چیستا یثربی:در برابر تجاوز مقاومت کردم، چهره شناخته‌شده سینما منو کتک زد

خانم یثربی به برنامه ۶۰ دقیقه بی‌بی‌سی گفت در سال ۱۳۸۳ مشغول نوشتن فیلمنامه برای شخصی بوده که چند بار او را به مکان‌های خلوت دعوت کرده تا فیلمنامه را آنجا بنویسد و در نهایت بعد از چند جلسه او را به خانه‌اش در شمال شهر تهران دعوت کرده است.

خانم یثربی، که سال‌ها نمایشنامه و فیلمنامه نوشته و بازیگردانی هم کرده است، در مصاحبه با بی‌بی‌سی توضیح داد که فرد مورد نظر زمانی که خانم یثربی ۳۲ ساله بوده، در یک شب برفی زمستان، او را به خانه‌اش دعوت کرده و گفته افراد دیگر هم در خانه هستند.

او می‌گوید در خانه هنگامی که مشغول تایپ با کامپیوتر بوده، این فرد از پشت سر سعی کرده دستش را داخل لباس خانم یثربی ببرد. خانم یثربی می‌گوید وقتی مقاومت کرده، آن فرد شروع به "ضرب و شتم" و "توهین" کرده است: "من زورم به آن آدم نمی‌رسید. تنها هدیه‌ای که خدا به من داد یک جا‌چسبی روی میز بود که محکم به پنجره کوبیدم و شیشه شکست. سرایداری که ته حیاط بود، صدا را شنید و دوید به سمت اتاق. در حالی که دست من پر خون بود، آن فرد لباسش را مرتب می‌کرد. ساک و کیف من را نداد و گفت 'گم‌شو خونه‌تون! گفتم 'با کدام پول؟ پولم داخل کیف است.' گفت کیف آنجا می‌ماند. من ساعت ۱۰ شب در خیابانی در بالای شهر بودم که یک موتوری دلش سوخت و سوارم کرد."

'نهادهای سینمایی سکوت کردند'

خانم یثربی، که قبلا از سکوت اهالی سینما در قبال این موضوع انتقاد کرده، می‌گوید علاوه بر شکایت به خانه سینما و بنیاد فارابی در سال ۱۳۸۳، "کار را به دادگاه هم کشانده اما وکیل به او گفته همان شب که آثار ضرب و جرح شدید بود بایست به پزشک قانونی می‌رفته است."

چیستا یثربی می‌گوید "دردناک‌ترین" جمله‌ای که شنیده،‌ توهینی از طرف آن فرد بوده که گفته است: " 'زن مطلقه باید از خدایش باشد که مردی به او توجه کند. باید خودش را به عنوان هدیه به من بدهد. تو داری مقاومت هم می‌کنی؟' این جمله بسیار دردناکی بود که تا زمان مرگ یادم نخواهد رفت."

خانم یثربی می‌پرسد: "من کتک خوردم و چرا؟ من یک خانم دارای دکترا بودم و رفته بودم فیلمنامه بنویسم. چرا باید کتک بخورم؟ چون به گفته او تمکین نکردم و او می‌گفت باید تمکین کنی."

خانم یثربی می‌گوید این فرد هنوز هم آدم مطرحی است و هر بار که او را می‌بیند "آسیب می‌بیند."

پیکان انتقاد به سمت خانه سینما

خانم یثربی زمانی اولین بار این ماجرا را سربسته و نه با این جزئیات، مطرح کرده که بیش از ۳۰۰ نفر از زنان سینماگر شناخته‌شده ایران در بیانیه‌ای، وجود آزار جنسی، قلدری و حتی اقدام برای تجاوز در پشت صحنه سینما را تایید کردند و از خانه سینما خواستند که کمیته‌ای شامل افراد آموزش‌دیده در زمینه آزار جنسی تشکیل شود که بیشترشان زن و غیروابسته به جایگاه‌های قدرت باشند تا بتوانند به شکایات در این زمینه رسیدگی کنند.

در این بیانیه بی‌سابقه، اولین بار بود که شمار زیادی از سینماگران مشهور ایران از جمله ترانه علیدوستی، هدیه تهرانی، پوران درخشنده و سحر دولتشاهی دسته‌جمعی با شفافیت به چنین موضوعی در سینمای ایران اشاره می‌کردند.

اما خانم یثربی در واکنش، گفته بیانیه کلی و دارای ایراد است. او همچنین بعد از انتشار این بیانیه در شبکه‌های اجتماعی ادعا کرده بود چهره‌ها و نهادهای سینمایی، که این بیانیه خواهان اقدام آنهاست، قبلا درباره شکایت او سکوت کرده‌اند.

خانه سینما بعد از چند روز سکوت، خشونت، به‌ویژه خشونت جنسی، را محکوم و در بیانیه‌ای اعلام آمادگی کرد که "شورای صیانت" از قبل در این نهاد صنفی وجود داشته و بر اساس اساسنامه خانه سینما، مسئول رسیدگی به اتهامات مرتبط به "خشونت رفتاری" در صنعت سینماست.

شورای صیانت متشکل از رئیس هیأت مدیره، رئیس شورای عالی داوری، سه نفر از شخصیت‌های معتمد و صاحب نام سینمای ایران به انتخاب مجمع عمومی خانه سینما، نماینده وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و یک حقوقدان است.

خانه سینما همچنین در این بیانیه به تمام فعالان سینمایی گفته است: "حرمت این خانه بر عهده تک تک اعضای آن است و نباید اجازه دهیم قلیلی رفتارهای ناپسند احتمالی برخی سینماگران به پای کثیری از دست اندرکاران سینمای پر افتخار ایران نوشته شود."

