ژئوپلتیک میدان گازی جدید ترکیه؛ صادرات ایران چه خواهد شد؟

کشف منابع جدید انرژی همیشه باعث تغییراتی در ژئوپلتیک انرژی شده است. اگر میادین نفت و گاز در کشورهای مصرف‌کننده پیدا شود، تغییرات بازار انرژی منطقه گسترده‌تر خواهد بود. میزان تولید نفت و گاز ترکیه کمتر از سه درصد مصرف سالانه این کشور است.

رشد اقتصادی، امنیت انرژی و امنیت ملی کشورهایی مثل ترکیه که عمده نفت و گاز مصرفی را از منابع خارجی تامین می‌کنند، همیشه از حوادث ژئوپلتیکی تاثیر پذیرفته است.

ترکیه برای خرید کشتی‌های حفاری و تداوم عملیات اکتشاف و حفاری سرمایه‌گذاری هنگفتی انجام داده است. نیروی دریایی این کشور نیز همواره با حمایت از فعالیت‌های اکتشافی در تامین امنیت این کشتی‌ها نقش فعالی ایفا کرده است. ترکیه بطور متوسط سالانه در حدود ۴۰ میلیارد دلار برای تامین انرژی مورد نیاز خویش هزینه می‌کند.

تداوم تنش‌ها در دریای مدیترانه

ترکیه در دو ماه اخیر با اعلام دو پیام هشدار درباره محدوده فعالیت اکتشافی یا "ناوتکس" عملیات اکتشافی در آب‌های ساحلی و منطقه اقتصادی خویش در دریای مدیترانه را آغاز کرد. تداوم عملیات اکتشافی ترکیه بارها با اعتراض یونان و قبرس مواجه شده بود.

هفته اول ماه جاری و به دنبال امضای توافقنامه دریایی بین یونان و مصر تنش‌ها در منطقه افزایش پیدا کرد. ترکیه که "ناوتکس" اولی را به درخواست آنگلا مرکل، صدراعظم آلمان متوقف کرده بود در "ناوتکس" جدیدی اعلام کرد که تا اوایل ماه سپتامبر فعالیت اکتشافی‌اش ادامه پیدا خواهد کرد.

آنکارا معتقد است که توافقنامه دریایی یونان و مصر بخشی از منطقه انحصاری اقتصادی این کشور را شامل شده است. ترکیه به شدت از این توافقنامه انتقاد کرد و مقامات ترکیه اعلام کردند که آن را به رسمیت نمی‌شناسند.

ترکیه نوامبر سال گذشته برای دور نماندن از معادلات انرژی منطقه با لیبی درباره مرزهای دریایی در مدیترانه توافقی امضا کرد که با اعتراض یونان، مصر، اسراییل و قبرس روبرو شد. در حال حاضر ناوگان قدرت‌های بزرگ و کشورهای ساحلی در منطقه حضور دارند و انتظار می‌رود دریای مدیترانه روزهای متلاطمی پیش رو داشته باشد.

کشف منابع گازی در دریای سیاه

روز چهارشنبه هفته جاری رجب طیب اردوغان رییس جمهور ترکیه در جریان بازدید از یکی از کارخانجات تولید پنل خورشیدی گفت که به زودی خبر مهمی را به اطلاع همگان خواهد رسانید. به گفته وی دوران جدیدی در تاریخ ترکیه آغاز خواهد شد.

بلافاصله برخی سایت‌های خبری ترکیه از کشف منابع عظیم انرژی در دریای سیاه خبر دادند. روز پنج‌شنبه خبرگزاری رویتزر به نقل از منابع آگاه خبر داد که میزان ذخایر اولیه منابع گازی کشف شده توسط ترکیه در دریای سیاه ۸۰۰ میلیارد متر مکعب است. این میزان گاز در حدود مصرف ۲۰ سال ترکیه است. ظرفیت نهایی این میدان با میدان گازی "ظهر" مصر مقایسه شد.

بر اساس خبر رویترز ترکیه در بازه زمانی ۵ ساله و با سرمایه‌گذاری ۱۰ تا ۳۰ میلیارد دلاری می‌تواند گاز موجود در این میدان گازی را به بازار مصرف برساند. طبیعی است استخراج گاز از میدان جدید کشف شده چالش‌های مالی و تکنولوژیکی به همراه دارد ولی دولت ترکیه برای استخراج منابع انرژی در دریای سیاه و مدیترانه اراده جدی خویش را بارها نشان داده است.

رجب اردوغان در سخنرانی خود به مناسبت کشف گاز در دریای سیاه میزان ذخایر کشف شده را ۳۲۰ میلیارد متر مکعب عنوان کرد. این میزان با آمار ارائه شده از سوی خبرگزاری رویترز بسیار متفاوت است.

تاثیرات ژئوپلتیکی اکتشاف میدان جدید گازی در دریای سیاه

ترکیه در سال‌های اخیر عمده گاز مصرفی خود را از طریق خط لوله از روسیه، آذربایجان و ایران وارد می‌کند. آمریکا و قطر در کنار نیجریه و الجزایر نیز تامین کننده ال‌ان‌جی یا گاز طبیعی مایع مورد نیاز ترکیه هستند.

طبیعی است که با اکتشاف میدان جدید و در صورت اقتصادی بودن استخراج گاز این میدان نیاز ترکیه در بازه زمانی میان مدت به گاز این کشورها به شدت کاهش پیدا خواهد کرد و سهم گاز این کشورها در بازار ترکیه می‌تواند به شدت کاهش یابد.

