مصباح‌یزدی؛ از مناظره‌های اول انقلاب تا تشکیل حکومت اسلامی!

محمدتقی مصباح‌یزدی به عنوان نماینده حوزه علمیه قم و مذهبی‌ها در کنار عبدالکریم سروش، احسان طبری و فرخ نگهدار با دیدگاه‌های مختلف نشسته بود و به عنوان یک نظریه‌پرداز در نقد دیدگاه‌های گروه چپ و حزب توده صحبت می‌کرد.

دیدگاه‌های آقای مصباح یزدی در همان سال در یک کتاب شش جلدی به عنوان "پاسداری از سنگرهای ایدئولوژیک" منتشر شد و او از همان زمان خودش را به عنوان نظریه پرداز، فیلسوف و متفکر حکومت اسلامی معرفی کرد.

سال‌های بعد خبری از این مناظره‌ها نبود، گروه‌های سیاسی حذف و کنار زده‌ شدند و تلویزیون روی خوش به آنها نشان نداد، اما آقای مصباح به عنوان یک مفسر و سخنران در تلویزیون ظاهر می‌شد و به بسط، تحلیل و تفسیر نظریه‌های حکومت اسلامی و ولایت فقیه می‌پرداخت.

دیری نگذشت که محمدتقی مصباح یزدی به عنوان "استاد مصباح" و "علامه" در رسانه‌ها و سخنرانی‌ها شناخته شد و بخاطر دیدگاه‌های فقهی که در باب حکومت‌اسلامی داشت به عنوان یکی از مهمترین پشتوانه‌های حکومت در حوزه علمیه و حامی رهبری آیت‌الله خامنه‌ای معرفی شد.

مادری که خواب می‌بیند "قرآن" به دنیا آورده است

محمدتقى مصباح یزدى، یازدهم بهمن ماه ۱۳۱۳ در شهر یزد به دنیا آمد. در وب سایت آقای مصباح‌یزدی از قول او نوشته شده است: "پیش از تولد محمدتقى، مادر خواب مى بیند که 'قرآن ' به دنیا آورده است" و مفسر خواب به مادرش می‌گوید "فرزندى که متولد مى شود پسر است و بشارت باد که او عالم و حامى قرآن خواهد بود".

او پس از پایان تحصیلات ابتدایی وارد حوزه علمیه یزد می‌شود. بعد از اتمام دوره مقدمات به همراه خانواده به نجف می‌رود و بعد از یک سال به دلیل مشکلات مالی به تهران و بعد به قم نقل مکان می‌کند.

آقای مصباح یزدی پای درس کسانی چون آیت‌الله حسین بروجرودی، روح الله خمینی، محمدحسین طباطبایی و محمدتقی بهجت از شناخته‌ شده‌ترین استادهای حوزه علمیه نشست و به نوشته وب سایت آقای مصباح‌یزدی، او در سن ۲۷ سالگی به درجه اجتهاد می‌رسد.

او در زمینه‌هاى مختلف علوم اسلامى از قبیل فقه و اصول، تفسیر و فلسفه، و نیز رشته هاى دانشگاهى علوم انسانى، فیزیک، شیمی و زبان خارجى (انگلیسى و فرانسه)، تحصیل، مطالعه و تحقیقات داشت و در مدرسه حقانی و "موسسه در راه حق" تدریس می کرد.

آقای مصباح دارای تالیفات و نوشته‌هایی است و تمام سخنرانی‌ها و جلسه‌های پرسش و پاسخ او تبدیل به کتاب شده و از مجموعه آنها بیش از صد کتاب منتشر شده‌ است. آزادی؛ ناگفته‌ها و نکته‌ها، اخلاق اسلامی، آموزش فلسفه، اخلاق در قرآن، رابطه عمل و قرآن، نگاهی به نظریه ولایت فقیه، نظریه سیاسی اسلام، خدا شناسی، جهان شناسی، خودشناسی برای خودسازی و ... از جمله کتاب‌های منتشره به نام اوست.

'موسسه‌ای در خدمت استاد '

محمدتقی مصباح یزدی در زمان رهبری آیت‌الله خمینی در حوزه‌ها و بخشی از محافل فرهنگی شناخته شده ‌بود اما در دوره رهبری آیت الله علی خامنه‌ای مرحله دیگری از زندگی او رقم خورد، او با تاسیس موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی عملا مجموعه‌ای در جهت پیشبرد اهداف‌اش دایر کرد تا بتواند اندیشه‌ها و تفکرات خودش را به نسلی از طلبه‌ها منتقل کند و تلاش کرد با استفاده از روش‌های جدید آموزشی، در عین به روز بودن و آموزش زبان‌های خارجی، تفکر شیعی را در جهان گسترش دهد و نسلی از "متخصصان برای مقابله با اندیشه‌های انحرافی و التقاطی" را تربیت کند.

این موسسه در سال ۱۳۷۴ زیر نظر رهبر حکومت راه اندازی شد و از زمان تاسیس، مدیریت‌مؤسسه در اختیار آقای مصباح‌یزدی ماند.

