امروز بیست وپنج آبان سالگرد

چاپ باکو به تاریخ 23 نوامبر 1914 مقاله ای به قلم محمد امین رسول زاده با عنوان ستارخان را در خود جای داده است رسول زاده در این مقاله خاطر نشان می کند هنگام تحصن ستارخان در کنسول عثمانی با وی ملاقات داشته و در خصوص مسائل منطقه صحبت نموده اند ستارخان به وی گفته بود که من از روز اول دلم می خواست ملت ما با عثمانی نزدیک باشد چون هم دینمان یکی است وهم زبانمان . اکنون از این حال که ما را متحد می کند بی اندازه سپاسگزارم ستارخان علت تحصن خود را نیز چنین بیان داشته است که متحصن شدیم واعتراض خود را به تمام دولتها اعلام کرده ایم که همه خارجیان هر چه زود تر از ولایت ما بیرون بروند.

روز ششم دسامبر 1906میلادی -15آذر- به دستور ستارخان سردار ملی، اولین شماره روزنامه آذربایجان به زبان تُرکی منتشر شد. رحیم رئیس نیا به صراحت می نویسد که ستارخان این روز را عید ملی ملت آذربایجان اعلام کرد.

ناظم آخوندوف می نویسد: هنگامی که ستارخان شماره اول روزنامه آذربایجان را دید از خوشحالی اشک در چشمانش حلقه زد.
عباس پناهی ماکوئی بر این باور است که ستارخان خود دستور انتشار روزنامه آذربایجان را به زبان تُرکی صادر کرده و مسولیت حمایت از آن را بر عهده گرفت.

بواسطه دسیسه‌های دولت روس و بنا به درخواست تهران، ستارخان برای انجام مذاکرات تصمیم به حرکت به تهران می‌نماید. به احتمال زیاد هدف دولت مشروطه از این اقدام، که به بهانه تجلیل از ستارخان و باقرخان صورت گرفته بود در واقع کنترل آذربایجان و خلع سلاح مجاهدین تبریز بود. پس از چند روزی که نیروهای هر دو طرف در محل‌های تعیین شده اسکان یافتند مجلس طرحی را تصویب نمود که به موجب آن تمامی مجاهدین و مبارزین غیرنظامی از جمله افراد ستارخان و خود او می‌بایست سلاح‌های خود را تحویل دهند.

بعدازظهر اول شعبان 1328ق قوای دولت مشروطه، که جمعاً سه هزار نفر می‌شدند به فرماندهی یپرم خان ارمنی، یار قدیمی ستارخان در تبریز و رئیس نظمیه وقت، باغ اتابک را محاصره کردند و پس از چند بار پیغام، هجوم نظامیان به باغ صورت گرفت و جنگ بین قوای دولتی و مجاهدین آغاز گشت. در این جنگ قوای دولتی از چند عراده توپ و پانصد مسلسل شصت تیر استفاده کردند و به فاصله 4 ساعت 300نفر از افراد حاضر در باغ کشته شدند. ستارخان راه پشت بام را در پیش گرفت، اما در مسیر پله‌ها در یکی از راهروهای عمارت تیری به پایش اصابت کرد و مجروح شد و قادر به حرکت نبود. اندکی بعد قوای دولتی او را دستگیر کردند.

بعد از این وقایع، ستارخان بعد از 4 سال بیماری و خانه نشینی در تاریخ 25 آبان 1295 درتهران درگذشت.مزار وی ئر شهر ری در قبرستان شاه عبدالعظیم حسنی قرار دارد.با وجود پیگیری های خانواده وی اجازه انتقال مزار وی به تبریز داده نمیشود.
طی سالهای پیش آذربایجانیها به تجمع برسر مزار وی در سالگرد درگذشت وی خاطره وی را گرامی میداشتند که این اقدام آذربایجانیان با مشکل سازی های نیروهای امنیتی ایران مواجه شد.