فرزاد صیفی‌کاران
نزدیک به دو هفته از سقوط هلیکوپتر حامل ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور ایران و همراهانش در نزدیکی روستای اوزی در استان آذربایجان شرقی می‌گذرد، اما همچنان علت اصلی این حادثه مشخص نیست. روسیه و ترکیه، دو همسایه، دو رقیب و دو کشوری که روابط نزدیکی با جمهوری اسلامی ایران دارند، یکی عضو ناتو و دیگری عضو سازمان همکاری شانگهای برای مقابله با گسترش ناتو، اولین کشورهایی بودند که برای کمک به پیدا کردن هلیکوپتر مفقود شده رئیس جمهور ایران، اقدام عملی انجام دادند.
عملیات نجات و تجسس که به دلیل عوامل اعلام شده از سوی جمهوری اسلامی ایران مانند بدی آب و هوا، باران و مه، صعب‌العبور بودن مسیر و نبود سیگنال ارتباطی بیش از ۱۶ساعت طول کشید، باعث شد ترکیه به عنوان اولین کشور پهپاد نظامی «بیرقدار آکینجی» که به امکانات دید در شب مجهز است را به سمت آسمان ایران اعزام کند.
در سوی دیگر، روسیه نیز با دستور مستقیم شخص ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور این کشورهواپیمای پیشرفته، هلیکوپتر و یک تیم حرفه‌ای پنجاه نفره امداد کوهستان را به ایران اعزام کرد.
اگر چه ایران ادعا کرده کمک‌های خارجی در نهایت نتوانست در پیدا کردن محل دقیق سقوط هلیکوپتر حامل ابراهیم رئیسی موفق باشد، اما این موضوع به دستاویزی برای «قدرت‌نمایی» و «تبلیغات» روسیه و ترکیه در رابطه با فناوری‌های پیشرفته نظامی تبدیل شده است.
ادعای پوتین درباره هلی‌کوپترهای روسی خدمه رئیسی
روز جمعه ۲۴ مه ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه در نشست مطبوعاتی به همراه الکساندر لوکاشنکو، رئیس جمهور بلاروس در مینسک شرکت کرد.
در این نشست مطبوعاتی، لوکاشنکو ضمن اشاره به حرف و حدیث‌های زیادی که درباره سانحه هلیکوپتر ابراهیم رئیسی وجود دارد، گفت «بالاخره مشخص خواهد شد چه اتفاقی افتاده» و این سانحه را نتیجه «تحریم‌های آمریکا» علیه صنعت هوایی ایران و آن را «فجیع و نفرت‌انگیز» خواند.
لوکاشنکو، رئیس جمهور بلاروس در ادامه گفت این وضعیت نشان می‌دهد «روسیه و سایر کشورهای حامی آن تلاش می‌کنند تا جهان تک قطبی از هم بپاشد.»
ولادیمیر پوتین در واکنش به صحبت‌های لوکاشنکو گفت خدمه آنها (دیگر همراهان ابراهیم رئیسی) با دو هلیکوپتر روسی پرواز کردند و «هلی‌کوپترهای روسی بدون هیچ مشکلی در همان شرایط سخت در حال پرواز بودند.»
پوتین دو بار تاکید کرد که «دو هلیکوپتر ساخت روسیه در همان کوریدور هوایی که هلیکوپتر حامل ابراهیم رئیسی حرکت می‌کرد، بدون مشکل» پرواز کردند.
اما ادعای ولادیمیر پوتین تا چه اندازه صحت دارد؟
ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور ایران و هیأت همراه او با سه هلی‌کوپتربرای بازدید از سد «قیز قلعه‌سی» به نزدیکی مرز با جمهوری آذربایجان رفته بودند.
بررسی‌های بی‌بی‌سی فارسی بر اساس تصاویر و ویدیوهای منتشر شده از روز سانحه و سفر ابراهیم رئیسی به استان آذربایجان شرقی نشان می‌دهد این سه هلیکوپتر شامل دو فروند بل-۲۱۲ ساخت کشور آمریکا و یک فروند میل-۱۷ ساخت روسیه است.
ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور، حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه، مالک رحمتی، استاندار آذربایجان شرقی و محمدعلی آل هاشم امام جمعه تبریز به همراه چهار نفر دیگر سوار بر یک هلیکوپتر بل-۲۱۲ بودند.
