مقابسه بعضی کلمات و اصطلاحات
آ. ائلیار
مقابسه بعضی کلمات و اصطلاحات ترکی و سومری
----------
!gen! ĝen ! go
ere :go
ĝen [GO] wr. ĝen; ma "to go; to flow" Akk. alāku
ere [GO] wr. re; er; e-ra; erx(|DU.DU|); re6; re7; er-re; i-ri "perfect plural stem of ĝen[to go]"
ترکی ye-ri ( افزایشy شدن و تبدیل e به i
مقایسه شود ere با yeri یا gen با get
و ge(d)en مفرد و محترمانه ترکی به معنی go
(ĝe26-nu-um-zé-en : Come here! (pl
----
en za-e-me-en
en)ağa sənsən)
lugal za-e-me-en
hakim)lugal sənsən)
در گذشته نوشته ام:یک سری از کلمات ترکی دو قسمت «کهن و جدید» دارند.گاهاً هر دو قسمت هم-معنی اند. و گاهاً نیز معانی مختلف دارند. اما صرف نظر از معانی آنها «مهم»تشخیص دو قسمت "کهن و جدید" است که پیوند دو زبان را خوب نشان میدهد:
قسمت کهن مارا به" ریشه زبان" نزدیک میکند و قسمت جدید پیوند ترکی با بخش باستانی(سومری) را می نمایاند. اینجا توجه را به قسمت نو و کهن و معانی، گرامر و تغییرات واژه ها جلب میکنم:
نخست به کلمات سومری زیر توجه کنیم : udun در سومری به معنی اوجاق است.
udun
udun [KILN] wr. udun "kiln" Akk. utūnu
udunmah
udunmah [OVEN] wr. udun-mah "oven, brick-kiln" Akk. udunmāhu
یا این کلمه: tir- salma; de-de ; tur-almaq
و کلمات زیاد دیگر.
-توضیح:
odun-ocaq
--
udun سومری را در ترکی به شکل odun با odun-ocaq میاوریم. اینجا odun کهن ، و ocaq جدید است. odun همان کلمه udun سومری به معنی ocaq است. odun-ocaq را در "کلیت خود" به معنی" اوجاق" نیز میاوریم:
! odun-ocağın sönsün اوجاق ات خاموش باد!
ولی اکنون ما odun را جدا از ocaq هم استعمال می کنیم ، نه به معنی اوجاق، بل به مفهوم « هیزم».
tur-alma ; tur-a ; tur olma
--
بخشهای اول کلمات زیر، کهن و بخشهای دوم جدید اند. tur-almaq و tur-a:
جمله: uşaqları turalmamış öldü کودکانش کوچک بودند که مرد.
uşaqlar hələ turalmamışdı کودکان هنوز « خیلی» کوچک بودند. ( کمی بزرگ نشده بودند)
tur در جملات بالا یعنی « کوچک» و همینطور tura کوچک. اما tur-almaq به معنی « اندکی بزرگ شدن»
و tura olmaq کوچک بودن، معنی میدهد.
متأسفانه tur و tura را در لغت نامه هایی که نگاه کردم، به معانی یاد شده نیاورده اند. این کلمات در آذربایجان غربی بیشتر در رابطه با کودک به معانی یاد شده استعمال میشوند. tur بخش کهن کلمه است. در سومری به همین معنی « کوچک» استعمال شده:
tur [SMALL] wr. tur; tu "(to be) small; to reduce, diminish; to subtract; (to be) young" Akk. şehērum
tur [CHILD] wr. tur "(young) child" Akk. šerru
در سومری برای کودک معمولا کلمه dumu به کار می برند:
dumu
dumu [CHILD] wr. dumu; du5-mu "child, son, daughter" Akk. māru
(de-de ( di-di
--
de که در اصل di است کهن می باشد. به معنی«go» در ترکی و سومری :
de-get یا di-get در ترکی به معنی «برو !» در حالت امری گفته میشود. کلمه کهن و واژه جدید با هم آمده اند و معنی مشترک دارند .
di
di [GO] wr. di "go"
de-de در ترانه فولکلوریک« گاو آهن»:« mazan kəllərim»در این جمله آمده است:
!de-de(di-di!), mazan kəllərim de-de
معنی واژه به واژه:(!de-de(di-di برو برو!( منظور به پیش!)
maz-an نیز کلمه کهنی ست در سومری به شکل :ma-az یا maz به معنی «شاد و زیبا و چاق»:
وند an-* امروزه همان وندی ست که در dur-an یا qal- an داریم و معنی« باشنده» میدهد.( توضیح بیشتر در آخر).
maz-an: gözəl , şən və kök olan
maz-an kəllərim :gözəl , şən və kök kəllərim
mazسومری
maz [SWELL] wr. ma-az "to swell, rejoice" Akk. eleşu
جمله ترانه فولکلوریک mazan kəllərim»:ترانه را هنگامی میخوانند که مشغول کار با گاو آهن هستند و گاوها نیاز به محبت و مهربانی دارند.ترانه بسیار زیبایی ست.
!de-de(di-di!), mazan kəllərim de-de
برید، برید!( به پیش! به پیش!) گاومیش های نر سرحال و (زیبا و قوی هیکلم) .
