نگاه اسماعیل خطایی به زندگی:
آ. ائلیار
اینکه شاه اسماعیل « فحش و طعن و لعن » سلطان سلیم را تحمل میکرد و پاسخهای شجاعانه و اندیشمندانه و سیاستمدارانه به وی میداند، جای خود دارد، اما زیبایی این مکاتبات از این زاویه نیز قابل توجه است که در مقابل نامه های
شاه اسماعیل به ترکی، که به نوعی نشان دادن هویت انسانی خود و شخصیت حاکمیت سیاسی صفوی بود، جوابهای « فارسی» او را نیز که باز خودش به طریقی نثار « تحقیر و توهین» بود، هوشیارانه و سیاستمدارانه تحمل میکرد، و رفتار نسنجیده و ماجراجویانه ای از روی جوانی نشان نمیداد. این درایت و هوشیاری و اندیشه، حتی اکنون نیز در میان اینهمه دوستان اهل سیاست، حداقل در میان خودما آذربایجانیها، به زحمت یافت میشود.
نگاه اسماعیل خطایی به زندگی:
برای نزدیک شدن به پاسخ سئوالات بالا، قسمتی از اشعار او را میخوانیم
و ارزیابی آنها به عهده خود خواننده محول می شود:
-اینجا ، زمینه بحث ما، نگاه به اسماعیل از این زاویه است که:
-او چگونه شاعر یا در واقع « ناظم»ی است؟
- نگاه اسماعیل به جوانب محیط و زندگی چگونه است؟
Xətayi Mehdi оldu
İmamlar cəhdi оldu
Gətir, getdi qəm-qüssə
Şadilik vaxtı оldu
خطایی مهدی شد
جهد امامان شد
بیار که غم و غصه رفت
ایام شادی شد
Könül vermə nadana
Haqqı inkar edənə
Müridəm, haqq demişəm
Məhəbbət xanadana
دل به نادان مده
مکن انکار حق
مریدم من ، گویم
محبت برخاندان حق
---
Fil yükün yüklətmə, qarınca çəkməz...
Dürlü reyhan çоxdur, gül kimi qоxmaz
Dünya malın versən, bizə gərəkməz
Didar ilə məhəbbətə eşq оlsun
Yucalarda оlur оl hüma quşu
Dоstum, məhəbbətdir aşiqə işi
Pirim Xətayidir cümlənin başi
Didar ilə məhəbbətə eşq оlsun
مبند بار فیل بر مورچه
بوی گل ندهد، ریحان دردانه
مال دنیا بخشی، نیاید به کار
محبت و عشق بباشد و دیدار
همای بر بلندا نشیند
دوستم،عشق و محبت کارش
پیرم خطایی ست، جمله سروز
محبت و عشق بباشد و دیدار
------
Vaveyla ki, yar getdi əldən
Оl sevgi nigar getdi əldən
Yandım ğəm оduna sərbəsər, ah
Dəstimdə nə var, getdi əldən
وای که یار از دست شد
آن دلباخته نگار از دست شد
سوختم به تمامی، در آتش غم ، آه!
چه بر کف ماند، یار از دست شد.
Şad оlma, könül, çək imdi ğəmlər
Ğəm həmdəmi yar getdi əldən
Neysan kimi tək gil, ey gözüm, yaş
Оl tazə bəhar getdi əldən
دلشاد مباش، ای دل، غمخوار شو
همدم غمخوار ، از دست شد
ای دیده ، فرو ریز اشک ، چو نیسان
آن تازه بهار ، از دست شد
Bülbül təki dil fəğanə düşgil
Güldəstə üzar getdi əldən
Bu səbrü qərar getdi məndən
Namus ilə ar getdi əldən
دل چو بلبل به فغان آمد
دسته گل، گل گونه، از ذست شد
طاق شد صبر و قرارم
عار و ناموس از دست شد
Canım diləgi, rəfiqü yarım
Hər nəstə ki, var getdi əldən
Düş ayağa kölgə tək, Xətayi
Оl sərvi-çinar getdi əldən
دل آرزو، رفیق و یارم
به شومی از دست شد
خطایی، برپای بیفت چو سایه
آن سرو و چینار از دست شد
برای نزدیک شدن به پاسخ سئوالات بالا، قسمتی از اشعار او را میخوانیم
و ارزیابی آنها به عهده خود خواننده محول می شود:
-اینجا ، زمینه بحث ما، نگاه به اسماعیل از این زاویه است که:
-او چگونه شاعر یا در واقع « ناظم»ی است؟
- نگاه اسماعیل به جوانب محیط و زندگی چگونه است؟
Xətayi Mehdi оldu
İmamlar cəhdi оldu
Gətir, getdi qəm-qüssə
Şadilik vaxtı оldu
خطایی مهدی شد
جهد امامان شد
بیار که غم و غصه رفت
ایام شادی شد
Könül vermə nadana
Haqqı inkar edənə
Müridəm, haqq demişəm
Məhəbbət xanadana
دل به نادان مده
مکن انکار حق
مریدم من ، گویم
محبت برخاندان حق
---
Fil yükün yüklətmə, qarınca çəkməz...
Dürlü reyhan çоxdur, gül kimi qоxmaz
Dünya malın versən, bizə gərəkməz
Didar ilə məhəbbətə eşq оlsun
Yucalarda оlur оl hüma quşu
Dоstum, məhəbbətdir aşiqə işi
Pirim Xətayidir cümlənin başi
Didar ilə məhəbbətə eşq оlsun
مبند بار فیل بر مورچه
بوی گل ندهد، ریحان دردانه
مال دنیا بخشی، نیاید به کار
محبت و عشق بباشد و دیدار
همای بر بلندا نشیند
دوستم،عشق و محبت کارش
پیرم خطایی ست، جمله سروز
محبت و عشق بباشد و دیدار
------
Vaveyla ki, yar getdi əldən
Оl sevgi nigar getdi əldən
Yandım ğəm оduna sərbəsər, ah
Dəstimdə nə var, getdi əldən
وای که یار از دست شد
آن دلباخته نگار از دست شد
سوختم به تمامی، در آتش غم ، آه!
چه بر کف ماند، یار از دست شد.
Şad оlma, könül, çək imdi ğəmlər
Ğəm həmdəmi yar getdi əldən
Neysan kimi tək gil, ey gözüm, yaş
Оl tazə bəhar getdi əldən
دلشاد مباش، ای دل، غمخوار شو
همدم غمخوار ، از دست شد
ای دیده ، فرو ریز اشک ، چو نیسان
آن تازه بهار ، از دست شد
Bülbül təki dil fəğanə düşgil
Güldəstə üzar getdi əldən
Bu səbrü qərar getdi məndən
Namus ilə ar getdi əldən
دل چو بلبل به فغان آمد
دسته گل، گل گونه، از ذست شد
طاق شد صبر و قرارم
عار و ناموس از دست شد
Canım diləgi, rəfiqü yarım
Hər nəstə ki, var getdi əldən
Düş ayağa kölgə tək, Xətayi
Оl sərvi-çinar getdi əldən
دل آرزو، رفیق و یارم
به شومی از دست شد
خطایی، برپای بیفت چو سایه
آن سرو و چینار از دست شد