوده شکنی احکام مردساخته فقهی و تکیه به خود قرآن و بازتعبیر از خود قرآن و رد دستکاری‌هایی که در قرآن شده، برای توانمند کردن زنان در کشورهای مسلمان، خودش رابه مذهب و دین محدود نمی‌کند.

او بر مسائل اقتصادی-سیاسی و به خصوص دموکراسی خیلی تاکید دارد و سعی می‌کند وحشت مردان مسلمان از آزادی به خصوص حق انتخاب را تحلیل کند.

فاطمه مرنیسی، در نگاهی تاریخی به نقش استعمار می‌پردازد و نقش ضعف‌های اقتصادی و عدم توسعه یافتگی را بررسی می‌کند. او سعی می‌کند بفهمد که چگونه می‌شود مردان مسلمان توانمند شوند و به روحیات ناهنجار و بیمارگونه و وسواس‌هایشان غالب بیایند و یک نوع جامعه دموکراتیک و رهایی بخش برای هم زن و هم مرد فراهم کنند.

در عین اینکه فاطمه مرنیسی بر روی مساله حجاب کار کرده و بر آن تکیه می‌کند اما مسائل زنان را به حجاب تقلیل نمی‌دهد بلکه مسئله حق انتخاب و آزادی و دموکراسی را راه‌ حل اساسی می‌داند.

فاطمه مرنیسی روز سی نوامبر یازده آذرماه ۱۳۹۴ در سن ۷۵ سالگی درگذشت.