یا به صورت کوتاه و شسته و رفته:
«به پیش! گاومیش های نر زیبا و نازنینم! به پیش!).
!de-de, mazan kəllərim, de-de
(tir salma( dama tir salmaq
--
tir کهن است و salma جدید.
سومری: tir به معنی کمان . و چوب. جنگل . tir-tir جمع
tir [BOW] wr. tir; ĝeštir "bow"
tir [FOREST] wr. tir; ĝeštir "mud; forest, wood" Akk. luhummû; qištu
--
gen-ba! go away
در ترکی ! get-ba
همان جمله سومری ست تنها n به t تبدیل شده است. یا به صورت !get-baba میاورند.
ادامه
نخست به کلمات سومری زیر توجه کنیم : udun در سومری به معنی اوجاق است.
udun
udun [KILN] wr. udun "kiln" Akk. utūnu
udunmah
udunmah [OVEN] wr. udun-mah "oven, brick-kiln" Akk. udunmāhu
یا این کلمه: tir- salma; de-de ; tur-almaq
و کلمات زیاد دیگر.
-توضیح:
odun-ocaq
--
udun سومری را در ترکی به شکل odun با odun-ocaq میاوریم. اینجا odun کهن ، و ocaq جدید است. odun همان کلمه udun سومری به معنی ocaq است. odun-ocaq را در "کلیت خود" به معنی" اوجاق" نیز میاوریم:
! odun-ocağın sönsün اوجاق ات خاموش باد!
ولی اکنون ما odun را جدا از ocaq هم استعمال می کنیم ، نه به معنی اوجاق، بل به مفهوم « هیزم».
tur-alma ; tur-a ; tur olma
--
بخشهای اول کلمات زیر، کهن و بخشهای دوم جدید اند. tur-almaq و tur-a:
جمله: uşaqları turalmamış öldü کودکانش کوچک بودند که مرد.
uşaqlar hələ turalmamışdı کودکان هنوز « خیلی» کوچک بودند. ( کمی بزرگ نشده بودند)
tur در جملات بالا یعنی « کوچک» و همینطور tura کوچک. اما tur-almaq به معنی « اندکی بزرگ شدن»
و tura olmaq کوچک بودن، معنی میدهد.
متأسفانه tur و tura را در لغت نامه هایی که نگاه کردم، به معانی یاد شده نیاورده اند. این کلمات در آذربایجان غربی بیشتر در رابطه با کودک به معانی یاد شده استعمال میشوند. tur بخش کهن کلمه است. در سومری به همین معنی « کوچک» استعمال شده:
tur [SMALL] wr. tur; tu "(to be) small; to reduce, diminish; to subtract; (to be) young" Akk. şehērum
tur [CHILD] wr. tur "(young) child" Akk. šerru
در سومری برای کودک معمولا کلمه dumu به کار می برند:
dumu
dumu [CHILD] wr. dumu; du5-mu "child, son, daughter" Akk. māru
(de-de ( di-di
--
de که در اصل di است کهن می باشد. به معنی«go» در ترکی و سومری :
de-get یا di-get در ترکی به معنی «برو !» در حالت امری گفته میشود. کلمه کهن و واژه جدید با هم آمده اند و معنی مشترک دارند .
di
di [GO] wr. di "go"
de-de در ترانه فولکلوریک« گاو آهن»:« mazan kəllərim»در این جمله آمده است:
!de-de(di-di!), mazan kəllərim de-de
معنی واژه به واژه:(!de-de(di-di برو برو!( منظور به پیش!)
maz-an نیز کلمه کهنی ست در سومری به شکل :ma-az یا maz به معنی «شاد و زیبا و چاق»:
وند an-* امروزه همان وندی ست که در dur-an یا qal- an داریم و معنی« باشنده» میدهد.( توضیح بیشتر در آخر).
maz-an: gözəl , şən və kök olan
maz-an kəllərim :gözəl , şən və kök kəllərim
mazسومری
maz [SWELL] wr. ma-az "to swell, rejoice" Akk. eleşu
جمله ترانه فولکلوریک mazan kəllərim»:ترانه را هنگامی میخوانند که مشغول کار با گاو آهن هستند و گاوها نیاز به محبت و مهربانی دارند.ترانه بسیار زیبایی ست.
!de-de(di-di!), mazan kəllərim de-de
برید، برید!( به پیش! به پیش!) گاومیش های نر سرحال و (زیبا و قوی هیکلم) .
یا به صورت کوتاه و شسته و رفته:
«به پیش! گاومیش های نر زیبا و نازنینم! به پیش!).
!de-de, mazan kəllərim, de-de
(tir salma( dama tir salmaq
--
tir کهن است و salma جدید.
سومری: tir به معنی کمان . و چوب. جنگل . tir-tir جمع
tir [BOW] wr. tir; ĝeštir "bow"
tir [FOREST] wr. tir; ĝeštir "mud; forest, wood" Akk. luhummû; qištu
--
gen-ba! go away
در ترکی ! get-ba
همان جمله سومری ست تنها n به t تبدیل شده است. یا به صورت !get-baba میاورند.
ادامه