گفته می‌شود پیشینه فعالیت‌های مؤسسه به قبل از انقلاب اسلامی به "مؤسسه در راه حق" برمی‌گردد. موسسه در راه حق با حضور جمعی از روحانیون مثل غلامحسین حقانی، رضا استادی، هادی خسروشاهی و آقای مصباح برای مقابله با نفوذ افکار مسیحیت در بین جوانان ایرانی در سال ۱۳۵۳ تشکیل شد. حالا موسسه پژوهشی امام خمینی از نظر آقای خامنه‌ای موسسه‌ای "خوب، جامع و کامل است که می تواند الگویی برای حوزه باشد".

در وب سایت این موسسه در معرفی آقای مصباح یزی و جایگاه او در این مجموعه آمده است:" ایشان به‌عنوان یک فقیه، مفسر، فیلسوف، ژرف‌اندیش متفکر و آینده‌نگر و صاحب‌نظر در مسائل اساسی اسلامی، از دیرباز، مسائل و مشکلات حوزه‌های علمیه و نیازهای جامعه و نظام اسلامی را به ‌صورت عمیق شناخته و در راستای آن به ارائه طرح‌ها و برنامه‌های بدیع پرداخته‌ که از آن جمله می توان به تأسیس مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی و هدایت، مدیریت و توسعه کمی و کیفی آن اشاره کرد".

بودجه‌ای که این موسسه از دولت دریافت می‌کند هر ساله سیر صعودی داشته چنان که در سال ۸۵ سه و نیم میلیارد تومان بود و در سال ۹۷ به ۲۸ میلیارد تومان رسید. درباره چرایی افزایش و سیر صعودی بودجه این موسسه در ابتدا باید به روابط ویژه محمود احمدی‌نژاد، رئیس جمهور وقت ایران با آقای مصباح یزدی نگاه کرد، روندی که در دولت حسن روحانی هم ادامه یافت.

مصباح یزدی در عالم سیاست

محمدتقی مصباح یزدی در عالم سیاست یک چهره شناخته سیاسی نبود. درباره سوابق سیاسی او در دوران قبل از انقلاب همیشه حرف و حدیث بوده و شماری از منتقدانش می‌گویند او فعالیت خاصی نداشت و اگر هم داشته از حلقه‌های نزدیک به روح‌الله خمینی نبود. شاگردان آقای مصباح‌یزدی از جمله قاسم روانبخش و ناصر سقای‌بی‌ریا از جمله کسانی هستند که پیوسته بر سابقه سیاسی او در گذشته تاکید دارند، مرکز اسناد انقلاب اسلامی هم در مردادماه ۹۵ برای پاسخگویی به این گفته‌ها با انتشار چند سند سعی کرد نشان بدهد که او در دوران پهلوی در کنار تحصیل فعالیت‌هایی هم داشته‌ است.

او در دوره آیت‌الله خمینی که نزدیکانش منصوب به شغل و مقامی می‌شدند، در این حلقه نبود. در دوره اصلاح‌طلبان او بیشتر در نماز جمعه به عنوان سخنران پیش از خطبه‌ها حاضر می‌شد و درس اخلاق می‌گفت. آنچه او را برسر زبان‌ها انداخت دوره ریاست جمهوری محمود احمدی‌نژاد از سال ۸۴ بود. او به همراه مجموعه نیروهای اصولگرا، در مقابل اکبر هاشمی رفسنجانی به حمایت از آقای احمدی‌نژاد برخاست و یک رابطه مرید و مرادی بین این دو شکل گرفت، بارها آقای احمدی نژاد را تایید کرد و اقداماتش را ستود.

او گفته بود: "احمدی‌نژاد ذخیره خداوند برای امروز ماست" یا "وجود مقدس‌ ولی‌عصربرای‌ احمدی‌نژاد دعا می‌کنند"، "وقتی ریاست جمهوری حکم ولی فقیه را دریافت کرد اطاعت از او نیز چون اطاعت از خداست" و ... که هر یک از این تعریف و تمجیدها سروصدای زیادی به پا کرده بود. اما آقای مصباح یزدی در دور دوم ریاست جمهوری آقای احمدی‌نژاد از او فاصله گرفت و روابط مرید و مرادی آنها شکرآب شد و اعلام کرد "اعمال و رفتار امروز احمدی نژاد را تائید نمی‌کنم، چون اکنون یک حالت انحرافی در او می‌بینم".

بعدها در پاسخ به انتقادها از مواضع‌ گذشته‌اش گفت "عهد اخوت با کسی نبسته‌ایم و اگر کسی از اسلام منحرف شد، اول تذکر می‌دهیم و بعد بر او چوب خواهیم زد".

محمدتقی مصباح‌یزدی با وجود تمام انتقاداتی که از مواضع سیاسی او می‌شد از صحنه خارج نشد و در جریان انتخابات ریاست جمهوری سال ۹۲ اعلام کرد کامران باقری لنکرانی گزینه اصلح است و قابل تسامح و تعارف نیست اما نامزد مورد نظرش از سد شورای نگهبان نگذشت و نتوانست نامزد شود.

