چرا فیلترینگ راه به جایی نخواهد برد؟

جامعه ایران بیش از چهار دهه با سانسور سیستماتیک دست و پنجه نرم کرده و از ممنوعیت ویدئو و پارازیت ماهواره، تا فیلترینگ گسترده وب‌سایت‌ها و شبکه‌های اجتماعی را تجربه کرده است.

اما نگاهی به گذشته نشان می‌دهد محدودیت‌های گسترده در مقابله با ویدئو و ماهواره در عمل بی‌اثر بودند و هیچکدام در هیچ دوره‌ای باعث جلوگیری از دسترسی توده‌های مردم به این ابزارها برای ارتباط با دنیای بیرون نشدند.

اینک در عصر اینترنت نیز فیلترینگ سایت‌ها و پیام‌رسان‌ها، دسترسی افراد به دنیای آزاد را صرفاً سخت‌تر می‌کند و نه ناممکن. کسی که در پی یافتن وبسایت، تماشای فیلم و یا ارسال پیام باشد، در نهایت راه خود را پیدا می‌کند و اگر هدف این است که این ممنوعیت‌ها باعث قطع ارتباط با دنیای آزاد می‌شود باید گفت که این خیالی است باطل.

حتی پیش از ظهور اینترنت، راه‌های خلاقانه‌ای برای مقابله با پارازیت‌های رادیویی وجود داشت و در عمل تمام بودجه‌ها و سال‌هایی که حکومت اسلامی برای ایزوله کردن کشور صرف کرد راه به جایی نبردند.

در دهه سیاه ۶۰ و به خصوص در زمان مدیریت اصلاح‌طلبان کنونی، داشتن فیلم خارجی و نوارهای ویدئویی VHS جرم بزرگی تلقی می‌شد و گزارش‌ها و روایت‌های بسیاری حتی از شلاق زدن افراد در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در دست است.

محمد خاتمی در آذر ۱۳۶۱ با اشاره به اینکه تکثیر و توزیع نوارهای ویدئویی از دادگاه مبارزه با منکرات به وزارت فرهنگ ارشاد اسلامی منتقل شود گفته بود «اکنون برنامه‌ای در دست است تا با اجرای ضوابط دقیق از رشد این مسئله به صورت یک پدیده سرطانی که ممکن است به علت عدم نظارت کافی به دامان ابتذال بلغزد و فجایعی را در جامعه به وجود آورد جلوگیری نماییم».

از آن دوران قریب به چهار دهه گذشته است و نه شلاق، نه بازداشت، نه پارازیت و نه فیلترینگ هیچ یک، حکومت اسلامی را به اهداف فرهنگی خود نزدیک نکرده است. تمامی این محدودیت‌ها تا کنون تنها اثری که داشته، ایجاد زحمت مضاعف برای شهروندان بوده اما از دسترسی آنها به دنیای آزاد جلوگیری نکرده است.

این سیاست ایزوله کردن فضای کشور با فیلترینگ یوتیوب و فیس‌بوک و از همه مهم‌تر تلگرام ادامه یافت و اینک تعدادی از نمایندگان مجلس حکومت ایران طرحی را مبنی بر ساماندهی پیام‌رسان‌های اجتماعی ارائه کرده‌اند و خواستار مجازات حبس و جزای نقدی برای کسانی شده‌اند که به توزیع وی‌پی‌ان و فیلترشکن‌ها برای دور زدن فیلترینگ می‌پردازند.

فیلترینگ گسترده و تلاش برای راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات یا همان اینترنت ملی و ایزوله کردن کشور چه از نظر فنی ممکن باشد یا نباشد، در کوتاه‌مدت ممکن است وضعیت گردش اطلاعات را روز به روز بدتر کند، اما این وضعیت با در نظر گرفتن پیشرفت‌های تکنولوژی‌های ارتباطی در نهایت گذرا خواهد بود.

زمانی جمع‌آوری ویدئوها ممکن بود تمام روزنه‌های ارتباطی مردم داخل با دنیای آزاد را مسدود کند اما توسعه و پیشرفت تکنولوژی‌ها و ظهور ماهواره‌ها نشان داد که با رویش ناگزیر تکنولوژی‌های جدید نمی‌توان مقابله کرد و هر از چند سال، تکنولوژی‌های جدید پا به میدان گذاشته و هر آنچه نهادهای فرهنگی حکومت رشته‌اند، پنبه می‌کند.

اینترنت فضایی

چند دهه از ظهور پدیده‌ای به نام اینترنت می‌گذرد و حالا مردم سراسر جهان با چند کلیک و بی‌معطلی می‌توانند از وضع فرهنگ و اقتصاد و علم و تفریح و موسیقی یکدیگر مطلع شوند.

هر چند در ایران، سیاست‌های فرهنگی حکومت اسلامی، کشور را به یک کشور ایزوله و غیرنرمال تبدیل کرده اما نباید این واقعیت را از یاد برد که ایران، کره شمالی نیست. نسل‌های جدید و جوان می‌دانند که آن سوی حصار ایدئولوژی روحانیت، مردم در دنیای آزاد چگونه زندگی می‌کنند.

در ایران ایزوله تحت حکومت روحانیون، مسترکارت و آمازون و نتفلیکس نیست، اما جدیدترین برنامه‌های کامپیوتری، فیلم‌ها و موسیقی های دنیای غرب، خواه ناخواه به دست جوانان ایران می‌رسد و این حجم وحشت‌آور فیلترینگ و مسدود کردن وب‌سایت‌های اینترنتی، در عمل هیچ فایده‌ای به حال سیاست‌های فرهنگی حکومت نداشته است.

وانگهی تمامی تکنولوژی‌های فیلترینگ اینترنت، هر قدر هم که پیشرفته باشند تاریخ مصرف به خصوصی دارند و این چیزی است که سیاست‌گذاران فرهنگی نظام اسلامی در نظر نگرفته‌اند.

خبر بد برای آنها شاید این باشد که شرکت استارلینک در این اواخر مرحله نخست سرویس اینترنت فضایی را آغاز کرده است. هرچند تا کنون برای انجام آن کمتر از ۴۰۰ ماهواره در مدار قرار داده شده‌اند اما در آینده این تعداد به ۸۰۰ ماهواره و در نهایت به ۱۲ هزار ماهواره خواهد رسید.

این تکنولوژی که در فاز نسخه بتا با سرعت دانلود حدود ۱۰ تا ۶۰ مگابیت در ثانیه (سرعت آپلود هم بین ۵ تا ۱۸ مگابیت بر ثانیه) فعال خواهد شد دیر یا زود، بار دیگر هر آنچه حکومت‌های استبدادی برای فیلترینگ و محدودیت اینترنت رشته بودند پنبه خواهد کرد.

نکته جالب توجه اینکه پروژه استارلینک هنوز در فاز ابتدایی قرار دارد و در صورت اجرایی شدن فاز نهایی، سرعت تبادل داده‌ها به بالای گیگابیت خواهد رسید. اسپیس‌ایکس و پروژه جهانی استارلینک، اگر طبق برنامه پیش برود، سوت پایانی خواهد بود بر فیلترینگ.

همانگونه که شلاق و حبس دهه شصت، در برابر ویدئو دوام نیاورد اینک با گذشت چند دهه و با ظهور تکنولوژی‌های فضایی، حکومت ایران باید صدها و بلکه هزاران میلیارد تومان بودجه‌ای را که برای فیلترینگ هوشمند و اینترنت پاک صرف کرده، هدر رفته تلقی کند.