گاز کشف شده می‌تواند بخش زیادی از گاز مصرفی ترکیه را تامین کند؛ اما برای کاهش کامل وابستگی به منابع خارجی کشف میادین جدید گاز و افزایش سهم انرژی‌های تجدیدپذیر و هسته‌ای نیز مورد نیاز است.

ایران

ترکیه به طور متوسط سالانه بین ۹ تا ۱۰ میلیارد متر مکعب از ایران گاز وارد می‌کند. قرارداد فعلی در سال ۲۰۲۶ به پایان می‌رسد و تاکنون مذاکرات برای تمدید این قرارداد به نتیجه نرسیده است. ماه مارس گذشته که خط لوله گاز صادراتی ایران به ترکیه منفجر شد تا ماه ژوئن ترکیه بدون اینکه از ایران گاز وارد کند با مشکلی خاصی در تامین انرژی مورد نیاز خویش مواجه نشد.

کشف میدان گازی جدید برای ادامه صادرات گاز ایران به ترکیه خبر خوبی نیست.

روسیه

در سال‌های گذشته روسیه تامین کننده نصف گاز مصرفی ترکیه بود تا اینکه به تدریج از سال گذشته سهم گاز روسیه در سبد انرژی ترکیه کاهش یافت. با شروع سال جدید سهم گاز روسیه بازهم کاهش یافت سهم صادرات گاز روسیه به ترکیه از ۳۳ درصد در مارس ۲۰۱۹ به کمتر از ۱۰ درصد در مدت مشابه امسال رسید. طبیعی است که باید در سال‌های آینده نیز شاهد کاهش بیشتر سهم روسیه بود

آذربایجان

آذربایجان در سال‌های اخیر به ایفای نقش فعال‌تر در بازار منطقه‌ای انرژی پرداخته و در ماه‌های آینده با بهره‌برداری از پروژه خط لوله تاپ ( ترنس آدریاتیک) با صادرات گاز به اروپا در امنیت انرژی اتحادیه نقش ایفا خواهد کرد.

در سه ماهه اول امسال میزان صادرات گاز طبیعی از آذربایجان به ترکیه نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۲۳ درصد افزایش داشت. افزایش صادرات از آذربایجان به ترکیه باعث شد وابستگی ترکیه به گاز واردات روسیه کاهش یابد و هم نبود گاز ایران در سبد انرژی ترکیه احساس نشود.

آمریکا

ال‌ان‌جی در حدود یک سوم گاز مصرفی ترکیه را تشکیل می‌دهد. آمریکا از ۴ سال پیش صادرات گاز طبیعی مایع به ترکیه را آغاز کرد و ترکیه به بزرگ‌ترین مشتری ال‌ان‌جی آمریکا در منطقه تبدیل شد. ترکیه و آمریکا در صدد افزایش حجم تجارت هستند و صادرات ال ان جی نقش مهمی در این افزایش حجم تجارت خواهد داشت. واردات گاز طبیعی مایع ترکیه از آمریکا نسبت به سال گذشته بیش از ۳۰ درصد افزایش یافته است.

با توجه به تمام موارد فوق و برنامه ترکیه برای بهره‌گیری از موقعیت جغرافیایی خود برای تبدیل شدن به هاب انرژی به نظر می‌رسد کشف میدان جدید گازی ترکیه را در تحقق این هدف یاری خواهد کرد.

ترکیه در سال‌های اخیر سرمایه‌گذاری عظیمی در زیرساخت انرژی خویش انجام داده است. کشف این میدان می‌تواند باعث کاهش مصرف زعال سنگ در نیروگاه‌های تولید برق شود و ترکیه بتواند به اهداف سند زیست محیطی پاریس نزدیک‌تر شود.

در بعد امنیت انرژی ترکیه بدون مواجه شدن با ریسک جدی با سرمایه‌گذاری در بخش امنیت سایبری می‌تواند خطرات حملا سایبری را کاهش دهد. قدرت پهپادهای ترکیه می‌تواند امنیت خط لوله‌ها را تاحد زیادی تامین کند. کاهش وابستگی به منابع خارجی این امکان را برای آنکارا فراهم خواهد کرد تا در روابط با کشورهای همسایه دست بالا را داشته باشد.

ژئوپلتیک انرژی که با شیوع ویروس کرونا دچار تغییر شده بود، این بار در بعد منطقه‌ای و با کشف میدان جدید نفتی وارد مرحله جدیدی خواهد شد. ترکیه می‌تواند نقش بیشتری در امنیت انرژی اروپا ایفا کند. کشورهای عمده صادر کننده گاز به ترکیه مجبور خواهند بود شرایطی را فراهم کنند تا بتوانند سهم خویش را در بازار گاز ترکیه حفظ کنند.

با افزایش تعداد تولیدکنندگان گاز و ال ان اجی، بازار بیشتر به نفع خریداران خواهد بود و مدت قرارداد و شرایط قراردادها بیشتر در خدمت منافع کشورهای مصرف کننده خواهد بود. افزایش رشد اقتصادی ترکیه و کاهش وابستگی به منابع خارجی می‌تواند منجر به حفط قدرت حزب عدالت و توسعه برای سال‌های آتی نیز باشد.