تصویر زیر یک نماگرفت از مستند «روایت سانحه» است که صداوسیما منتشر کرده و در این تصویر دو هلیکوپتر بل-۲۱۲ که در حال بلند شدن از محوطه سد قیز قلعه‌سی هستند، دیده می‌شوند. یعنی دست‌کم دو فروند از سه فروند هیأت همراه ریاست جمهور بل-۲۱۲ بودند.
در نمایی دیگر از همین مستند (تصویر زیر)، دو هلیکوپتر دیگر که خدمه، همراهان و تیم حفاظت ابراهیم رئیسی در آن بودند، بعد از مفقود شدن هلیکوپتر رئیس‌جمهور ایران نشان داده می‌شوند که در نزدیکی معدن سونگون فرود آمده‌اند.
در تصویر بالایی دو هلیکوپتر دیده می‌شود: دم یک هلیکوپتر بل-۲۱۲ و یک هلیکوپتر احتمالا میل-۱۷ روسی با رنگ زرد و سفید (سمت چپ).
در تصویر پایینی نیز همان هلیکوپتر میل-۱۷ قابل مشاهده است.
احتمال می‌رود هلیکوپتر میل-۱۷ زرد و سفید رنگ، متعلق به وزارت نیرو باشد.
ناوگان هوایی وزارت نیرو دارای چندین فروند هلیکوپتر میل-۱۷ است که رنگ‌آمیزی بدنه آن شباهت زیادی با تصویر هلیکوپتر میل-۱۷ خدمه ابراهیم رئیسی دارد.
روسای جمهوری مانند محمود احمدی‌نژاد، پیش‌تر از هلی‌کوپترهای وزارت نیرو برای سفرها و جابه‌جایی استفاده کرده‌اند.
یکی از اهالی روستای «طویل» در مصاحبه با صداوسیما نیز گفته سه هلیکوپتر را در آسمان دیده است.
به گفته این شهروند او دو هلیکوپتر آبی (اشاره به بل-۲۱۲) و یک هلیکوپتر زرد رنگ (اشاره به هلیکوپتر میل-۱۷ روسی) را مشاهده کرده است.
صداوسیما درمستند «روایت سانحه» که یکشنبه پنجم خرداد پخش کرد، صحنه بازسازی شده آرایش پروازی را نمایش داد، با این وجود هیچ اشاره‌ای به نوع هلیکوپترها نکرد و سه هلیکوپتر بازسازی شده در این مستند، از مدل بل-۲۱۲ بودند.
مشخص نیست این بازسازی بر چه اساس صورت گرفته و آیا یک اشتباه سهوی است یا نه، زیرا مقام‌های جمهوری اسلامی ایران تنها هلی‌کوپتری که ابراهیم رئیسی سوار بر آن بود را معرفی کردند و تاکنون درباره دو هلیکوپتر دیگر اظهار نظری نکردند.
ابراهیم رئیسی پیش‌تر هم از هلیکوپتر روسی میل-۱۷ در سفرهای خود استفاده کرده بود و عکس‌هایی از او سوار بر این هلیکوپتر ساخت روسیه قبلا منتشر شده است.
در عکس زیر، ابراهیم رئیسی در حال پیاده شدن از یک هلیکوپتر میل-۱۷ متعلق به سپاه پاسداران دیده می‌شود.
ولادیمیر پوتین در سخنانش قدرت فناوری هوایی و هلی‌کوپترهای روسی را در قبال هلی‌کوپترهای آمریکایی به رخ کشید و از توانایی آنها در پرواز بدون مشکل در شرایط جوی نامساعد سخن گفت.
البته پیش‌تر این هلیکوپترها در ایران دست‌کم سه بار دچار سانحه شده‌اند هرچند علت دقیق این سوانح روشن نیست.
اولین بار ۱۲ خرداد ۱۳۹۲ زمانی که محمود احمدی‌نژاد، رئیس‌جمهور وقت برای افتتاح پروژه تونل جاده‌ای به ارتفاعات البرز رفته بود، هلیکوپتر او که میل-۱۷ با رنگ زرد و سفید متعلق به وزارت نیرو و شبیه به یکی از هلی‌کوپترهای تیم همراه ابراهیم رئیسی بود، دچار سانحه شد. در آن زمان گفته شد خلبان این هلیکوپتر کابل‌های فشار قوی را ندیده و باعث شده با آن برخورد کند.