آقای مصباح‌یزدی پدر معنوی گروه پایداری انقلاب اسلامی محسوب می‌شود، این گروه از بطن جریان اصولگرایی در سال ۹۰ اعلام موجودیت کرد و عملا گوش به فرمان او بود، فعالیت‌های سیاسی اعضای آن برگرفته از اندیشه‌ها و سخنان اوست. اعضای گروه پایداری با سایر گروه‌های اصولگرا اختلاف نظردارند و در مجلس یازدهم بیش از ۳۰ نماینده دارند.

گرچه دیگر گروه‌های اصولگرا به آقای مصباح یزدی اقتدا نمی‌کردند و به چشم پدر معنوی به او نگاه نمی‌کردند اما جایگاه ویژه‌ای برای او قائل‌ بودند، به خصوص که می‌دانستند محمدتقی مصباح‌یزدی رابطه بسیار نزدیکی با آیت‌الله علی خامنه‌ای دارد.

رابطه مصباح یزدی و آیت‌الله خامنه‌ای

اگر گفته شود بین روحانیون برجسته قم چه کسانی به آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر ایران نزدیک بوده و در ابراز ارادت سنگ تمام می‌گذارد، محمدتقی مصباح‌یزدی یکی از اصلی‌ترین گزینه‌هاست. در حالی که بسیاری از مراجع و علمای قم در سکوت یا انزوای سیاسی هستند یا از رهبر حکومت تعریف و تمجید نمی‌کنند اما مهمترین و بیشترین حمایتی که از قم شنیده‌ می‌شد، صدای آقای مصباح‌یزدی بود.

او در برابر رهبر ایران خم می‌شد، دست‌هایش را می‌بوسید و ابزار ارادت او فراتر از سایر علماء بود. او می گفت" اطاعت از رهبر انقلاب و جارو کشی منزل ایشان را برای خود افتخار می دانم".

محمدتقی مصباح یزدی سال گذشته گفته بود هیچ رهبری در دنیا قابل مقایسه با آقای خامنه‌ای نیست و "این‌که آیت‌الله خامنه‌ای به مدت ۳۰ سال در مسندی بنشیند و با پیچیده‌ترین مسائل اجتماعی روز مواجه باشد و نتوان یک نمونه بیان کرد که ایشان اشتباهی داشته باشد، جای تعجب است، آن هم در دنیایی که رهبران عالم، روزانه اشتباهات متعددی دارند".

او نماد کسی بود که در ولایت ذوب شده بود و آقای خامنه‌ای را جانشین پیامبر اسلام می‌دانست. در دی‌ماه ۹۸ گفته بود "نظر ولی فقیه فوق نظرها است" و "اطاعت از حکم دولت اسلامی را واجب می‌دانیم ... چرا باید از ولی‌امر اطاعت کنیم؟ چون او نائب امام زمان است. چرا باید از امام زمان اطاعت کنیم؟ چون جانشین پیغمبر است".

در مقابل، آیت الله خامنه‌ای هم در در طول مدت رهبری‌اش هیچ شخصیت حوزوی و فکری معاصری مثل محمدتقی مصباح یزدی را مورد تمجید و تأیید قرار نداده‌ است. آقای خامنه‌ای او را در اظهارات و انتصاب‌های مختلف به عنوان مطهری زمان، در شمار برجستگان رجال علمی و چهره‌های برجسته ی عالم تشیع، "از برکات ماندگار حوزه ی علمیه ی قم و از چهره های موصوف و معروف به علم و عمل و یکی از وجود های مبارک و مغتنم در دوره ی ما" معرفی کرده که "نادر و بی‌نظیر است."

وقتی آقای مصباح در دور پنجم مجلس خبرگان رهبری رای نیاورد، آقای خامنه‌ای نبود او را "خسارتی" برای این مجلس توصیف کرد.

مصباح‌یزدی در یک نگاه

محمدتقی مصباح‌یزدی فردی برخاسته از حوزه بود که با وجود سابقه‌ طولانی در حوزه و مدارجی که طی کرده بود به عنوان مجتهد و "آیت‌الله العظمی" مورد خطاب قرار نمی‌گرفت اما مقلدان پر و پا قرص خودش را داشت.

او یک روحانی تندرو بود که به دنبال تشکیل حکومت اسلامی بود و می‌گفت "رسالت ما تحول در فرهنگ یک کشور اسلامی و بعد در تمام دنیا است. این وظیفه و جهادی است که به عهده ماست". آرای او درباره ولایت مطلقه فقیه همواره با نقد و مخالفت اندیشمندان و روشنفکران دینی روبرو بود و بعضی از آنها ترویج افکارش را خطرناک می‌دانستند و در بین علمای قم هم کسانی بودند که موافق اندیشه‌های او نبودند.

با رفتن او، رهبر ایران یکی از مهمترین پشتوانه های فکری و حمایتی خود را از دست داد و از نیروها و وفاداران حوزه او یکی دیگر کم شد.