زبان و مردم بومی آذربایجان:

1- فرض میکنیم قبل از ترک ها در آذربایجان فارسی زبانها ساکن بودند.
2- پس اقوام بومی « لولوبی و قوتی» کجا رفتند که قبل از فارسها طبق نوشته رییس نیا در « آذربایجان در مسیر تاریخ» زبان شان زبان آذربایجان بود؟ در آذربایجان این اقوام ساکن بودند:
اقوام لولوبی، کوتی و همینطور اقوام تئورلی-مسی-دالی-سونبی-کوموردی و ...

تا جایی که اطلاع داریم اولین دولت معتبر در آذربایجان جنوبی دولت مانناست.در اطراف دریاچه ی اورمیه. و نخستین بار در سال 843 ق.م. با شلم نصر سوم پادشاه آشور جنگیده است و در کتیبه های آشور ذکر شده. ماننا در کشمکش اورارتو و آشور ظاهر شد وسرزمین تحت تسلط اش تقریبا با آذربایجان امروزی در ایران قابل تطبیق است. که از اتحاد و همزیستی لولوبی-کوتی ها و اقوام دیگر پدیده بود.

بعد از دولت ماننا در اراضی آذربایجان دولت ماد تشکیل میشود.
در مورد تشکیل دولتها باید توجه کرد آنها نهاد و نشانه ی قدرت گیری یک طایفه یا بخش بالایی و نیرومند اتحادیه ی طایفه هاست. طایفه های مختلفی که در اراضی ماد بزرک و کوچک زندگی میکردند. و نخست دولت ماننا را پدید آورده بودند.همینطور لازم است توجه کنیم «زبان» طایفه ی قرار گرفته در رأس اتحادیه الزاماً دلیل مشترک بودن آن زبان بین همه ی طوایف نیست. تا جایی که از تحقیقات تاریخدانان روشن شده، در آذربایجان آن زمان اقوام با زبانهای مشترک و «غیر مشترک» درهمیسایگی با یکدیگر زندگی میکردند. شاید مثل امروز. مانند:Boasai- Parelakenoi- Stroukhotes- Magai- Boudioi- Arizantoi- Mid که به نوشته ی هرودت دیاکو آنها را متحد کرد و زیر نام ماد معروف شدند. دیاکونوف و ریچاردفرای با توجه به نامها به نتیجه رسیدند همه ی طوایف آریایی نبودند. و اعضای بومی نیز در ترکیب داخل بوده اند. شاید ارتباط اقوام مختلف در اساطیر این سرزمینها بازتاب همین پدیده های تاریخی باشد.

زبان طوایف ماننا آریایی نبوده و به گفته ی دیاکونوف صاحب خط بودند.شبیه خط اورارتویی .
به تایید آثار سومری-اکدی-هوریانی، پیش از آشوریان و مادی ها اقوام بومی:لولوبی-کوتی در منطقه ساکن بودند. و همینطور اقوام تئورلی-مسی-دالی-سونبی-کوموردی- درهمسایگی هم زندگی میکردند که خویشاوندی با همدیگر داشتند. بعد ها ترکیب هوری-اوراتویی نیز درمنطقه تفوق داشت.
زبان ساکنان آذربایجان و کردستان ایران تا سده7 ق.م.اساسا لولوبی-کوتی بوده است(زبان آسیانی که اتصالی ست). منبع نظر: آذربایجان در سیرتاریخ - رحیم رئیس نیا. ج.1-ص162.
ادامه دارد