ناوگان هوایی سازمان هلال احمر ایران نیز از میل-۱۷ استفاده می‌کند که دو بار در سال‌های گذشته در استان‌های چهارمحال و بختیاری و کرمان هلی‌کوپترهای این سازمان دچار سانحه شدند.
اسماعیل احمدی، مشاور وزیر ورزش در جریان سانحه هلیکوپتر میل-۱۷هنگام فرود در سال ۱۴۰۱ در استان کرمان کشته شد.
رقابت پهپادی ایران و ترکیه
ترکیه یکی از کشورهای عضو ناتو و دومین کشوری است که بزرگ‌ترین ارتش در میان کشورهای عضو ناتو را دارد.
این کشور تنها چند ساعت بعد از مفقود شدن هلیکوپتر ابراهیم رئیسی و همراهانش وهمچنین تاریک شدن هوا، پیشنهاد ارسال پهپاد برای کمک به امدادرسانی را مطرح کرد. پیشنهادی که به سرعت با موافقت جمهوری اسلامی ایران پذیرفته شد.
ترکیه با اعزام پهپاد پیشرفته نظامی «بیرقدار آکینجی»، به صورت پخش زنده تصاویری از محل‌های جستجو برای هلیکوپتر مفقود شده ابراهیم رئیسی را پخش می‌کرد. تنها درحساب کاربری ایکس (توییتر سابق) خبرگزاری دولتی آناتولی نزدیک به دو و نیم میلیون نفر این پخش زنده را تماشا می‌کردند، یک نمایش تمام عیار که به تیتراول رسانه‌های ترکیه تبدیل شد.
وب‌سایت فلایت‌رادارنیز که نقشه مسیر پروازهای تجاری را به صورت زنده نشان می‌دهد؛ گزارش داد که دویست هزار نفر مسیر تجسسی پهپاد بیرقدار آکینجی بر بالای آسمان ایران را مشاهده کردند.
رسانه‌های ترکیه این اقدام را «توجه جهانی به پهپاد آکینجی» توصیف کردند.
بعد از گذشت یک ساعت از حضور پهپاد آکینجی در منطقه مورد تجسس، ترکیه اعلام کرد یک نقطه حرارتی که احتمالا محل سانحه هلیکوپتر رئیس جمهور است را پیدا کرده و مختصات آن را به طرف ایرانی ارسال کرده است.
بر اساس اطلاعاتی که خبرگزاری دولتی ترکیه منتشر کرده، محل این نقطه حرارتی در نزدیکی روستای اوزی قرار داشت.
نهایتا پهپاد بیرقدار آکینجی پس از ارسال مختصات جغرافیایی نقطه حرارتی به طرف ایرانی، به ترکیه بازگشت و در مسیر بازگشت به آشیانه، بر بالای دریاچه وان، به نشانه موفقیت، پروازی شبیه به هلال و ستاره پرچم ترکیه انجام داد که مورد توجه بسیاری از رسانه‌ها قرار گرفت.
حتی برخی حساب‌های کاربری ترک مانند «Tugay Er» با انتشار عکس تبلیغاتی پهپاد آکینجی نوشتند: «آیا رئیس جمهور شما گم شده است؟»
استفاده از پهپاد بیرقدار آکینجی برای یافتن محل سانحه هلیکوپتر رئیس جمهور ایران در روزهای بعد هم همچنان موضوع بحث مقام‌ها و رسانه‌های ترکیه بود.
رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه روز بعد اعلام کرد پهپاد آکینجی که به درخواست ایران اعزام شده بود، «بار دیگر قدرت پهپادی ترکیه را به جهانیان نشان داد». به گفته رئیس جمهوری ترکیه این پهپاد در مجموع هفت ساعت و نیم عملیات جستجو با دو هزار و ۱۰۰ کیلومتر پرواز انجام داده است.
سلچوک بایراکتار، مدیرعامل شرکت بایکار که تولیدکننده پهپاد آکینجی است، درباره عملیات یافتن هلیکوپتر رئیسی گفته پهپاد توسط نیروهای مسلح ترکیه کنترل شد و «آکینجی به‌طور متوسط با ۱۰۰ متر فاصله از ارتفاعات کوهستانی پرواز کرد».