نزهت بادی، نویسنده، فیلمساز و تحلیلگر مسائل زنان، در گفت‌وگو با برنامه ۶۰ دقیقه بی‌بی‌سی گفت: "متاسفانه خانه سینما خیلی دیر بیانیه داد و از دیدگاه من این بیانیه محافظه‌کارانه است. در همان ابتدای بیانیه، خانه سینما هرگونه خشونت احتمالی را محکوم می‌کند یعنی با وجود اعتراض بیش از ۳۰۰ زن سینماگر هنوز برای خانه سینما قطعیتی وجود ندارد."

خانم بادی همچنین از تاکید خانه سینما بر حفظ "حرمت" این نهاد انتقاد کرد و گفت "این بیانیه بیش از آنکه در راستای حمایت از زنان سینماگر باشد، بیشتر به دنبال اعاده حیثیت از مردان سینماگر است."

سینماگران بیانیه خانه سینما را پذیرفتند؟

همانطور که خانم بادی می‌گوید، اطلاعیه خانه سینما چندان مورد استقبال زنان سینماگر قرار نگرفت.

در تازه‌ترین واکنش، شماری از امضا کنندگان بیانیه اول زنان سینماگر، که بیش از ۳۰۰ امضا داشت، در جواب به خانه سینما گفته‌اند که باید "یک نهاد مستقل از مناسبات داخلی خانه سینما" تشکیل شود؛ به این معنا که این سینماگران شورای صیانت خانه سینما را به عنوان مرجع این موضوع به رسمیت نمی‌شناسند.

سینماگران گفته‌اند "تمام اعضای این کمیته باید در حوزه خشونت جنسی آموزش دیده باشند" و "از طریق رای‌گیری جمعی فعالیت کنند" و "با روابط قدرت موجود در فضای سینمای ایران، پیوند" نداشته باشند.

علاوه بر خانه سینما، بعد از حدود دو هفته سکوت، کاظم غریب‌آبادی، دبیر ستاد حقوق بشر قوه قضاییه ایران در واکنش به اعتراض سینماگران، آنان را به تصویب لایحه جنجالی "صیانت، کرامت و تامین امنیت زنان در برابر خشونت" ارجاع داد که منتقدان زیادی دارد. هم آقای غریب‌آبادی و هم انسیه خزعلی، معاون زنان رییس جمهور ایران، به سینماگران زن گفته‌اند که برای شکایت به آنها مراجعه کنند.

'ما به صیانت نیاز نداریم'

نزهت بادی به بی‌بی‌سی گفت:‌ "هم در گفته‌های قوه قضاییه هم در بیانیه خانه سینما کلمه 'صیانت' برجسته شده که در ادبیات جمهوری اسلامی بیش از آنکه به معنای حمایت باشد به معنای کنترل و نظارت است. زنان سینماگری که بیانیه را امضا کردند نیاز به کنترل و صیانت شدن ندارند. خودشان زنان مستقل، آگاه و قدرتمند هستند. خواسته آنها مقابله با عدم توازن قدرت و انحصارطلبی مردانه در ساختار سینمای ایران است."

این فیلمساز و فیلمنامه‌نویس می‌گوید نهادهای حکومتی که اکنون وارد عمل شده‌اند "در تمام این سال‌ها هزینه‌های زیادی را صرف سانسور و توقیف فیلم‌ها کردند به این بهانه که فساد و فحشا را از سینمای ایران دور کنند ولی نتیجه آن از دست دادن گنجینه‌هایی مانند بهرام بیضایی و سوسن تسلیمی بود. اگر آن سرمایه‌ها صرف آموزش جامعه سینمایی می‌شد و … ما به این نقطه از سقوط اخلاقی در سینمای ایران نرسیده بودیم."

ماجرا از کجا شروع شد؟

موضوعی که جرقه همه این جریان‌ها را زد، اتهامی بود که سمیه میرشمسی، دستیار کارگردان، علیه فرهاد اصلانی، بازیگر شناخته‌شده سینما مطرح کرد. خانم میرشمسی در رشته‌ توییتش مجموعه اتفاق‌های پشت صحنه یک فیلم را توضیح داد و نوشت بعد از "قلدری و آزار کلامی" آقای اصلانی "دستش را گرفته و خواسته که خانم میرشمسی صورتش را ببوسد."

بی‌بی‌سی تلاش کرد در تماس با آقای اصلانی، نظر او را در این باره جویا شود اما تا زمان انتشار این گزارش جوابی دریافت نکرده است.

پیش از این هم جسته‌و‌گریخته روایت‌های مختلفی از آزار و خشونت جنسی در سینمای ایران مطرح شده بود اما هیچ کدام به چنین واکنش‌های گسترده‌ای منجر نشده بود.

سمیه میرشمسی در این باره به بی‌بی‌سی گفت که همان روایت‌های گذشته زنان از آزار جنسی به او این شهامت را داده که روایتش را مطرح کند. او ابراز امیدواری کرده بود که زنان "بعد از او" این مسابقه "دوی امدادی" را ادامه دهند.

هم ترانه علیدوستی بازیگر مطرح سینما و هم نزهت بادی، فیلمساز در گفت‌وگو با بی‌بی‌سی، از اینکه شماری از سینماگران برجسته زن بیانیه مشترک سینماگران را در رد خشونت جنسی امضا نکرده‌اند، ابراز تاسف کردند.