آقای بایراکتار همچنین گفته با آکینجی «در زمانی خیلی سریع و در مدت زمان کوتاه به لاشه هلیکوپتر در فاصله تقریبی ۲۰۰ کیلومتری مرز دست یافتیم و این پهپاد در شرایط نامساعدی که هیچ هواپیمای دیگری در جهان نمی‌توانست پرواز کند، خدمت می‌کرد».
وب‌سایت شرکت بایکار، سازنده پهپاد آکنیجی صفحه‌ای را هم به بازتاب مشارکت این پهپاد در جریان جستجو برای یافتن هلیکوپتر رئیس جمهور ایران در رسانه‌های بین‌المللی اختصاصی داد و اخباری که درباره به کارگیری این پهپاد در رسانه‌های جهانی از رویترز گرفته تا آسوشیتدپرس و غیره منتشر شده بود را بازنشر کرد.
پس از اعزام پهپاد ترکیه‌ای آکینجی، به سرعت برخی رسانه‌های داخلی ایران مانند مشرق نیوز به نقل از «منابع آگاه» از اعزام هفت پهپاد ایرانی برای «تجسس و اسکن» منطقه خبر دادند. با این وجود هیچ تصویری از این پهپادها منتشر نشد.
تنها مدت کوتاهی پس از اعزام پهپاد ترکیه‌ای به ایران، پیرحسین کولیوند، رئیس جمعیت هلال احمر ایران در مصاحبه با صداوسیما گفت «پس این پهپادهای دید در شب ترکیه کجاست؟ چرا من آنها را نمی‌بینم؟»
با روشن شدن هوا نیز مقام‌های ایرانی ادعا کردند نقطه حرارتی که پهپاد آکینجی به عنوان محل سقوط هلیکوپتر رئیسی اعلام کرده اشتباه بود و در نهایت پهپادهای ایرانی موفق شدند محل دقیق سانحه را پیدا کنند.
بخش راستی‌آزمایی بی‌بی‌سی فارسی با بررسی مختصات اعلام شده توسط پهپاد آکینجی تایید کرده این نقطه با محل سقوط هلیکوپتر بیش از ۶ کیلومتر فاصله داشته و نادرست بوده است. این مطلب را از اینجا بخوانید.
ستاد کل نیروهای مسلح ایران سه روز پس از حادثه اعلام کرد پهپاد آکینجی ترکیه به دلیل نداشتن «تجهیزات تشخیص و کنترل نقاط زیر ابر SAR – رادار روزنه مصنوعی» موفق به اعلام دقیق محل سانحه هلیکوپتر نشد. این ستاد در بیانه‌ای اعلام کرد پهپادهای ایرانی مجهز به «سار» که از مأموریت در شمال اقیانوس هند فراخوانده شده بودند، موفق به کشف محل سقوط هلیکوپتر رئیسی شدند.
این ادعا در حالی مطرح شد که پهپاد بیرقدار آکینجی بر اساس اطلاعاتی که توسط شرکت بایکار منتشر شده دارای سیستم راداری «سار» است.
بررسی‌های بخش راستی‌آزمایی بی‌بی‌سی فارسی در این مطلب درباره تکنولوژی «سار» نشان می‌دهد آنالیز تصاویر «سار» زمان‌بر است و این رادار برای عملیات نجات که زمان در آن نقش حیاتی دارد مناسب نیست. از سوی دیگر تصاویری که آکینجی منتشر کرده با «سار» گرفته نشده و تصاویر پهپادی ایران نیز به نظر می‌رسد با پهپادهای تجاری گرفته شده باشد.
ظاهرا مانور رسانه‌ها و مقام‌های ترکیه بر توانایی پهپاد آکینجی در زمان کوتاهی برای پیدا کردن محل سقوط هلیکوپتر ابراهیم رئیسی و در سوی دیگر انکار مقام‌های ایرانی و طرح این ادعا که پهپادهای ایرانی محل سقوط را شناسایی کرده‌اند، به رقابت پهپادی دو کشور باز می‌گردد.
باید اشاره کرد که ترکیه پهپاد آکینجی را به نیروی هوایی شماری از کشورها از جمله آذربایجان و عربستان سعودی فروخته است.
دیدگاه و نظرات ابراز شده در این مطلب، نظر نویسنده بوده و لزوما سیاست یا موضع ایرانگلوبال را منعکس نمی‌کند.
توجه داشته باشید کامنت‌هایی که مربوط به موضوع مطلب نباشند، منتشر نخواهند شد!
افزودن دیدگاه جدید